Kustosze historii odchodzą ... odszedł Tymoteusz Duchowski, pseudonim “Motek” - Powstaniec Warszawski, harcerz Szarych Szeregów

 "Rudy" namalował ją w 1943 r., "Motek" przywrócił ją 67 lat później. Na cokole pomnika Lotnika zawisła metalowa kotwica, znak Polski Walczącej. Uroczyste odsłonięcie we wrześniu, w rocznicę powstania Szarych Szeregów.   
Kotwica na pomniku Lotnika, który wtedy stał na pl. Unii Lubelskiej, pojawiła się 2 maja 1942 r. Namalował ją Jan Bytnar, ps. "Rudy", niecały rok później aresztowany przez gestapo i odbity w słynnej Akcji pod Arsenałem. Tak wyczyn Bytnara opisywał w "Kamieniach na szaniec" Aleksander Kamiński: "By zamiar wprowadzić w czyn, zdecydował pogasić wszystkie lampy na placu Unii Lubelskiej i w mroku ciemności wymalować kotwicę. Tymczasem w ostatniej chwili licho przyniosło mistrza od gaszenia i zapalania ulicznych latarń. Ten najpierw zdumiał się, widząc ciemny plac, a potem pośpiesznie zaczął zapalać lampy. Kiedy wreszcie odszedł, była za piętnaście minut dziesiąta, to znaczy za kwadrans zaczynała się godzina policyjna. O ponownym zgaszeniu lamp mowy już być nie mogło. Trzeba było albo zaniechać roboty, albo natychmiast malować kotwicę. Rudy, wyjmując swe wieczne pióro, począł iść szybko ku pomnikowi. Już podszedł, skacze na stopnie i gdzieś wysoko w górze zaczyna malować. Gdy to robi, na placu panuje zwykły o tej porze i w tym miejscu ruch. Jeżdżą tramwaje, przejeżdżają auta, śpieszą do domów dziesiątki zapóźnionych przechodniów".

Pomnik zniszczyli Niemcy, wojnę przetrwał cokół. W 1967 r. pomnik zrekonstruowano i przeniesiono go na skrzyżowanie al. Żwirki i Wigury z Wawelską. Ale cokół był już bez znaku Polski Walczącej.

- W 1994 r. postanowiliśmy przywrócić kotwicę - mówi Tymoteusz Duchowski ps. "Motek", komendant warszawskiego oddziału Szarych Szeregów. W Powstaniu Warszawskim służył m.in. w służbie łączności kanałowej z Żoliborza do Śródmieścia. - Starania o kotwicę trwały kilka lat, powstał nawet projekt. W ostatniej chwili pomysł zawetowało dowództwo sił powietrznych - opowiada Duchowski.

Po 13 latach pomysł umieszczenia kotwicy odżył znowu za sprawą gen. Stanisława Bałuka (to on jest autorem słynnego zdjęcia kotwicy na pomniku Lotnika z 1942 r.). Tym razem poszło o wiele łatwiej. - Dostaliśmy zgodę wojskowych, zastrzeżeń nie miał konserwator zabytków ani urząd ds. kombatantów - opowiada Duchowski. 10 czerwca ufundowaną przez Tymoteusza Duchowskiego kotwicę zamontowano na cokole pomnika Lotnika. - Jest metalowa, wykonana dokładnie po obrysie tamtej, namalowanej przez "Rudego" - pan Tymoteusz pokazuje projekt znaku. Rzeczywiście, metalowa replika kotwicy ma charakterystycznie odgięte jedno ramię, identycznie jak "w oryginale". Kotwica zostanie uroczyście odsłonięta - ale dopiero 26 września, w 70. rocznicę powstania Szarych Szeregów. - Wcześniej są wybory, wakacje itd. - wyjaśnia Duchowski.

Jest jeszcze tylko jedno do zrobienia - zmycie znaku Polski Walczącej nabazgranego na cokole przez grafficiarzy.

Szare Szeregi mają też w planie umieszczenie przy skrzyżowaniu głazu albo tablicy informacyjnej objaśniającej historię znaku. - Są już na to pieniądze - zapewnia Piotr Żbikowski, wiceburmistrz Ochoty.

Wyrazy szacunku

W marcu 2014 r. na ekrany kin wszedł film odwołujący się swoim tytułem do książki szczególnej dla wielu pokoleń harcerek i harcerzy – Kamienie na szaniec.

Czekaliśmy na niego wiele miesięcy, z nadzieją, że obraz Roberta Glińskiego utrwali w świadomości kolejnych pokoleń odbiorców prawdziwy, zgodny z przesłaniem Aleksandra Kamińskiego obraz bohaterów jego książki.

Uznając walory artystyczne filmu, doceniając wkład pracy reżysera, aktorów i producentów oraz respektując prawo do artystycznej ekspresji, musimy jednak wyrazić swój sprzeciw wobec przedstawionej filmowej wersji Kamieni na szaniec. Czynimy to z tym większą pewnością, że film odwołuje się do konkretnych, historycznych postaci (niektóre z nich jeszcze żyją), a sposób ich przedstawienia razi dowolnością, zaś ich wizerunek poddany został uproszczeniom i manipulacjom w zakresie prezentowanych przez nich wartości i dobrze przecież udokumentowanych biografii.

To co przedstawiono w filmie, jest rażąco sprzeczne z prawdą historyczną i ideowym przesłaniem powieści Aleksandra Kamińskiego, podważa etos Szarych Szeregów i relatywizuje wyznawane przez nich wartości.

Wydaje się zatem, że reżyser posługuje się znanym tytułem Kamienie na szaniec w sposób instrumentalny. Dowolnie wykorzystuje wątki fabularne i bohaterów przedstawionych w opowieści przez Aleksandra Kamińskiego, a przede wszystkim degraduje i trywializuje zawarte w książce przesłanie.

Zachęcamy młodych ludzi do ponownego wczytania się w opowieść o Alku Dawidowskim, Tadeuszu Zawadzkim i Janku Bytnarze, do porównywania przedstawionych w filmie postaci i sytuacji z książką oraz odnajdywania prawdziwej historii wojennych losów tych bohaterów.

/-/ hm. Jadwiga Chruściel
Żołnierz AK, córka dowódcy Powstania Warszawskiego, instruktorka ZHP działającego poza granicami Kraju

/-/ Tymoteusz Duchowski „Motek”
Komendant Oddziału Warszawskiego Stowarzyszenia Szarych Szeregów

/-/ Tadeusz Filipkowski
Prezes Fundacji Filmowej AK

/-/ Tytus Karlikowski
Żołnierz AK batalion „Zośka”, kompania „Rudy”, pluton „Alek”

/-/ prof. Leszek Żukowski
Prezes Światowego Związku Żołnierzy AK

/-/ hm. Ewa Borkowska-Pastwa
Przewodnicząca ZHR

/-/ hm. Sebastian Grochala
Naczelnik Harcerzy ZHR

/-/ Piotr Sitko
Przewodniczący Skautów Europy SHK „Zawisza” FSE

/-/ hm. Krzysztof Budziński
Zastępca Naczelnika ZHP