Szkola Frankfurcka - XIX

Wsrod prominentnych czlonkow Szkoly Frankfurckiej mielismy swojego czlowieka.  To  prof. Henryk Grossman, obywatel polski zydowskiego pochodzenia. We frankfurckim Institut fur Sozialforschung  byl od samego poczatku. Prace zaczal tam w dniu 4 XI 1925 r.  W 1941 r.  Horkheimer z kolegami odsuneli go od firmy. Jednakowoz nie spotkalo go "wydeletowanie" jego nazwiska z historii Szkoly, co na przyklad spotkalo  bardziej od niego znanego Ericha Fromma.  Tam to byly byc uklady!

Chaskel Grossman urodzil sie w Krakowie w 1881 r. Zgodnie z owczesna tradycja Zydow Europy Srodkowej i Wschodniej  spolitycyzowal sie. Akurat wczesnie i gleboko. W wieku 17 lat wstapil do Socjaldemokratycznej Partii Galicji. W  latach 1906-1908 byl redaktorem zydowskiej gazety socjalistycznej "Der Socjaldemokrat". W jednej ze swoich publikacji z 1907 r. obiecywal: "Zwyciestwo socjalizmu przyniesie dobrobyt "Zydom". No i  nie pomylil sie.

Grossman studiowal prawo na Uniwersytecie Jagiellonskim. Tam dzialal w "Ruchu" - mlodziezowej organizacji socjalistycznej. Dzialal tam tez karol Radek, pozniejsza szycha we wladzach bolszewickich w Rosji.

Doktorat  zrobil  na UJ w 1908 r.  I w tymze samym roku przeniosl sie do Wiednia, gdzie studiowal z marksistowskim  historykiem gospodarczym Carlem Grunbergiem. Trafil bardzo dobrze, gdyz pozniej habilitowal sie w Wiedniu w oparciu o projekt badawczy kierowany przez Grunberga. Potem Grunberg zostal dyrektorem Instytutu i drzwi  do Szkoly zostaly przed Grossmanem otwarte.

W czasie I wojny swiatowej Grossman sluzyl jako oficer w wojsku austriackim. Nastepnie odszedl z wojska i  od 1917 r. pracowal w elitarnej organizacji badawczej ekonomistow austriackich. Bardzo mu sie to przydalo, gdyz  po wojnie, w 1919 r.  trafil do nowoutworzonego Glownego Urzedu Statystycznego w Polsce. Tam stworzyl sie swietny zespol, w ktorym znalezli sie: Ludwik Krzywicki, Jan Landau i Tadeusz Szturm de Sztrem. Przygotowali spis Powszechny w 1921 r. Nie byl on zbyt udany, gdyz lud na wsi nie mial zaufania do nowej wladzy panstwowej. W Spisie widzial narzedzie lupienia z  plodow rolnych, bydla i nierogacizny. Tymczasem  H.Grossman mial ambicje przeksztalcenia statystyki w sile ewolucyjna, a moze nawet rewolucyjna. Krotko mowiac, rozmineli sie ze soba.

H.Grossman pracowal rowniez jako profesor ekonomii na Wolnej Wszechnicy w Warszawie (1922-1924). W 1924 r.  wyszlo, ze nalezal do Komunistycznej Partii Polski. Podobno od 1918 r. W rezultacie aresztowano go i po wyjsciu z aresztu zdecydowal sie wyjechac z kraju.

W Instytucie Badan Spolecznych Grossman zajmowal sie ekonomia. Jego ambicja bylo zaradzenie stagnacji ekonomii marksistowskiej, czyli jak koledzy zmartwieni stanem marksizmu i ruchu socjalistycznego chcial naprawiac. Zarabial niezle, do placy w Instytucie dochodzila placa w uniwersytecie.

W 1929 r.  Grossman opublikowal, jako jedna z pierwszych ksiazek instytutu, prace pt. "Prawo akumulacji i upadek systemu kapitalistycznego".  Na jezyk angielski przetlumaczono ja dopiero w 1979 r.  Zrobili to hinduscy trockisci. W niej przedstawil, miedzy innymi, swoja oryginalna wersje mozliwych okolicznosci upadku systemu kapitalistycznego. Inaczej niz wczesniej Roza Luxemburg czy Bucharin, znajdowal je w nadmiernej akumulacji kapitalu w krajach wysoce rozwinietych.  zjawisko to mialo prowadzic do niewystarczajacej waloryzacji kapitalu. W takich to warunkach akcja rewolucyjna proletariatu dostalaby mocny impuls i zgniotlaby opor klasy rzadzacej.

"Nasz" Frankfurtczyk w czasie przejmowania wladzy w Niemczech przez NSDAP poszedl w slady kolegow z Instytutu. Pierwszym przystankiem emigranta byl Paryz, pozniej Londyn i wreszcie Nowy Jork. Tam stosunki stopniowo sie psuly na jego niekorzysc. On byl ortodoksyjnym marksista, a w pewnym okresie nawet leninista, zas Horkheim ze swoja swita przesunal swoje poglady na prawo. Doszly do tego powody finansowe. Otoz ekonomista Fritz Pollock  zbyt ryzykownie inwestowal fundusze  Instytutu i  poniosl duze straty. Grossmanowi przydzielono niewielka place, do ktorej dochodzily czasem jakies honoraria. Sluzby amerykanskie podejrzewaly, ze byl niemieckim szpiegiem.

Praktyczne  odsuniecie od Instytutu nastapilo w 1941 r., choc Grossman  wciaz utrzymywal, ze pod wzgledm prawnym jest czlonkiem tej firmy. Ostatecznie odczepiono go w 1949 r. dajac mu pewna sume na odprawe. Dzieki temu oplacil podroz do Niemiec. wybral NRD, podobnie jak niewielu emigrantow z USA, np. Bertold Brecht czy Ernst Bloch. Byli koledzy z Instytutu wybrali NRF.

H.Grossman  w czasie hitleryzmu w Niemczech stracil zone Jane i dwoch synow.Najpierw stracil zycie Stanislaw, pozniej Jan zginal wraz z matka w 1943 r. w Auschwitz. 

Grossman przybyl  z wielkimi oczekiwaniami do Lipska, gdzie zostal zatrudniony na stanowisku profesora na miejscowym uniwersytecie. Te oczekiwania sie nie spelnily. Umiera w 1950 r. z powodu problemow z prostata i choroba Parkinsona. Wczesniej zdazyl przekazac zbior swoich esejow z lat 30-ych do  Dietza, najwiekszego wydawnictwa w NRD. Nie wydano jej, podobnie jak jakiejkolwiek innej pracy niedoszlego budowniczego socjalizmu w Niemczech.

Uwaza sie, ze Grossman byl niedoceniony. Po kilku dekadach jego dorobkiem zajal sie Rick Kuhn. Ten glowny jego biograf doprowadzil do wydania w 2006 r.  dziel Grossmana. Ksiazka liczyla 696 stron i nosila tytul; "Henryk Grossman Works, Volume  1." (w serii Historical Materialism Book Series, volume:170). Zas wczesniej napisal ksazke pt. "Henryk Grossman and the Recovery of Marxism", 2006. (Henryk Grossman i odbudowa marksizmu).

PS  W niektorych tabloidach, np. w "The Sun" w Londynie czy Toronto, od dawna jest zwyczaj zamieszczania duzych zdjec kobiet, troche nieubranych, w kazdym numerze. Zastanawiam sie czy  nie pojsc tym sladem marketingowym i zamieszczac  czasem zdjecia osob plci zenskiej. Na dobry poczatek wybralem taka osobe plci zenskiej, Aleksandre Jasionowska. Jest urzedniczka warszawskiego ratusza i zajmuje sie  sprawami  artystycznymi.  To wlasnie ona wymyslila czerwone swastyki dla Strajku Kobiet. Wczesniej byla autorka innych dziel wykorzystywanych w demonstarcjach antyrzadowych.  Jasionowska okresla sie sama jako "Ola". Ze wzgledu na cieplo od niej bijace wolalbym nazywac ja "Olenka".