Koty domowe – niebezpieczne male drapiezniki

Miliony kotow zyja wraz z ludzmi i sa od lat nierozlacznym elementem ich zycia. Te pieszczochy nosze ladne imiona, sa uczestnikiem zycia rodzinnego, towarzyszem zabaw dla dzieci oraz dostarczaja radosci osobom, ktore cierpia z powodu samotnosci. W tych malych zwierzetach widzi sie tylko mile, niegrozne istoty, zapominajac, ze sa to normalne, wyposazone w lowiecki instynkt, niebezpieczne drapiezniki. Widza to dopiero te osoby, ktore pozwalaja swoim ukochanym pupilom zakosztowac nocnej albo nawet calodobowej wolnosci, w czasie ktorej zamieniaja sie one w wytrawnych i bezwzglednych mysliwych. Inspiracja do napisania tego tekstu byly moje obserwacje kotki od sasiadow, niezwykle niebezpiecznego malego drapieznika.

1. Nasz kotek Mruczek – kilka liczb

Koty staly sie zwierzetami domowymi, jak to wynika z z badan archeologicznych w Mezopotamii, Anatolii i Jordanii i na Cyprze, juz okolo 9000 p.n.e. Od tego czasu staly sie wiernym towarzyszem ludzi w ich wedrowce przez zycie, przez stulecia i tysiaclecia. W gospodarstwach domowych byly zwierzetami uzytkowymi, zwalczaly bowiem wszelkiego rodzaju gryzonie, glownie myszy i szczury, ktore niszczyly zboze zgromadzone w spichrzlach. Staly sie tym samym nieodlacznym domownikiem w zagrodach chlopskich, gdzie zywiono je resztkami pozywienia oraz mlekiem. Dopiero w czasach najnowszych zaczely byc masowo traktowane jako domownik bez dotychczasowej funkcji uzytkowej. Ich funkcja ulegla bowiem zmianie. Staly sie one teraz towarzyszem zabaw oraz zabijania samotnosci. Nie musza juz dzisiaj odzywiac sie resztkami ze stolow, lecz jedza wyprodukowane specjalnie dla nich artykuly spozywcze. Gdy przechodzi sie miedzy regalami supermarketow, widzi sie ogromne ilosci puszek z konserwami miesnymi, torebek z suszona zywnoscia i innych produktow dla kotow, kupowanych przez kochajacych ich wlascicieli. Wydawaloby sie, ze kot jako domownik zatraca swoje wrodzone mu instynktowne umiejetnosci. Tak jednak nie jest, co pokaze dalej na podstawie danych statystycznych dokumentujacych ich inna naturalna aktywnosc.

Koty rozprzestrzeniaja sie szybko w nowoczesnych bogatych spoleczenstwach, chociaz odsetek osob utrzymujacych sie z rolnictwa i zyjacych na wsi stal sie znikomy. Koty nie rezyduja juz w szopach, stodolach i stajniach, czy na niskich dawnych wschodniach piecach, tylko w mieszkaniach malych, srednich i wielkich miast. Walcza z wlascicielami o miejsce na tapczanie i na fotelu przed telewizorem. Normalnie, w naturze, zyja w stadzie, ale teraz czlonkami tego stada stali ludzie, powstala tym samym wspolnota: ludzie i koty. Tylko w Niemczech szacuje sie ich ilosc na ca. 8,5 milionow, z czego przynjmniej polowa to tzw. koty wychodzace. Oznaczaloby to, ze co szosta rodzina niemiecka posiadalaby kota. W innych krajach sa tez rozpowszechnione, w Austrii i Szwajcarii po 1,5 miliona, w Polsce ca 5, w calej Srodkowej i Zachodniej Europie ca. 28, w USA 70 (gdzie sa niezwykle czesto podarunkiem swiatecznym), a na calym swiecie ponad 1 miliard, wlaczajac tez dziko zyjace osobniki. Zupelnie po cichutku, niepostrzezenie, przez lata wyrosla na swiecie potezna armia kotow. Mozna prognozowac, ze ich liczba bedzie utrzymywala sie nadal na obecnym poziomie. Wydaje sie, ze ma to tez powiazanie z duza iloscia jednoosobowych gospodarstw domowych. Ich liczba w Polsce wynosi ca. 3,3 miliony, dla porownania w Niemczech 16,3 (az 40% wszystkich gospodarstw domowych), a w USA 27 milionow. Osoby samotne, tez w duzej mierze rencisci, czesciej utrzymuja takie zwierzeta domowe, jak psy, koty, papugi, itp. Nie oznacza to, ze kotow nie ma w wieloosobowych rodzinach. Sa tez i to czesto, nawet po kilka. Koty stanowia obok psow najwazniejsza grupe w populacji zwierzat domowych. Sa latwe w utrzymaniu, nieduze i nie placi sie za nie podatku, tak jak w przypadku psow. Zyja przecietnie od 15 do 20 lat, co sprzyja nawiazywaniu trwalych powiazan psychicznychi i spolecznych z domownikami. Najstarszy kot Creme Pufi z Taxasu, USA osiagnal nawet sluszny wiek 38 lat. Nic wiec dziwnego, ze czyta sie czasami, ze bogaci milionerzy tworza fundusze, ktore gwarantuja poprzez testament, dalsze utrzymanie ich ulubiongo kota w jakims, specjalnie dla niego, wybudowanym osrodku.

2. Kot, maly niebezpieczny drapieznik - lowca ptakow oraz gryzoni

Koty sa doskonale wyposazone w cechy biologiczne predysponujace je do roli wysmienitego mysliwego. Usytuowanie ich oczu pozwala im doskonale ocenic odleglosc w przestrzeni. Doskonale widza w nocy, gdyz dla ich oczu wystarcza tylko jedna szosta swiatla potrzebnego przez czlowieka w tych warunkach. Ich sluch nalezy do najlepszych wsrod ssakow. Zapach i smak sa wprawdzie gorsze niz wzrok i sluch, gorszy wprawdzie niz u psow, ale lepszy niz u ludzi. Maja doskonale poczucie rownowagi, ktore zapewnia, ze po szybkich, dalekich i ryzykownych skokach laduja na ziemi na czterech lapach. Na calym ciele maja ulokowane receptory (np. wlosy czuciowe, „wasy“ na pysku oraz wosy miedzy palcami lap), ktore pozwalaja im nawet w nocy wyczuc zwierzatka-ofiary. W lapach maja sensory, ktore pozwalaja rozpoznac ruchy podziemnych gryzoni. Wyposazone w ostre zeby i pazury moga stawic czolo mniejszym i wiekszym gryzoniom, zwlaszcza, ze tak malo nie waza – przecietnie od 2,5 do 7 kg, nie mowiac o latwym lupie – ptakach. Koty wychodzace znaja doskonale swoj teren nocnych lowow. Zapamietuja dobrze, gdzie znajduja sie inne koty po sasiedzku, a gdzie niebezpieczne psy. Gdy upoluja jakies zwierzatko, np. mysz, zajaczka, krolika, ptaka, to sprawdzaja, czy ofiara jest juz dostatecznie oslabiona, aby nie mogla uciec. Takie zabawy kotow z ich lupem czasami denerwuja obserwatorow, ale sa one ich normalnym instyktownym zachowaniem.

Wiele kotow ma podwojne domostwo. Podczas swoich spacerow przychodza czasami do obcych mieszkan/domow, sa tam karmione przez obcych ludzi, ktorzy staja sie dla nich druga bliska osoba. Potem, po kilku godzinach wracaja do ich wlasciwego posiadacza. Taka sytuacja zdarzyla sie tez w naszej rodzinie. Do naszej malej kilkuletniej wnuczki przychodzil codziennie rano obcy kot, zadbany, ladny, czarno-bialy. Lezal z poczatku na parapecie okna. Dziecko chcialo koniecznie bawic sie z nim. Z czasem zaczeto go karmic, dawac mleko. Potem wpuszczono na pokoje. Mial nawet swoje miejsce do spania na poduszce. Wnuczka bawila sie z nim. Potem wieczorem wracal do swojego rzeczywistego wlasciciela. Widzialem juz klotnie dwoch osob o to, kto jest rzeczywistym wlascicielem pewnego kota, ktory byl bywalcem u dwoch rodzin.

3. Ogromna armia kotow w natarciu

Koty, male drapiezniki czynia rzeczywiscie spustoszuenie w rejonach ich dzialania. Pisze tutaj wylacznie o „kotach wychodzacych“, ktorych wlasciciele zapewniaja im swobode poruszania sie po okolicy („koty niewychodzace“ siedza bowiem w domach i nie maja szans wykazac sie swoimi zdolnosciami lowieckimi). Rozne statystyki donosza o ogromnym spustoszeniu, ktorego dokonuja koty domowe wychodzace i zdziczale koty domowe przede wszystkim w swiecie ptakow. Milosnicy ptakow i ornitolodzy sa zatrwozeni. Niedawno opublikowane zostalo studium ( Smithsonian Conservation Biology Institute (SCBI) i US Fish and Wildlife Service ), w ktorym podano szacunki, iz w USA co roku od 1,4 do 3,7 miliardow ptakow oraz od 6,9 do 20,7 miliardow malych ssakow ( drozdy, mysza, ryjowki, nornice, jaszczurki, zaby, wiewiorki, kroliki, zajace) zostaja zabite przez koty. Winne sa one wyginieciu 30 gatunkow ptakow. Przy tym zdziczale koty zabijaja trzy razy wiecej zwierzat niz mieszkajace w domach. Dla tych pierwszych polowanie jest jedynam sposobem utrzymania sie przy zyciu. Milosnicy zwierzat nie maja nic przeciwko tepieniu myszy, stoja jednak murem za innymi gatunkami.W Niemczech szacuje sie wprawdzie, ze ofiara kotow pada rokrocznie ponad 200 milionow ptakow, ale liczby te poddawane sa krytyce. Eksperci z NABU (Naturschutzbund Deutschland) przyjmuja bowiem, ze po okresie wylegowym, rocznie zyje ponad 400 milionow ptakow. Oznaczyloby to, ze koty zabijaly co roku polowe populacji ptakow. Nie chce sie im w to wierzyc. Moze te liczby o pogramach ptakow sa jednak przesadzone? Obroncy kotow uwazaja, ze koty wychodzace moga zabic od 6-20 ptakow rocznie i ta liczba jest i tak skromna. Nawet, gdyby przyjac np. 10 upolowanych przez jednego kota ptakow rocznie, to tylko w Niemczech padloby ich ofiara (przy ca. 4 milionach kotow wychodzacych az ca. 40 milionow ptakow). Ekolodzy zadaja: wlasciciele kotow powinni ograniczyc ich wolnosc poruszania sie i nocne oraz wczesne ranne eskapady przynajmniejw okresie legowym ptactwa, a wiec od polowy maja do polowy lipca. Inne propozycje ida jeszcze dalej i zalecaja a nawet zadaja przymusowa kastracje/sterylizacje kotow domowych wychodzcych oraz zdziczalych kotow. W pierwszym przypadku, taki zabieg oslabiac ma instynkt lowny naszych domownikow, a w drugim przypadku prowadzi do wymierania zdziczalych osobnikow. Wedlug ornitologow, dodatkowo koty wychodzace moglyby nosic maly dzwoneczek zawieszony na szyi. Do konca nie rozwiazywaloby to problemu. Taki dzwoneczek ostrzegalby dorosle ptaki przed napastnikiem, ale i tak nie uchronilby pisklat, ktore sa w takich sytuacjach bezbronne. Dzwoneczek u szyi bylby tortura dla czulych uszu kota. Innym sposobem radykalnego ograniczenia liczby kotow, byloby wprowadzenie wysokich podatkow za ich posiadanie, tak jak w przypadku psow.

Na usprawiedliwienie armii kotow oraz na otarcie lez skruchy ich wlascicieli, trzeba dodac, ze nie sa one jedyna przyczyna zmniejszania sie populacji ptakow i wymierania niektorych ich gatunkow. Winne sa tez srodki ochrony roslin stosowane w rolnictwie, ktore niszcza takze insekty, bedace pozywieniem ptakow. Mozna wiec ujac to w nastepujacym zdaniu tak: zwiekszajaca sie populacja kotow oraz coraz powszechniejsze stosowanie srodkow ochrony roslin (niszczacych tez owady) sprzyja zmniejszaniu sie populacji ptakow.

Kotka naszych sasiadow – Nala jest takim kotem wychodzacym i tym samym niebezpiecznym malym drapieznikiem. Jest to mile zwierze, wziete z ze schroniska, nawet imie pozostalo. Ma popielata siersc, jest pregowana. Lasi sie do mnie, ociera o nogi, bawi sie chetnie ze mna i z moimi wnuczkami na podworku. Jest to kot, ktory da sie lubic. Ale do czego taki kot wychodzacy jest zdolny i co potrafi, moglem zaobserwowac przez ostatnie lata. Nala jest niezwykle szybka. W kilka sekund potrafi osiagac wierzcholki najwyzszych drzew otaczajacych nasze podworko. Widzialem jak po szalenczej gonitwie na wierzcholkach wysokich drzew zlapala i zagryzla mloda wiewiorke. Widzialem jak z krzakow wylowila i zagryzla mlodego kosa, ktory uczac sie latac, wypadl z gniazda. Sasiadka mowi, ze jej kotka czesto przynosi ptaki i myszy do domu. Najgorzej jest, gdy je chowa w zakamarkach mieszkania. Juz po kilku dniach moze poczuc zapach schowanej zdobyczy. Samiec z rodziny kosow na naszym podworku jest szczegolnie czujny w okresie legowym i ostrzega samiczke przed Nala glosnym cwierkaniem, gdy kotka tylko pojawi sie na podworku. Kazdemu poruszeniu kotki towarzyszy jazgotanie bez konca. Co jakis czas z radoscia obserwuje parke slicznych sojek, ktore mieszkaja juz od kilku lat na naszym podworku. To sa jedyne sojki, ktore widzialem w zyciu, przepiekne kolorowe, kakaowo-czarno-niebiesko-biale ptaki, ktore wbrew polskiemu przyslowiu, wcale nie wybieraja sie za morze, tylko zimuja w Europie i wczesniej przygotowuja zapasy. Gdy zobaczylem je po raz pierwszy, musialem siegnac do encyklopedii ptakow, aby je zidentyfikowac. Czytelnikom zycze, aby kiedys w ogole zobaczyli i poobserwowali sojki. Przypuszczam, ze wiekszosc nigdy w zyciu tych ptakow nie widzialo. Ciesze sie zawsze, gdy je widze, bo oznacza to, ze Nala jeszcze ich nie dopadla.

Rozmawialem z sasiadka na temat chorob, ktore przenosza koty swobodnie poruszajace sie w okolicy. Wiedziala o tym, byla juz z jej kotka u lekarza. Jest to moim zdaniem powazny problem niedoceniany przez milosnikow tych futerkowych zwierzatek. Nie na wszystkie choroby mozna je zaszczepic. Przedstawie tutaj tylko jedna, ktora wydaja mi sie wazna, ale malo znana, pomijajac wscieklizne, o ktorej dosc duzo sie wie. Skupie sie wiec tutaj na toksoplasmozie.

Toksoplasmoza to choroba pasozytnicza u ludzi i zwierzat, ktora zostala wywolana przez zarazenie pierwotniakiem Toxoplasma gondi. Jej zywicielem ostatecznym ( a wiec organizmem, w ktorym powstajae dorosla, rozmnazajaca sie forma pasozyta) sa koty domowe. W Niemczech w zaleznosci od badan stwierdzono wystepowanie antycial przeciw pierwotniakowi Toxoplasma gondi u 45% do 75% kotow. Zywicielami posrednimi (a wiec organizmami , na ktorych zeruje pasozyt we wczesniejszym stadium) sa ludzie, inne ssaki oraz ptaki. Koty wydalaja jajeczka pasozyta, ktore trafiaja do nosicieli, a wiec tez do ludzi, z ktorymi mieszkaja. Pierwotniaki te nie musza pochodzic wylacznie od kotow. Ludzie jedzacy surowe lub niedogotowane mieso swinskie czy owcze zarazone pasozytami, moga tez latwo zarazic sie ta choroba. Choroba objawia sie stanami zapalnymi w roznych tkankach (np. zapalenie wezlow chlonnych, opon mozgowych, stawow, i innych). Szczegolnie niebezpieczne jest zarazenie tym pasozytem u kobiet ciezarnych. Moze prowadzic ono do ciezkich uszkodzen plodu. Dlatego kobiety w ciazy sa badane na obecnosc tych pasozytow. Co ciekawe, zwierzeta oraz osoby zarazone toksoplazmoza wykazuja odchylenia od normalnego zachowana. U szczurow zanika lub jest oslabiony strach przed naturalnymi wrogami, np. przed kotem lub psem, ktory normalnie jest impulsem do ucieczki. Ludzie z toksoplazmoza sa bardziej otwarci na ryzyko, spekuluja ryzykownie na gieldzie akcji, jezdza agresywnie autami powodujac czesciej wypadki drogowe. Naukowcy szukaja tez powiazan miedzy zarazeniem ta choroba a stanami lekowymi, schizofrenia oraz sklonnoscia do samobojstw.

Naswietlilem tylko czescowo rozne dziedziny aktywnosci kotow domowych. Dostarczaja one ludziom duzo wrazen, sa wiernym towarzyzem codziennosci i zabaw, ale rownoczesnie wykazuje ogromne talenty jako niezwykle efektywni mysliwi. Ogromna ich ilosc w gospodarstwach domowych, mimo zanikania ich tradycyjnych funcji jako lowcow szkodliwych gryzoni, prowadzi do wyniszczaania ogromnych ilosci ptakow oraz zachwiania rownowagi ekologicznej. Dodatkowo, te mile kociaki sa silnie powiazane z niebezpiecznymi dla ludzi zakaznymi chorobami. Posiadanie kotow domowych zwiazane jest wiec z przyjemnoscia, obowiazkiem oraz w jakims tam stopniem z niebezpieczenstwem.