Tragedia na Tronie Piastów, Bolesław II, Śmiały

 Wiadomo, że Bolesław Śmiały, po zabójstwie spełnionym na osobie św. Stanisława biskupa krakowskiego, dręczony wyrzutami sumienia, uszedł do Węgier.
  O dalszych losach króla - tułacza kronikarze sprzeczne podają wiadomości; najprawdopodobniejszem jednak wydaje się przypuszczenie, że pielgrzymując do Rzymu, wstąpił do klasztoru w Ossyaku i tam osiadłszy na pokucie, umarł w r 1089.
  Ossyacki czyli ossyachski klasztor, niegdyś ks. bernardynów, zniesiony r. 1781, teraz zaś kościół parafialny czci Panny Maryi poświęcony, leży u stóp Alp w Karyntyi, niedaleko Klagenfurth i Feldkirchen, pomiędzy mieścinami Villach i Sanct Veit, nad jeziorem tegoż nazwiska, długiem na trzy godziny drogi, a szerokim w niektórych miejscach na pół godziny.
  Po obu stronach ciągną się pasma gór, od Feldkirchen niższe, od Villach zaś wyższe, z wierzchołkami śniegiem pokrytemi, tworząc w środku zamkniętą, cichą i malowniczą dolinę. U stóp gór, nad samem jeziorem, wznosi się kościół, otoczony kilku zabudowaniami: jest to Ossyak, dawne opactwo. Kościół ten jest długą, nizką, zewsząd szkarpami podpartą budową, jakby przybudowaną do kaplicy pół-okrągłej, zupełnie podobnej do naszych Duninowskich kościołów, którą już biskup Białobrzeski w połowie XVI wieku starożytną nazywał. Do tej kaplicy dotyka grobowiec Bolesława, w ścianę północną zewnętrznego kościoła wmurowany. Poza grobowcem ciągnie się część kościoła w XV wieku przybudowana, a dalej, gdzie wielki ołtarz, pod dzwonnicą, przybudowanie jeszcze jest nowsze. Pomnik ten grobowy składa się z dwóch części, to jest z kamiennej dolnej i drewnianej górnej części.
  Dolną część stanowi tablica przymocowana do muru, gruba, podłużna, o trzech bokach prostokątnych, a czwartym u góry zakrzywionym, z marmuru kararyjskiego, niegdyś białego, dziś pożółkłego ze starości, głębokim wyżłobieniem w środku. Wewnątrz tego wyżłobienia jest koń wypukłą rzeźbą wykuty, z kawałkiem lejców na grzywie i z siodłem nawpół już startem na grzbiecie, uszów zaś jego, oczów i nozdrzy dopatrzeć już prawie całkiem nie można. Na szerokim brzegu, w koło wyżłobienia środkowego, to jest z boków i od dołu, jest napis wyraźnemi literami łacińskiemi, noszącymi cechę XIII wieku: Rex Boleslaus Polonie, occisor Sancti Stanislai, Epi. Cracoviensis. (Bolesław król Polski, zabójca św. Stanisława biskupa krakowskiego). Marmur wysoki jest na łokci polskich 2 cal 1, długi łokci 2 cali 20, grubość wystająca od marmuru wynosi cali 4, samego zaś konia wysokość ode łba łokieć i 3 cale.
  Nad tym kamieniem grobowym, który podobno przy tej samej ścianie północnej kilka razy miejsce swe zmieniał, ponad daszkiem z blachy zrobionym, umieszczony jest we framudze obraz, przedstawiający rycerza w zbroi i szyszaku, rękę lewą trzyma na pałaszu, prawą opiera bułat na biodrze. Obraz ten otoczony jest siedmiu owalnymi obrazkami, na których malowane są olejno sceny z życia Bolesława Śmiałego, po trzy po bokach, jeden zaś nad królem. Obrazki te przedstawiają: 1) św. Stanisława biskupa krakowskiego, wyrzucającego Bolesławowi jego występne życie; 2) biskup modli się, klęcząc przed krzyżem jaśniejącym na niebie; 3) Bolesław zabija biskupa odprawiającego mszę świętą; 4) Bolesław w odzieży pielgrzyma; 5) Bolesław posługuje w klasztorze i nosi drewka do kuchni; 6) Bolesław na łożu śmiertelnem, otoczony zakonnikami; 7) pogrzeb jego. U dołu całego malowanego obrazu, we dwóch przedziałach po cztery wiersze, jest następny napis:

  Occidit, Romam pergit, placed Ossiach illi;
  Ignotus servit, notus pia lumina claudit.
  Ossiach hinc placat tibi, Stanislae, tyrannum,
  Mitem quod factum coelestibus intulit astris.

W języku polskim

  "Zabił, szedł do Rzymu, Ossyach mu się podobał;
   nieznany służył, znany pobożne oczy zawarł.
   Ossyach dlatego pojednywa z tobą Stanisławie, tyrana,
   że czyn pokorny pod niebiosa podniósł"

  W niektórych kopiach tych wierszy błędnie napisano "placeat", zamiast "placat", co wielką w sensie stanowi zmianę, a Lelewel zamieścił te wyrazy w innym porządku.  Pod rycerzem wreszcie czytamy słowa: Boleslaus rex 1089. Niżej jeszcze, nad owym kamiennym koniem, umieszczono słowa zgodne z dawnym rękopisem, przechowywanym w archiwum ossyackiem z czasów około r. 1688. 

   Rex homicida ego sum, profugus et scelere dives;
   Hic latui, luxi, deplorans facinum audax,
   Ne tamen ob crimen coelestis Vindicet ultor,
   Sanguine purpurco tingentem sidera Olympi,
   Te Stanislae rogo, precantis advoca causam.