Ostatnie lata Cesarstwa Rzymskiego - III

Cesarstwo Rzymskie trwalo ponad 400 lat. Mialo swoje okresy swietnosci, ale i dlugotrwaly okres rozkladu i upadku. Pierwiastki rozkladu pojawily sie juz w okresie blasku Cesarstwa i z czasem sie natezaly, wiec trudno scisle wytyczyc dzielaca je granice.

Losow Cesarstwa nie da sie scisle oddzielic od losow samego miasta Rzymu. Jednak nie nalezy popelniac bledu traktowania ich jako tozsamych. To miasto wprawdzie bylo symbolem Cesarstwa i od jego nazwy wywodzi sie nazwa tej wielkiej calosci politycznej, ale prawdziwa stolica w sensie operacyjnym byly miasta polozone na polnocy Wloch: Sirmium, Milan, Nicodemia, Durazzo i przede wszystkim Ravenna (402 r. - 476 r.). W literaturze przedmiotu okresla sie je jako stolice pomocnicze. Ten dziwny stan rzeczy wynikal stad, ze miasto Rzym, (ufortyfikowano dopiero w latach 270 r. - 275 r.) bylo polozone dosc niefortunnie mniej wiecej w srodku Polwyspu Apeninskiego. Biorac pod uwage, ze komunikacja i transport w Cesarstwie dokonywaly sie droga ladowa, pokonywanie odcinka pomiedzy miastem Rzym  i nasada Polwyspu bylo kosztowna strata wysilku i czasu. Nie mowiac juz o tym, ze na polnocy rozciagaly sie schody, czyli Gory Alpy.

W ciagu czterech wiekow istnienia Cesarstwa Rzymskiego panowalo okolo 70 cesarzy, co daje przecietna prawie 6 lat. W pierwszym okresie wielkiego Cesarstwa okresy panowania trwaly dluzej, wladcy mieli czas budowac i podtrzymywac swietnosc panstwa. W okresie schylkowym ludzie na krotko dorywali sie do wladzy lub byli do jej przejecia sklaniani, a bywalo i tak, ze przez pewien okres czasu nie bylo zadnego cesarza.

Oto okres panowania cesarzy w czasach potegi Rzymu: August (23 r. p.n.e. - 14 r. n.e.), Tyberiusz (14 r. n.e. - 37 r. n.e.), Kaligula (37 r. - 41 r.), Klaudiusz I (41 r. - 54 r.), Neron (54 r. n.e.). Pozniejsi wielcy cesarze jak Trajan (98 r. n.e. - 117 r. n.e.) i Hadrian (117 r. n.e. - 138 r. n.e.) panowali, odpowiednio, 19 lat i 21 lat.

Natomiast okresy panowania cesarzy okresu ostatecznego upadku Cesarstwa byly nastepujace: Maximus (455 r.), Avitus (455 r. - 456 r.), Majorian (457 r. - 461 r.), Severus (461 r. - 465 r.), okres bez Cesarza (465 r. - 467 r.), Anthemius (467 r. - 472 r.), Olybrius (472 r.), Glycerius (473 r. - 474 r.), Nepos (474 r. - 475 r.) i Romulus Augustulus (475 r. - 476 r.).

Tym dziewieciu cesarzom poswiece nastepny odcinek tej calosci. 

Zestaw przyczyn upadku Cesarstwa Rzymskiego wypada zaczac od gospodarki. Byla ona oparta na podbojach. Dopoki podbijano i kolonizowano nowe tereny gospodarka mogla sie rozwijac. Jednak to  zrodlo wzrostu gospodarczego mialo swoje limity. Od poczatku istnienia Cesarstwa trzymano sie doktryny nieprzekraczania w ekspansji rzek Renu i Dunaju. Jezeli zdarzalo sie, ze legiony zawojowywaly wiecej, to stosunkowo szybko nastepowal ich powrot w sensowne strategicznie granice. Z czasem pastwisko w postaci kolonii bylo nadmiernie wyzerane i pojawialy sie problemy. Coraz mniej dobr, wlacznie z niewolnikami splywalo do centrum. Od III wieku zaczal sie kryzys gospodarczy, czego przejawem, ale i przyczyna, byl regres w rolnictwie. Wladze centralne reagowaly zwiekszeniem podatkow, co w rezultacie prowadzilo do spadku dochodow z tego zrodla.

Jakie mogly byc nastroje  tak zwanego ludu w takich warunkach? Oczywiscie, ze ludzie nie byli szczesliwi. Podstawowa masa, jaka stanowili rolnicy byla zadluzona i dobijana wysokimi podatkami. Nie bylo motywacji do powiekszania rodzin (rodzenia dzieci) i rosla apatia, ktora przejawiala sie takze w braku zainteresowania polityka.Ludowi stawalo sie obojetne kto ich gnebi., swoi panowie czy barbarzyncy. Po ostatecznym upadku Cesarstwa Rzymskiego nie odnotowano powstan przeciwko "okupantom".

Doszla tez pandemia ospy w 165 r., ktora spowodowala smierc polowy populacji Cesarstwa.

Priorytetem wladzy cesarskiej byla oczywiscie armia. Granice imperium byly bardzo dlugie i wymagaly ochrony. Wojsko kosztowalo bardzo duzo i co gorsza, coraz wiecej. Starano sie temu zaradzic tworzac formacje "foederati", czyli wojsk sprzymierzonych zlozonych z barbarzyncow, ktorych glowna funkcja byla ochrona granic. Tak wiec gdy generalowie i ich "prawdziwe" legiony zaczynali odgrywac coraz wieksza role polityczna i autonomizowac, w slad za nimi poszli "fodearati". Doszlo nawet do tego, ze w marcu 454 r. legionisci podczas przegladu zabili Cesarza  Maximusa.

Wladza centralna niegdys wielkiego Imperium oslabla do tego stopnia, ze z pewna przesada mozna byloby powiedziec, ze lezala na ulicy.

Glowne zrodla:

H.G. Wells, "The Outline of History, Being a Plain History of  Life and Mankind", Garden City Books, New York 1920, t. I.

Will Durant, "The  Story of Civilization: Part IV: The Age of Faith", Simon and Schuster, New York 1950.