Oswiecenie w Rosji - I

Renesans w Rosji nie byl obecny. Pozniej minelo kilkaset lat, w czasie ktorych po ponad dwoch i pol wieku nastapil kres  jarzma tatarskiego  (Iwan III Srogi, 1462-1505), panowal despota Iwan IV Grozny, ,powstalo Cesarstwo Rosyjskie (1547-1721), wladze sprawowal ksiaze Wladyslaw Waza  (1611-1612), pozniejszy krol Polski, ktory do 1634 r. byl carem tytyularnym. Nastepnie od  1613 r. panowali Romanowowie.  Najwybitniejszym z nich byl niezwykly czlowiek i wladca Piotr I.  W 1721 r. przyjal on tytul cesarza (imperatora). Rzadzil Rosja do 1725 r. I wlasnie okres jego rzadow uznac mozna za okres przygotowawczy do Oswiecenia.  

Wczesniejsza serie tekstow  o Renesansie w Rosji zaczalem od uwagi, ze na ksztaltowanie spoleczenstwa (pozniej narodu) wplywaja nie tylko wazne wydarzenia i epoki kulturowe, ale takze ich brak. I to trzeba uwzgledniac. Niech przykladem bedzie rozprawka Marianne Shapiro i Michaele Schapiro zatytulowana: "Literary-historical consequences of the Russian Non-Renaissance in a comparative context" (Literacko-historyczne konsekwencje braku Renesansu w Rosji w kontekscie porownanwczym" (Russian Literature, vol.66 issue 4, November 2009). Autorzy napisali tak: "Podczas gdy nieobecnosc Renesansu w Rosji przyjmuje sie jako pewnik, to implikacje tego faktu nie zostaly wykorzystane w poszukiwaniu zrozumienia ogolonej trajektorii rozwoju literatury rosyjskiej". No wlasnie, w psyche ludu rosyjskiego ziala dziura.

A jak bylo z Oswieceniem, nie mniej wazna epoka w dziejach Europy? Zawital do Rosji czy nie? A jezeli tak, to w jakim ksztalcie i jakie skutki przyniosl?

Przyszly car Piotr I byl zauroczony Zachodem, a moze jeszcze bardziej morzem i statkami. Odbyl incognito podroz do Europy Zachodniej, gdzie nawet pracowal w stoczni jako zwyczajny ciesla. Taki czlowiek "musial" otworzyc Rosje, kraj bardzo tradycyjonalny, na innowacje z Zachodu.  A zdobyczom technicznym towarzyszylo otwarcie sie na idee na innych polach, prowadzac do zapewnienia podstaw swieckiego Oswiecenia w Rosji.  Tak wiec obcokrajowcy przybywali licznie do Rosji i osiedlali sie glownie w portach i centrach administracyjnych. Zas z drugiej strony, prace na rzecz nadchodzacego Oswiecenia wykonywali zakonnicy.  W tym czasie mozemy zapomniec o hezychazmie, choc klimat przez nich stworzony przetrwal  na wiele wiekow. Sprawa kluczowa byla koscielna schizma, ktora dokonywala sie w wiekach XV i XVI. Nastapil rozdzial pomiedzy Patriarchatem Ekumenicznym z centrum w Kijowie a reszta Rosji, ktora z czasem dostala sie pod skrzydla Patriarchatu Moskiewskiego. Rosyjski Kosciol Ortodoksyjny (unici) przetrwal od 1458 r. do 1686 r. Objal prawoslawnych na Litwie, a pozniej takze w calym Wielkim Ksiestwie Polsko-Litewskim. Po wchlonieciu przez Moskwe wywarl wielki wplyw kulturowy na Cala Rosje. James H. Billington w swojej ksiazce zatrytulowanej: "The Icon and the Ax. An Interpretive History of Russian Culture" (Ikona i siekiera.Interpretacyjna historia kultury rosyjskiej), Vintage Books, New York 1970, str. 213, napisal o tym tak:

"Nawet uczeni sowieccy, ktorzy minimalizuja waznosc religii i ogolnie rzecz biorac, maksymalizuja wplywy Wielkiej Rosji, obecnie sklaniaja sie do datowania poczatkow Rosyjskiego Oswiecenia od naplywu do Moskwy wyksztalconych mnichow- Bialorusinow  i Ukraincow w czasie schizmy w Kosciele Rosyjskim. Rzeczywiscie, mnisi i seminarzysci od dawna kontynuowali odgrywanie duzej  roli w Rosyjskim Oswieceniu i im nalezy zawdzieczac intensywnosc religijna w swieckim mysleniu w Rosji. W tym samym czasie, zwesternizowane regiony imperium odgrywaly kluczowa role w otwieraniu umyslu rosyjskiego na filozofie spekulatywna i klasyczne formy sztuki, ktore wkrotce zdominowaly kulture arystokratyczna w Rosji. Pod polskim panowaniem Kijow zostal przeksztalcony we wschodni bastion edukacji scholastycznej oraz architektury barokowej. Prawie przez caly wiek po dostaniu sie pod rosyjska kontrole, Kijow byl najbardziej wyksztalconym, literackim miastem w calym imperium...

W XVIII w. Kijow nauczyl Rosje nie tylko czytac i pisac, ale takze myslec przy uzyciu kategorii abstrakcyjnych  i metafizycznych, co okazalo sie tak atrakcyjne dla arystokratycznych intelektualistow".

To wypada podkreslic: Polska za posrednictwem  Kijowa, ktory rozwijala i ksztalcila, NAUCZYLA  ROSJE  CZYTAC I PISAC. A do tego NAUCZYLA MYSLENIA.