Czy Rosja doswiadczyla Renesans? - I

Zaden narod nie jest czysta,niezapisana karta. Narody w swych dziejach zwykly doswiadczac wazne, przelomowe wydarzenia i przechodzic przez rozne epoki. Ksztaltuja one swiadomosc narodowa, szlifuja jego charakter. Zbiorowa pamiec pozwala na sieganie do przeszlosci w czasach trudnych ulatwiajac podejmowanie waznych decyzji dotyczacych losow narodu. Mozna powiedziec wiecej, jakosc tych wszystkich doswiadczen ma wplyw na jakosc zbiorowosci, dusza narodu moze byc lepsza albo gorsza. Tak wiec probujac zrozumiec  ksztalt pamieci narodowej Rosjan wypada siegac do jej histori, analizowac co Rosja przeszla. I to zwyklo sie robic. Jednak wcale nie bez znaczenia jest takze i to czego ten kraj nie doswiadczyl. "Psyche" narodu mogla  nie doznac tego szlifu, ktore maja inne narody. I odwrotnie, mogla przejsc inne szlify, co czyniloby ja nieco odmienna od typowych, znanych nam w blizszym i dalszym sasiedztwie.

W tym krotkim serialu zamierzam zanalizowac problem obecnosci albo nieobecnosci Renesansu w dziejach Rosji, bardzo waznej epoki w dziejach calego szeregu narodow europejskich, w tym Polski. Odpowiedz na to pytanie nie jest oczywista ani prosta, ale wazne jest, ze jest i warto podjac probe wyjasnienia. Najpierw jednak przypomne co dal Renesans Polsce.  Posluze sie cytatem z ksiazki B.suchodolskiego pt. "Dzieje kultury polskiej", Wydawnictwo Interpress, Warszawa 1986:

"A jednak w tym krotkim czasie dokonaly sie zasadnicze przemiany w swiaomosci narodowej. Wszechswiat stal sie godny poznania, a Ziemi wyznaczono nowe miejsce w ukladzie planet krazacych wokol Slonca. Wartoscia zycia i wyrazem jego bogactwa stala sie sztuka, a szczegolnie poezja, majaca odtad towarzyszyc ludziom w ich radosciach i smutkach, w ich przezyciach religijnych i doswiadczeniach swieckich. Proces przemiany sredniowiecznego "Regnum" w nowozytna Rzeczpospolita stal sie punktem wyjscia dla krytycznej refleksji nad zyciem spolecznym i organizacja panstwa, nad obowiazkami i przywilejami obywateli oraz rola wladcy. A ponad tym poziomem zycia politycznego konstruowano "trybunal rozumu" i sumienia, przed ktorym zdawac sprawe  powinien kazdy ze swego spolecznego dzialania, ale zwlaszcza ci, "ktorym ludzi pasc pouczono". Te osiagniecia polskiego renesansu oraz jego nadzieje uksztaltowaly trwale narodowa swiadomosc, co wielokrotnie stwierdzono w wiekach nastepnych...

Wielkosc i waznosc tego programu [humanistycznego wychowania publicznego] mierzona  byc moze jednak nie tylko oddzialywaniem na spoleczenstwo XVI wieku, lecz takze miejscem, jakie zajal on trwale w narodowej swiadomosci. Az po dni dzisiejsze ostaja sie jako zywe i powszechnie akceptowane te sformulowania, jakie zaproponowali politycy i pisarze XVI wieku. Ktoz nie pamietal i nie powtarzal w ciagu wiekow tych slow: "A jesli droga otwarta do nieba, to tym, co sluza ojczyznie".

Polska i Rosja (wtedy Rus)  w koncu pierwszego tysiaclecia  nie odbiegaly od siebie poziomem rozwoju. Drogi  rozeszly sie w II-ej polowie X wieku.  Wtedy to oni zaczeli byc inni niz my, a my inni niz oni. Zadecydowal  ich chrzest w oparciu o Bizancjum, podczas gdy my zwiazalismy sie z Rzymem. Oni stali sie  greccy, my  lacinnikami. Ktoz mogl przewidziec jak wielkie wynikna  z tego konsekwencje.

Powiazanie Polski z Zachodem sprawilo, ze ruch nazywany Renesansem dotarl do nas wlasnie stamtad. Natomiast Rosja polaczona byla wielorakimi wiezami z Konstantynopolem i przede wszystkim stamtad moglo do niej dotrzec cos, co  przypominalo europejski Renesans, ktory umiejscawia sie w czasie  glownie w wiekach XV i XVI.

Po upadku Cesarstwa Zachodniorzymskiego w II-ej polowie  V wieku Cesarstwo Wschodniorzymskie  bylo potega, a nawet za czasow Justyniana I Wielkiego (527-565)  bylo najwieksza sila polityczna owczesnego swiata. Stalo sie tez centrum rozwoju sztuki.  Jeszcze w okresie wczesnobizantyjskim  (843-1261) nastapil zloty okres dla sztuki. Ze wzgledu na nazwe panujacej dynastii (macedonskiej)  (867-1056) nazwano go renesansem macedonskim. Pozniej na samym poczatku XIII w. Bizancjum zostalo podbite przez Krzyzowcow. Po pol wieku pozniej (1261 r.) zostali oni wyparci z Konstantynopola i nastapila restauracja cesarstwa. Wladze az do samego konca Cesarstwa, co nastapilo w 1453 r. ,sprawowala dynastia Paleologow.  I wlasnie za czasow jej panowania nastapil okres nazywany Renesansem Paleologow. Slabe, nie liczace sie politycznie panstwo stalo sie miejscem wielkiego rozwoju kultury. Bizantyjczycy poczuli sie prawdziwymi spadkobiercami greckiej kultury antycznej. Rozwijala sie sztuka, filozofia i nauka. Kiedys historycy zwykli podkreslac wplyw Bizancjum na powstanie Renesansu we Wloszech. Wspolczesnie umacnia sie przekonanie, ze ten wplyw mniejszy niz kiedys przypuszczano. Podobnie jest z ocena "wybuchu" zainteresowania grecka antycznoscia za czasow Paleologow. Antyczna greckosc od zawsze tkwila na rozne sposoby w kulturze bizantyjskiej, to co niegdys uwazano za erupcje zainteresowania traktuje sie "intensyfikacja nieprzerwanej tradycji". 

No i wlasnie do Renesansu Paleologow odwoluja sie ci, ktorzy poszukuja Renesansu w dziejach Rosji. O tym bedzie w nastepnym odcinku tego serialu.