Kulturowe zrodla niemieckiego faszyzmu - IX (Szkolnictwo)

Przedstawione w poprzednich odcinkach kulturowe zrodla niemieckiego faszyzmu tworzyly niekoniecznie bardzo spojna calosc. Laczyly sie w ruchu okreslanym jako volkizm. Pod koniec XIX w.ta calosc dojrzala do szybszej instytucjonalizacji, czyli wprowadzenia w zycie.Konczyl sie etap publikacji traktatow filozoficznych majacych niezbyt duzy zasieg, kol i organizacji o niewielkiej liczbie czlonkow i niezbyt tlumnych zebran. Poczatek XX w. przyniosl zmiane jakosciowa.

Propagatorami ideologii volkistowskiej o duzym potencjale byli nauczyciele. Od poczatkow XIX w. sami byli konserwatystami i w tym duchu wychowywali mlodziez.  Idee patriotyzmu nazywanego tez nacjonalzmem znajdowaly chlonnych sluchaczy. Byla to wywodzaca sie z burzuazji mlodziez. Robotnicy inne idee mieli w glowach.

System szkolnictwa to potezna machina, przez ktora przechodzi pokolenie po pokoleniu. Indoktrynacja jakiejs ideologii ma charakter samonapedzajacy sie. Jeden nauczyciel moze rocznie ksztaltowac umysly stu i wiecej uczniow. Pozniej oni sami staja sie propagatorami wdrukowanych im w glowy idei. Proces odbywa sie w postaci postepu geometrycznego. Fritz Stern slusznie stwierdzil, ze dla przyszlego triumfu narodowego socjalizmu w Niemczech tysiac nauczycieli mial nie mniejsze znaczenie niz miliony marek przekazane Hitlerowi przez najbogatszych przemyslowcow i bankierow.

Erich Weymar dokonal analizy ksiazek wykorzystywanych do nauki historii. Stwierdzil, ze przez caly XIX w. tresci byly bardzo zblizone. Rozne watki volkistowskie na czele z nowa religia germanska byly niemal  identyczne w podrecznikach z 1816 r. i 1926 r. Roznica polgala na stopniowym wypieraniu religii chrzescijanskiej (protestanckiej). Doszlo do tego, ze w 1905 r. 273 nauczycieli ze szkol w Bremie wystapilo publicznie z apelem o usuniecie ortodoksji religijnej ze szkol. Szlo szczegolnie o Stary Testament, ktory wedlug nich nasycal umysly uczniowskie ideami syryjsko-arabskich Beduinow zamiast opierac sie na bogtym dziedzictwie germanskim.

W koncu XIX w. wzmogla sie na sile presja nauczycieli i rodzicow by wprowdzic do programu szkolnego przedmit "Heimatkunde), czyli nauke o kraju ojczystym z naciskiem na krajoznawstwo i obyczaje. Edukacyjny establishment ulegl.

Kadra nauczycielska byla skutecznym propagatorem antsemityzmu. Przykladowo, nauczyciele stanowili wiekszosc wsrod prenumeratorow gazet antysemickich.

Jeszcze innym czynnikiem byla obecnosc nauczycieli bedacych zwolennikami volkizmu wsrod reformatorow systemu szkolnego (np. Ludwig Gurlitt z Steglitz). Szlo o rozluznienie sztywnego gorsetu tlumiacego kreatywnosc mlodych ludzi. Volkizm dostarczal sposobow jak to mozna zrobic.

W 1898 r. Hermann Lietz rozpoczal swa olbrzymia prace przeniesienia  z Anglii do Niemiec wzorcow szkol z internatami. wychowanie w szkolach angielskich mialo przygotowywac do sluzby Imperium, w szkolach 'liestzowskich"szlo o wpojenie ideologii volkistowskiej. Osadzano je  na terenach wiejskich. Kladziono nacisk na kulture fizyczna wlacznie z praca fizyczna. Zdewaluowano wiedze czerpana z ksiazek.Idealnym produktem mieli byc absolwenci o silnych osobowosciach, przyszli przywodcy. Prawda jest, ze wychowankowie tych szkol w przyszlosci zajmowali wazne funkcje w panstwie niemieckim.

Pierwsza szkola powstala w 1898 w saksonskim Ilsenburgu. Byly w niej tylko nizsze klasy. W 1901 Lietz zalozyl druga szkole;tym razem w Haubindze i znajdowaly sie w niej tylko klasy srednie. W sumie do pierwszych lat po wojnie powstalo 40 takich szkol. Najbardziej efektowna byla szkola srednia (ostatnie klasy) w zakupionym starozytnym zamku Bieberstein. 

Po pierwszej wojnie swiatowej nastapil wysyp nowych szkol, a nawet systemow szkolnych. Tresc nauczania w czesci byla efektem powojennej frustracji, duchowej pustki. W tych szkolach  wpajano volkistowska ideologie,  "idealizm czynow" i starano sie ksztaltowac silne osobowosci.  Jedna z takich szkol byla szkola ufundowana w 1920 r. przez Ksiecia Maxa von Badena i kierowana przez Kurta Hahna. Inna byla zalozona w 1917 r. przez Bruno Tanzmanna Szkola Wiejska. Rozwijal sie tez siec Szkol Ojczyznianych. W wiekszosci korzystano z dorobku  Lietza.

System szkolny ksztaltowal  mentalnosc zrecznie wykorzystana pozniej przez partie faszystowska.

Zrodlo:

George L. Mosse, "The Crisis of German Ideology. Intellectual Origins of the Third Reich", The Universal Library, NY 1964.