Kulturowe zrodla niemieckiego faszyzmu - VIII (Utopie)

Myslenie utopijne ma glebokie korzenie siegajace starozytnosci. Odzywalo w roznych epokach. Chyba ostatnia mocna egemplifikacja byl socjalizm utopijny. Sekty religijne pomijam, choc w czasach calkiem nam wspolczesnym dostarczaly efektownych, bo morderczych przykladow.

Utopizm znalazl sie takze wsrod zrodel niemieckiego faszymu. Choc jest chyba najmniej znany, jednak zasluguje na przedstawienie ze wzgledu na swoje polozenie pomiedzy utopia i dzialaniem. O ile rozne watki myslenia volkistowskiego przynosily ulge skolatanemu rozumowi czlowieka, ktorego zycie zostalo dosc gwaltownie zmienione i czesto zrujnowane, to proby realizacji utopii od razu, bez czekania na przeobrazenie  calego spoleczenstwa dawaly nadzieje na zmiane natychmiastowa. Jasne, ze nie byly w stanie zahamowac czy odwrocic procesow industrializacji i urbanizacji zachodzace w Niemczech, ale takze i w innych krajach, ale stawialy wyzwanie. Powodzenie praktycznego eksperymentu moglo byc swietnym argumentem slusznosci calej volkistowskiej ideologii, ktorej bylo skladnikiem. Popatrzmy na przejawy myslenia utopijnego obecne przy powstawaniu ideologii niemieckiego faszyzmu zaprezentowane przez George'a L. Mossego w ksiazce pt. "The Crisis of German Ideology. Intellectual Origins of the Third Reich".

Autor zaczal nie od koncepcji klasycznie utopijnych. Jakby dal tlo w postaci propozycji reform, ktore ze wzgledu na nikle szanse realizacji w owczesnych Niemczech nie mogly byc zaakceptowane i przez to tracily utopijnosci. Mozna sie domyslec, ze szlo o sprawe ziemi tak istotna w mysleniu volkistowskim,  ktora nabrala mistycznych wrecz wlasciwosci.

Adolf Damaschke wyszedl od pracy Henry'ego George'a pt. "Die Bodenreform" (Reforma ziemska) wydanej w 1902 r. Propagowal  reforme rolna siegajaca bardzo daleko, mianowicie ziemia miala byc uspoleczniona. Jej uprawianie sluzyloby wspolnemu dobru. W ten sposob daloby sie uniknac nedzy stwarzanej przez kapitalizm nazywany przez niego mamonizmem oraz pozbawienia wolnosci, ktorym skutkowaloby wprowadzenie komunizmu. Krotko mowiac, byl to pomysl wprowadzenia trzeciej drogi pomiedzy kapitalizmem i komunizmem.

W tym samym kierunku, choc w innej dziedzinie szla koncepcja Sylvio Gesella propagowana przed wybuchem I wojny swiatowej. Szlo mu o "wolny pieniadz". Najpierw nalezaloby zlikwodowac zadluzenie wszystkich podmiotow, nastepnie obnizac stopy procentowe az do ich calkowitego zaniku. Centralny urzad kierujacy przeplywem pieniadza bylby kluczowa instytucja narodowej, naturalnej gospodarki. 

Dwie proby zalozenia osad utopijnych sie nie powiodly. Pierwszej z nich dokonal ruch Damaschkego a miejscem niepowodzenia byl Meksyk. Druga realizowal ruch "wolnej ziemi"  stworzony przez wiedenskiego dziennikarza Teodora Hertzke. Swa wizje wyklarowal w powiesci pt. "Freiland" (Wolna ziemia)- 1890. Tym razem  (1895 r.) nie powiodlo sie osadnikom w brytyjskiej Tanganice.

Znacznie lepiej powiodlo sie tworcom kolonii o nazwie Eden (1893). Byc moze dzieki czesciowemu odejsciu od utopijnej ortodoksji? Tak czy inaczej, ziemia byla wspolna wlasnoscia czlonkow kolonii. Wszyscy pracowali na rzecz spolecznosci. Byly to male fabryczki przetwarzajace produkty rolne, np. maslo "Eden". Oprocz tego byly spoldzielnie kupna-sprzedazy, czyli handlowe. Wyroznikiem bylo prawo posiadania wlasnego kawalka ziemi, uprawiania go i korzystania z rezultatow. Produkty czlonkowie kolonii wymieniali miedzy soba na zasadzie naturalnej wymiany bez uzycia pieniedzy. Oczywiscie, podobnie jak i w innych niemieckich osadach utopijnych, nie obeszlo sie bez rasowych kryteriow przynaleznosci. Byla otwarta tylko dla Arian i kultywowano tam cnoty przypisywane tej rasie.

Po I wojnie swiatowej powstal w Niemczech caly szereg osad opartych na zasadach utopijnych.  Do nich nalezala osada "Sigfrid" [patrz wagnerowski "Zmierzch Bogow"]. Zalozyl ja Ernst Hunkel,czlowiek z kolonii Eden. Ideologicznym celem tej kolonii mialo byc popieranie "duchowej arystokracji niemieckiej krwi". Inna osada o nazwie "Briedhablik" kolo Gdanska zostala zalozona w 1919 r. i przetrwala do 1924 r.

Niezwykle  wplywowa byla  koncepcja Willibalda Hentschela, ucznia Ernsta Hackla, popularyzatora darwinizmu. Hentschel zdobyl wszechstronne wyksztalcenie (chemia, biologia, rolnictwo), co pozwolilo mu na duza szczegolowosc koncepcji wzorcowej osady, ktora nazwal "Mittgard". Punktem wyjscia i idea scalajaca byla rasa, w ktorej kumulowal sie energia nadajaca dynamizm historii. W celu zachowania czystosci rasowej Arian  Mittgard powinna byc izolowana. I tu mamy watek obecny w klasycznym utopizmie. Jak sie siegnie do starszych utopii, to znajduje sie tam wyspy jako miejsca budowy idealnych spoleczenstw. Dawala ona geograficzna zalete izolacji chroniacej przed zepsuciem.

Hentschel duza wage przykladal do sprtawy prokreacji. Krzyk zanikajacej rasy wprost wzywal do poligamii. Tylko ona mogla przyniesc ratunek. Przywodcy Mittgardu w imie racjonalnosci mieli zawiadywac sprawami rozmnazania sie. Do nich nalezala ocena zdolnosci rozrodczych czlonkow spolecznosci i wyznaczanie par tak by potencjal rozrodczy byl maksymalnie wykorzystany. A dalej wygladalo to tak, kobieta po zajsciu w ciaze przestawalaby byc zona. Po wychowaniu dziecka trwajacym dwa lata skierowana bylaby do nastepnego zwiazku malzenskiego. Cala wizja wydawala sie byc atrakcyjniejsza dla mezczyzn, gdyz jej autor wyliczyl najlepsze proporcje plciowe w spolecznosci. Mianowicie idealem byla liczba 100 mezczyzn na 1 000 kobiet. Mimo wszystko wizja Hentschla zawarta w ksiazce 'Varuna" (1907) nie rozpowszechnila sie, choc byli nasladowcy. Do nich nalezeli dr Alfrd Damm i Otto Hauser, tworcy "Fundacji Teutonskiej" (1902).

Oczywiscie przedstawione pomysly utopijne i ich realizacje nie wyczerpuja calosci. Bylo ich wiecej. Nie bylo ich jednak az tyle, by mogly cos zmienic w szerszej skali. Jednak poza osada zalozaona przez Forstera w Paragwaju wszystkie tworzono na ziemi niemieckiej. Latwo mogly byc one bardzo spopularyzowane. Przyczynily sie do aceptacji wielkiej faszystowskiej utopii w skali calego spoleczenstwa.