Bitwa nad Bzurą, Wojna Obronna II Rzeczypospolitej

9 września 1939 r. rozpoczęła się bitwa nad
Bzurą – największa batalia kampanii polskiej. Po trwających blisko dwa
tygodnie walkach zakończyła się porażką, spełniając jednak ważne zadanie
– zdezorganizowała niemieckie natarcie w kierunku Wisły oraz odciążyła
oblężoną już wówczas Warszawę.

Bitwa została stoczona przez polskie armie „Poznań” i „Pomorze” z 8.
Armią Johannesa Blaskowitza i 10. Armią Waltera von Reichenau w składzie
Grupy Armii „Południe” gen. Gerda von Rundstedta.

Całością sił polskich dowodził dowódca Armii „Poznań” gen. dyw.
Tadeusz Kutrzeba, na czele Armii „Pomorze” stał gen. dyw. Władysław
Bortnowski. Wycofujące się polskie siły uderzyły na posuwającą się
równolegle do nich niemiecką 8. Armię, odnosząc w pierwszej fazie bitwy
znaczne sukcesy.

Bitwa rozpoczęła się 9 września natarciem znad Bzury na południe
grupy operacyjnej Armii „Pomorze” gen. Edmunda Knoll-Kownackiego,
złożonej z trzech dywizji piechoty. Wspierały ją dwie brygady kawalerii:
Wielkopolska i Podolska. Impet polskiej ofensywy zaskoczył Niemców. W
ciągu czterodniowych zaciętych walk polskie oddziały zdobyły Łęczycę,
Piątek, Ozorków i podeszły pod Zgierz.

Niemcy ponieśli duże straty. Na pomoc zagrożonej 8. Armii dowództwo
niemieckie skierowało znaczne siły. Wobec wzrastającej przewagi
niemieckiej gen. Kutrzeba wstrzymał natarcie na południe i zdecydował
się uderzyć w kierunku Sochaczewa – chciał zdobyć przeprawy przez Bzurę i
przebijać się do Warszawy.

14 września rozpoczęła się druga faza bitwy. Piechota Armii „Pomorze”
sforsowała Bzurę, ale zagrożona przez niemieckie kolumny pancerne
musiała się wycofać. 15 września rozpoczął się odwrót polskich oddziałów
w kierunku Puszczy Kampinoskiej, atakowanych bezustannie przez około
300 niemieckich samolotów.

16 września wojska niemieckie przeszły do natarcia, okrążając
stopniowo i rozbijając polskie oddziały. Tylko około 30 tys. ludzi z
200-tysięcznego polskiego zgrupowania zdołało przebić się do Warszawy i
Modlina.

Doktor Marek Piotr Deszczyński z Instytutu Historycznego Uniwersytetu
Warszawskiego, oceniając działania głównodowodzącego gen. Kutrzeby,
podkreślił, że był to jeden z najbardziej inteligentnych i
najskuteczniejszych generałów. – Na bardzo wysoką ocenę zasługuje jego
działalność wychowawcza jako komendanta Wyższej Szkoły Wojennej. Bardzo
pozytywnie należy ocenić jego rolę w 1939 roku. Co prawda nie udało mu
się wygrać bitwy nad Bzurą, ale osiągnął zamierzony cel, jakim było
oderwanie wojsk polskich od atakujących wojsk niemieckich – powiedział. –
Jak mało który z generałów potrafił krytycznie ocenić swoje działania. W
szkicu historycznym „Bitwa nad Bzurą” napisał wprost, że przegrał
bitwę, która mogła być do wygrania. Taka postawa zasługuje na wysoką
ocenę. Oczywiście, jak każdy, nie był człowiekiem bez skazy. Krytykowali
go jednak głównie zawistni koledzy po fachu, a jak wiemy, nietrudno
wygrywa się bitwy po czasie, gdy zna się wszystkie uwarunkowania i
ruchy, które wykonał przeciwnik – dodał dr Deszczyński.

Sam Kutrzeba, analizując po zakończeniu wojny kampanię polską 1939 r.
i bitwę nad Bzurą, pisał: „Gdy przyszłe roczniki Wyższej Szkoły
Wojennej Polski dla studiów taktycznych wyjeżdżać będą na pole bitwy nad
Bzurą, niech nie przeoczą, że formy działań wojennych ulegają zmianom i
zależą od techniki uzbrojenia, ale że prawa wojny pozostają niezmienne.
Spośród wielu tych praw najbardziej zasadnicza jest tak prosta, a tak
trudna do zrealizowania prawda, że nie ma zwycięstwa bez bitwy. A
przechodząc koło grobów poległych nad Bzurą żołnierzy polskich, niech
ci, którzy kształcą się na przyszłych dowódców, wspomną, że leżą tu
żołnierze, którzy starali się wykonać niewykonalny wówczas obowiązek
obrony Polski” (T. Kutrzeba „Wojna bez walnej bitwy”).