W rozgorzałym na Półwyspie Iberyjskim bratobójczym konflikcie Józef Stalin dostrzegł szansę nie tyle na rozszerzenie władzy proletariatu, co na przejęcie kontroli nad ośrodkami decyzyjnymi strony republikańskiej oraz wzmocnienie wpływów radzieckich tajnych służb w tym strategicznym regionie Europy. Realizacji tego celu miała posłużyć rzesza tak zwanych doradców wojskowych, którzy oprócz walki z frankistowską reakcją mieli zapewnić należytą ochronę żywotnych interesów Kremla. Wśród tej „ochotniczej” gromady znalazł się z sowiecki oficer polskiego pochodzenia – Karol Świerczewski.

Stalin przychylnie choć ostrożnie skłaniał się do inicjatywy Francuskiej Partii Komunistycznej dotyczącej sformowania internacjonalistycznych oddziałów ochotniczych mających na celu zbrojne wsparcie obrony zagrożonej faszyzmem Republiki Hiszpanii. Postanowił więc z początkiem października 1936 roku wysłać Karola Świerczewskiego z misją do paryskiej centrali prowadzącej rekrutację do wspomnianych formacji zwanych Brygadami Międzynarodowymi. Świerczewski, od lat sprawdzony współpracownik GRU/NKWD ma przejąć kontrolę nad wojskowym aspektem międzynarodowego „pospolitego ruszenia” lewicy.

Na antyfaszystowskiej krucjacie

Już na miejscu, kieruje „biurem technicznym” (de facto wojskowym) przy pomocy między innymi Josipa Broza Tity oraz Palmira Togliattiego. Na hiszpańską ziemię trafia na krótko przed 20 grudnia 1936 roku, gdy obejmuje dowództwo nad świeżo sformowaną, złożoną z francusko-belgijskich sympatyków lewicy, XIV Brygadą Międzynarodową im. Marsylianki. Jednostka ta, stając się czołową formacją sił republikańskich, operuje na Froncie Południowym, bijąc się z frankistami pod Montoro, Loperą oraz Peruną (walki w okolicach Kordoby), gdzie ma miejsce głośny w ochotniczych szeregach incydent, będący pogłowiem klęski na odcinku kordobskim. Otóż polityczny zwierzchnik Brygad, André Marty, oskarżył jednego z najbliższych współpracowników Świerczewskiego o celowe sprzyjanie frankistom. Mimo ostrego sprzeciwu, nieszczęśnik bez jakichkolwiek świadectw zdrady i sądu został w trybie natychmiastowym rozstrzelany. Zaistniała sytuacja była żywo komentowana w bazie szkoleniowej sił międzynarodowych w Albacete. Po tym zajściu, wskutek otwartego konfliktu, „Walter” zostaje w lutym 1937 roku przesunięty na stanowisko dowódcy Dywizji „A” (V i XIX Brygada) na Froncie Madryckim, gdzie bierze udział w bitwie pod Jaramą. Od maja 1937 roku kieruje 35. Dywizją Międzynarodową w V Korpusie hiszpańskiej Armii Ludowej. Poczynaniami dywizji kieruje na przestrzeni od maja 1937 do lutego 1938 roku w bitwie pod Balsain i w operacjach: braneckiej, saragoskiej, teruelskiej. W ostatnich miesiącach pobytu w Hiszpanii (marzec – maj 1938) odznacza się w działaniach zabezpieczających odwrót na frontach:aragońskim i katalońskim.

Narodziny Waltera

W Hiszpanii Karol Świerczewski działa pod pseudonimem „Walter”, co odnosi się do nazwy jego ulubionego pistoletu osobistego (Walther PP lub mod. 4), którym osobiście dokonuje egzekucji jeńców, dezerterów i innych „wrogów ludu”.

Jak na radzieckiego doradcę przystało, w zgodzie z duchem nabierającej rozmachu stalinowskiej Wielkiej Czystki, unieszkodliwia rzeczywistych, potencjalnych i urojonych wrogów, nie tyle sprawy republikańskiej, a interesów ZSRR. Swoją protekcją obejmuje tajne bazy i więzienia GRU/NKWD, w których likwidowano elementy zagrażające bezpieczeństwu ZSRR. Dba, aby nie stały się obiektem zainteresowania republikańskich władz. W opinii historyków Świerczewski ponosi dodatkowo współodpowiedzialność za śmierć 17 tysięcy duchownych, zakonnic oraz dzieci z sierocińców.
Na hiszpańskiej ziemi ostatecznie ukształtował się styl dowodzenia generała „Waltera”, delikatnie określany „mało fachowym”. Świerczewski w czasie walk nazbyt często posiłkuje się mocnym alkoholem, a co gorsza, staje się wówczas despotą, całkowicie odrzuca rady podległych oficerów, a nawet ignoruje rozkazy dowództwa wyższego szczebla.

Również legendarny mit „człowieka, który kulom się nie kłaniał” genezę wywodzi z hiszpańskiego epizodu, gdyż nasz „bohater” nierzadko w stanie upojenia alkoholowego opuszczał bezpieczną kwaterę (okop, schron, budynek), narażając się na śmierć. Ta skłonność pozostanie wizytówką jego dowodzenia. Czasami na rytualną wycieczkę/inspekcję wybierał się jedynie w bieliźnie, w asyście ukochanych pistoletów Walther wersji PP oraz mod. 4.

Od Waltera uwag kilka

Jak już wspomniałem, jeszcze na długo przed kampanią hiszpańską Świerczewski wiąże się z radzieckim wywiadem wojskowym (GRU), którego interesy nadzoruje również w Hiszpanii. Przez cały czas sporządza dla Moskwy tajne raporty, w których opisuje sytuację na froncie, choć główny nacisk kładzie na charakterystykę sił republikańskich i międzynarodowych im sprzyjających. Skarży się w nich na wzajemne relacje (a właściwie ich brak) między Hiszpanami a członkami brygad oraz demoralizujące stosunki panujące wewnątrz tych formacji, tworzących barwny układ narodowościowy.

Oto wybrane przeze mnie komentarze, które obrazują sytuację w szeregach Frontu Ludowego i jego zagranicznych sprzymierzeńców:
„My, członkowie Brygad, żyjemy swoim własnym, odizolowanym życiem. Oprócz nieczęstych wizyt oficjalnych, nieczęsto przyjmujemy u siebie Hiszpanów.”

„W Brygadach panuje uparte odrzucanie faktu, że jesteśmy na ziemi hiszpańskiej, że podlegamy armii hiszpańskiej, że jedynym przełożonym jest tu hiszpański lud, a dla nas, komunistów – hiszpańska Partia Komunistyczna.”

„Mimo, że 60-70% miejscowych w oddziałach międzynarodowych, to cudzoziemcy mają w nich nadal całą, absolutną władzę. Wszystkie kluczowe i polityczne stanowiska są zajęte niezmiennie”