Galicyjska Socjalistyczna Republika Rad

Lwów, odbity z rąk ukraińskich w trakcie krwawych walk w końcu 1918 roku, miał stać się latem 1920 roku stolicą kolejnej bolszewickiej republiki.

 

Latem 1920 roku w trakcie największych sukcesów bolszewików na froncie polskim, w Moskwie zadecydowano o utworzeniu dwóch nowych tworów państwowych: Polskiej Socjalistycznej Republiki Rad (PSRR) i Galicyjskiej Socjalistycznej Republiki Rad (GSRR). PSRR miała powstać na ziemiach zamieszkałych na ziemiach zamieszkałych przez większość polską, należących przed 1914 rokiem do imperium Romanowych, przez co traktowanych przez bolszewików jako historycznie trwale połączonych z Rosją. Natomiast galicyjską republikę rad zamierzono utworzyć na obszarze zamieszkałym przez ludność ukraińską, żydowską i polską, który nigdy nie znajdował się wcześniej w rosyjskich granicach. Ten ostatni czynnik miał wielkie znaczenie. Galicja miała być swoistym poligonem doświadczalnym. Doświadczenia uzyskane w Galicji miały posłużyć bolszewikom w trakcie analogicznych działań w zachodniej i południowej Europie. W liście do Stalina z lipca 1920 roku Lenin pisał: „Sytuacja w Kominternie znakomita. Zinowiew, Bucharin i ja uważamy, że powinniśmy przyspieszyć wybuch rewolucji we Włoszech. Moim zdaniem należy w tym celu ustanowić władzę rad na Węgrzech, a może także w Czechosłowacji i Rumunii”. Wstępem do tego miało być opanowanie Galicji Wschodniej, następnie marsz przez Słowację w kierunku Węgier i dalej na południe Europy. 

 

Zadania związane z przygotowaniem rewolucyjnej administracji dla wschodniej Galicji   19120 roku otrzymało wiosną 1920 roku kierownictwo Komunistycznej Partii (bolszewików) Ukrainy, personalnie zaś za przebieg prac odpowiadał sekretarz KC KP(b)U Stanisław Kosior, który od lipca do grudnia 1919 roku kierował Biurem Zafrontowym KC KP(b)U, zajmującym się koordynowaniem działań komunistycznego podziemia poza frontem.

 

Już w końcu kwietnia 1920 roku powołano Galicyjski Organizacyjny Komitet (Galorkom) przy KC KP(b)U, w skład którego wchodzili m.in. Feliks Kon, W. Porajko, Mychajło Baran i Mychajło Lewicki. Siedziba Galorkomu znajdowała się początkowo w Charkowie, a po wejściu bolszewików do wschodniej Małopolski w Tarnopolu.

8 lipca utworzono Galicyjski Komitet Rewolucyjny (Galrewkom), który ogłosił się najwyższą władzą rewolucyjną na terenach zajętych przez Armię Czerwoną. Galrewkom podlegał KC KP(b)U. Drugim ośrodkiem nadzorującym przebieg zmian w Galicji Wschodniej została Rada Wojenno-Rewolucyjna 14 Armii. Kwestiami galicyjskimi zajmował się jej członek Wołodymyr Zatoński, który ostatecznie stanął na czele wspomnianego Galrewkomu. W skład jego prezydium weszli także Mychajło Baran, Fedor Konar, Iwan Niemołowski i Kazimierz Litwinowicz. Przewidywany wcześniej na jego przywódcę Feliks Kon został członkiem Polskiego Rewolucyjnego Komitetu w Białymstoku.

 

Przy Galrewkomie powołano także Nadzwyczajną Komisję do Walki z Kontrrewolucją oraz wydział wojskowy. W celu zapewnienia „bezpieczeństwa” ludności zakazano posiadania broni palnej i białej, a złamanie tego zakazu kwalifikowano jako „działalność kontrrewolucyjną”.

 

15 lipca Galrewkom opublikował w językach ukraińskim i polskim wcześniej przygotowaną deklarację „Do pracujących całego świata, do rządów socjalistycznych republik radzieckich i do rządów wszystkich państw kapitalistycznych”, w której informował o powołaniu przez robotników i chłopów wschodniej Galicji rewolucyjnego rządu i rozpoczęciu tworzenia struktur władzy sowieckiej. Deklaracja stwierdzała, ze armia bolszewicka „idzie dopomóc galicyjskim robotnikom i włościanom wydrzeć władzę z rąk burżuazji, ustalić władzę proletariacką Rad Delegatów Robotniczo-Włościańskich i zorganizować dla jej obrony Galicyjską Armie Czerwoną”. Jednocześnie zapowiadano głębokie zmiany polityczne i ustrojowe oraz „zupełną solidarność z rządami Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej Republiki Sowieckiej i Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Rad i liczy na ich pełną pomoc w rujnowaniu starego ustroju kapitalistycznego i w budowaniu nowego ustroju socjalistyczno-komunistycznego”. W tym celu nakazywano aresztowanie wszystkich urzędników oraz działaczy państwa polskiego.

Jednak mimo przygotowania list proskrypcyjnych, z braku środków i czasu nie doszło masowych uwięzień i straceń polskich urzędników i działaczy. Zdecydowana większość pomordowanych we wschodniej Galicji to ofiary Armii Czerwonej, przeważnie jeńcy i ranni żołnierze Wojska Polskiego.  

 

Nakazano również nacjonalizację przemysłu, banków i majątków ziemskich i kościelnych. Nie przeprowadzono parcelacji majątków między chłopów, a ziemia stawała się własnością Galrewkomu i podległym mu instytucji. Mieszkańcy wsi pozostawali pracownikami najemnymi, opłacanymi częścią plonów.

 

W wydanych równocześnie odezwach „Do Hucułów i całej biednej ludności Podkarpacia” oraz „Do towarzyszy Galicjan” wzywano do udzielenia pomocy bolszewikom i walki przeciwko śmiertelnemu wrogowi – „polskim panom”.

 

Ważnym problemem Galrewkomu było zebranie żywności i zapewnienie jej stałych dostaw dla bolszewickich oddziałów. Praca wydziału aprowizacyjnego, kierowanego przez Dymitra Kudrę, wyróżniała się na tle innych struktur poziomem organizacji i skutecznością. W okresie prawie dwumiesięcznej okupacji Galicji Wschodniej zagrabiono min. 143 tysięcy pudów mąki, 25 tysięcy pudów kaszy i 5 tysięcy pudów mięsa. Nie ukrócono natomiast grabieży dokonywanych przez czerwonoarmistów oraz pleniącego się bandytyzmu.

 

Na mocy dekretu z 1 września 1920 roku „O likwidacji języka państwowego”, uznając nacjonalizm za sojusznika burżuazji i deklarując, że „władza sowiecka nie jest władzą jakiejkolwiek narodowości ale wyrazem dyktatury proletariatu bez względu na jego narodową przynależność”, formalnie wprowadzono równoprawność wszystkich języków. Równocześnie obiecywano ogłaszanie urzędowych druków w trzech językach: ukraiński, polskim i jidysz.

 

Z kolei dekret „O prawie wyborczym” z 28 sierpnia 1920 roku wyłączał z życia politycznego znaczną liczbę mieszkańców Galicji. Bierne i czynne prawo wyborcze uzyskiwały jedynie osoby utrzymujące się z pracy umysłowej lub fizycznej, służące w armii bolszewickiej lub bezrobotne.

 

Dekret „O oddzieleniu kościoła od państwa” jakkolwiek gwarantował prawo do swobodnego wyznawania religii, usuwał naukę religii ze szkół, pozbawiał także religijne i kościelne organizacje osobowości prawnej oraz prawnej. Wiele świątyń w Galicji zostało zrabowanych, zniszczonych lub zbezczeszczonych przez bolszewickich „wyzwolicieli”. Izaak Babel zanotował 7 sierpnia: „Okropne wydarzenie – grabież kościoła, rwą ornaty, drogocenne, lśniące szaty podarte, na podłodze (…). Świece zabrane, szuflady wyłamane, bulle rozrzucone, pieniądze skradzione. (…) Bestie, przyszli żeby grabić, to takie oczywiste, rozpadają się stare bóstwa”.      

 

Jakkolwiek siedziba Galrewkomu pozostawał Tarnopol, to za stolicę GSRR uważano Lwów. Po zajęciu miasta przez 1 Armię Konną planowano przeniesienie tam wszystkich centralnych instytucji GSRR oraz zwołanie w nim delegatów rad robotniczych, chłopskich i żołnierskich. Rozpoczęto tworzenia administracji lokalnej – powiatowych, miejskich i wiejskich komitetów rewolucyjnych. Zakładano je zaraz po zajęciu danego terenu przez oddziały Armii Czerwonej na specjalnie organizowanych wiecach. Często na takich wiecach rozdawano również ulotki – „Polska – pies burżuazji” i temu podobne.

 

Nie nastąpiło zapowiadane przez komunistycznych funkcjonariuszy i agitatorów załamanie się polskich wojsk. 1 Armia Konna została zatrzymana pod Lwowem, a po klęsce wojsk Tuchaczewskiego pod Warszawą, rozpoczął się odwrót całego Frontu Południowo-Zachodniego. W obliczu klęski bolszewików i perspektywy powrotu polskich instytucji państwowych, oddziały milicji ludowej, rekrutowane głównie spośród ludności ukraińskiej i żydowskiej zaczęły rozpada się. Zanikała też aktywność lokalnych rewkomów i komunistycznych komórek partyjnych.

 

Kres istnieniu Galicyjskiej Socjalistyczne Republiki Rad przyniosła polska wrześniowa kontrofensywa. Galrewkom wycofywał się na wschód razem z 14 Armią i w październiku 1920 roku zwiesił swoją działalność. W końcu października powstała w Ameryce Komisja Likwidacyjna, która przekazała kasę Galrewkomu 14 Armii bolszewickiej. Miesiąc później archiwa przekazano ukraińskiej Radzie Komisarzy Ludowych.

 

Zdecydowana większość przywódców Galrewkomu została zamordowana w latach 1933-1941 w ramach stalinowskich czystek. Ich ponure losy były swoistym epilogiem GSRR.

 

Wybrana literatura:

 

J. Szczepański – Społeczeństwo Polski w walce z najazdem bolszewickim 1920 roku

Wojna polsko-sowiecka 1920 roku. Przebieg walk i tło międzynarodowe

I. Babel- Konarmia. Dziennik 1920

M. Klimecki – Galicja Wschodnia 1920

B. Skaradziński – Polskie lata 1919-1920

L. Wyszczelski – Działania bojowe na Ukrainie, Wołyniu i Podolu podczas wojny polsko-rosyjskiej w latach 1919-1920