Widziane po latach. O poetyce snu i "Milczeniu" Martina Scorsese. Cz. 2

Film Martina Scorsese powstał na podstawie powieści japońskiego pisarza Shūsaku Endō zatytułowanej Chinmoku (Milczenie) wydanej w 1966 r. w Japonii, a w 1969 r. w Londynie w języku angielskim. Książkę szybko przetłumaczono także w Polsce – w 1971 roku opublikował ją Instytut Wydawniczy „Pax”. Opowieść Endō odniosła duży sukces na Zachodzie, gdzie rozgłos i uznanie krytyków zapewniły jej przychylne głosy Grahama Greene’a i Johna Updike’a. Jak pisał w 2016 r. Roy Peachey z Instytutu Małżeństwa i Rodziny im. Jana Pawła II w Melbourne „zapewne to, co przyciągnęło wielu czytelników na Zachodzie, było tym samym, co przerażało japońskich katolików. Powieść o zwątpieniu, problemie zła i milczeniu Boga doskonale oddała zachodni duch czasu”[1].

    Czym był ów duch czasu? Doskonale opisał tamten czas i atmosferę zmian w Kościele Katolickim Paweł Lisicki w niedawno wydanej, bardzo ważnej publikacji Dogmat i tiara. Esej o upadku rzymskiego katolicyzmu (Warszawa 2020). Apogeum wprowadzania do Kościoła „nowej teologii” były obrady Soboru Watykańskiego II, gdy „zasadę dogmatyczna zastąpiła zasada ekumeniczno-dialogiczna, trwałość i stałość – ciągła zmiana, przylgnięcie rozumu do niezmiennej prawdy – pogoń woli za niespodziankami Ducha. Od tej pory wszystko, co katolickie, musiało się pojawiać z ekumeniczną etykietą” (s. 245). Niewątpliwie powieść Endo wpisywała się w ówczesny ferment zmian i trendy, które opanowywały umysły na Zachodzie. Wobec wywrotowych koncepcji zawartych w pracach teologicznych, które miały wpływ na ojców Soboru oraz zaraziły działaniem Jana XXIII, a następnie Pawła VI, gdy „wszystko stawało się skomplikowane i niejednoznaczne”, Lisicki stawia retoryczne pytania „czy wierzyć w Chrystusa oznaczało [wciąż] to samo, co uważać, że brak wiary jest grzechem? A może to drugie przekonanie było brakiem miłości? (tamże). I dalej: „Czy prawdziwym wzorem postępowania był Jaś Tarkowski z W pustyni i w puszczy, który zachowując wiarę katolicką ryzykował życie swoje i małej Nel? A może bohaterem obecnie jest jezuita, bohater filmu Milczenie Martina Scorsese, którego sam Chrystus przekonuje do zaprzaństwa?” (s. 245-246).

    Wróćmy do postaci Shūsaku Endō. Przyszły pisarz został ochrzczony w 1934 r. w wieku 11 lub 12 lat. Niektórzy twierdzą, że przyniosła go do chrztu jego matka, która przeszła na katolicyzm po rozwodzie, podczas gdy inni twierdzą, że inicjację zainicjowała ciocia. Endō rozpoczął studia na Uniwersytecie Keio, ale gdy zainteresował się francuskimi pracami teologicznymi, pojechał studiować na Uniwersytecie w Lyonie. [2] Od 1950 r. dzielił czas na studia i wykłady miedzy Francją i Japonią. Jego książki skażone były szeregiem pytań i wątpliwości, które podważały katolickie dogmaty. Jednym z powtarzających pytań było: Dlaczego Bóg milczy?