W największym świata chrześcijańskiego
niebezpieczeństwie, gdy do tej przesławnej bazyliki wielkiej Matki
Bożej, w czasie urządzonego 40-godzinnego nabożeństwa, z kościoła
katedralnego udawała się z prośbą uroczysta procesja z Przenajświętszym
Sakramentem, tego samego dnia, tj. 12 września R.P. 1683, najjaśniejszy
Jan III, król Polski, ogromne wojsko tureckie zwyciężył w Austrii, a
oblężony Wiedeń za przyczyną Najświętszej Panny oswobodził„ – czytamy na
tablicy w kościele Mariackim w Krakowie, wmurowanej w 250. rocznicę
wiktorii.

Dżihad rozpoczęty

Już na początku 1683 roku sułtan Mehmed IV, skuszony przez żądnego
łupów, sławy i władzy wielkiego wezyra Kara Mustafę, rozkazał wystawić
buńczuki przed Bramą Szczęścia pałacu w Adrianopolu, jako znak
wypowiedzenia wojny cesarzowi niemieckiemu. Kiedy Turcy wsparli przeciw
Habsburgom powstanie węgierskich kuruców (krzyżowców), Wiedeń i Warszawa
zawarły wspólny traktat obronny. Podpisano go 1 kwietnia, ale z powodu
prima aprilis antydatowano na 31 marca.

Tego samego dnia potężna stutysięczna armia osmańska przy
ogłuszającym łomocie kotłów podróżnych i dźwięku trąb wymaszerowała z
Adrianopola na dżihad, czyli świętą wojnę. Sułtan ze swoim haremem
towarzyszył wojskom aż do Belgradu, skąd posłał już tylko swego wezyra
Kara Mustafę, mianowanego serdarem, czyli wodzem całej armii. Miał on
zdobyć węgierski zamek Györ, zwany Jawarynem, ale po połączeniu się z
węgierskimi powstańcami oraz Tatarami chana Murada Gireja postanowił
wyruszyć na Wiedeń, co zaskoczyło nawet sułtana. Marsz Osmanów znaczyły
przez nikogo niepowstrzymywane okrutne mordy, gwałty, grabieże i rozboje
w austriackich zamkach, fortecach i osadach. Żołnierze wezyra nie
oszczędzili nawet pastwisk, zasiewów czy ogrodów, niszcząc do cna
wszystko, czego nie mogli zabrać ze sobą.

”Jeżeli staniecie się muzułmanami, będziecie ocaleni„

Cesarz Leopold I opuścił zagrożony Wiedeń 7 lipca i jak kpił turecki
dziejopis, ”powodowany dzikim lękiem, rozesłał posłów do królów innych
narodów chrześcijańskich, prosząc na wszystkie strony o ratunek„. W
stolicy cesarstwa pozostał dzielny hrabia von Starhemberg z 11 tysiącami
żołnierzy, 5 tysiącami ochotników i 300 działami.

Tydzień później, w środę, 14 lipca, Kara Mustafa stanął przed ośmioma
bramami i fortyfikacjami, ”jakie człowiekowi nie przyszłyby nawet na
myśl czy do głowy„, które strzegły twierdzy i na tzw. Schmeltzu postawił
miasto namiotów, a obleganym wiedeńczykom zapowiedział: ”[…] Jeżeli
staniecie się muzułmanami, będziecie ocaleni. […] Jeśli się będziecie
sprzeciwiać i stawiać opór, wówczas z łaski Allaha Najwyższego zamek
Wiedeń zostanie przemożną potęgą padyszacha zdobyty i opanowany, a wtedy
ani jednej osoby nie oszczędzi się i nie pożałuje, lecz gwoli Allaha
Najwyższego, który stworzył ziemię i niebiosa – wy sami będziecie
wyrżnięci, mienie wasze i zapasy żywności będą złupione, zaś wasze
dzieci pójdą w jasyr„. Europa stanęła w obliczu zagłady całego
chrześcijaństwa.

Cesarski posłaniec z wiadomością o oblężeniu Wiednia dotarł do
Wilanowa po dwóch dniach i na kolanach prosił Jana Sobieskiego o jak
najrychlejszą odsiecz. ”Nie tyle oczekujemy wojsk Waszej Królewskiej
Mości, ile osoby waszej, pewni, że osoba wasza królewska na czele
naszych wojsk i imię wasze, tak groźne dla wspólnych nieprzyjaciół, same
zapewnią mu klęskę„ – pisał Leopold I. Polski król odpowiedział, że
”Wiedeń u niego jest takiej wagi i doniosłości, że go stawi nad Kraków,
Lwów i Warszawę. Dlatego wszystkie chwile dni i nocy na to tylko obróci,
aby z pomocą Bożą wesprzeć sprawę chrześcijaństwa, które przez
zagrożenie tego miasta w niebezpieczeństwie się znajduje„. Wkrótce pod
bronią stanęło 30 tysięcy wojska w samej tylko Koronie.

Tarcze chrześcijaństwa

Sobieski podbudowany wizją swojego spowiednika ojca Stanisława
Papczyńskiego, któremu w czasie modlitwy ukazała się Maryja i zapewniła
go o zwycięstwie nad Turkami, już 18 lipca wyruszył z Wilanowa. Do Ojca
Świętego Innocentego XI pisał, że w obronie Kościoła i chrześcijaństwa
całego ”jesteśmy i będziemy zawsze zobowiązani, ja i całe moje
Królestwo, przelać ostatnią kroplę krwi naszej, jako że moje Królestwo i
ja jesteśmy dwoma tarczami chrześcijaństwa„.

Kilka dni później król stanął w Częstochowie na Jasnej Górze, gdzie w
obszernej komży pokornie służył do Mszy św., dzwoniąc dzwonkami na
podniesienie, i gdzie uroczyście zaprzysiągł powrócić zwycięzcą – lub
zginąć.

Kraków powitał monarchę salwą dział zamkowych i biciem dzwonu
”Zygmunt„. W katedrze wawelskiej 10 sierpnia władca wziął udział we Mszy
św. pontyfikalnej celebrowanej przez nuncjusza papieskiego ks. bp.
Optiusa Pallaviciniego, po czym razem z żoną Marią Kazimierą odwiedził
pieszo kościoły: Jezuitów, św. Piotra i Pawła, Dominikanów,
Franciszkanów, św. Anny oraz Mariacki, w którym odmówił Litanię
Loretańską.

W święto Wniebowzięcia NMP, w niedzielę, 15 sierpnia, wysłuchawszy
nabożeństw w kościele Karmelitów na Piasku i Kamedułów na Bielanach, z
częścią wojska, dworem oraz Marysieńką opuścił miasto i pociągnął
traktem przez Śląsk austriacki. Z Bytomia udał się pieszo z pielgrzymką
do pobliskich Piekar Śląskich, aby pomodlić się przed cudownym obrazem
Matki Bożej przechowywanym w klasztorze Ojców Jezuitów.

W Tarnowskich Górach król pożegnał małżonkę, zabrawszy ze sobą
najstarszego syna Jakuba, zwanego Fanfanikiem. Po drodze witano polskie
wojsko i jego wodza jako zbawców, ”wysłanników nieba„ i ”ocalicieli
wiary„. Do dzisiaj w wielu miejscach na Śląsku i Morawach pozostała
pamięć o przemarszu króla Jana, a nawet sadzone wtedy na pamiątkę
monarszej wizyty lipy i dęby.

”To ojciec, a ja syn„

Książę Karol Lotaryński z dynastii Habsburgów, dowódca całych sił
cesarstwa, który przed dziesięciu laty był rywalem Sobieskiego do
polskiego tronu, wybiegł na spotkanie Jana III pod Hollabrun pieszo, na
co i król nasz zsiadł z konia i przywitał księcia, ”obłapiając„ go przed
frontem wojska. Niedawni przeciwnicy wielce przypadli sobie do serca. W
czasie uczty książę ujął i resztę towarzystwa, gdy wskazując na
Sobieskiego, powtórzył po polsku, i to wiele razy: ”To ojciec, a ja syn,
a wy bracia moi„.

Na Wielkiej Radzie Wojennej zebranej 3 września w Stetteldorfie,
gdzie stawili się wszyscy uczestnicy bitwy i nawet wysłannik
Starhemberga z oblężonego Wiednia, wzywający pomocy, polski król radził,
aby wszystkimi siłami bezzwłocznie ”uderzać na Turka„, bo lada dzień
mogło dojść do wysadzenia murów, pod którymi uczyniono już podkop i
podłożono beczki z prochem. Oblężonym kończyła się też amunicja.

Trzy dni później armia polska przeszła przez mosty na Dunaju, a 8
września, w dzień Narodzenia Najświętszej Maryi Panny, specjalny
wysłannik Papieża do cesarza i króla, ojciec duchowny całej wyprawy,
kapucyn Marco d’Aviano odprawił uroczystą Mszę św. pontyfikalną ”u mostu
pod Tullnem„, poświęcił wojsko i oddał je opiece Matki Bożej.
Następnego dnia armia sprzymierzonych ruszyła przez trudny do przebycia
Las Wiedeński. Polakom wypadła w nim najtrudniejsza droga. Jak zapisał
generał artylerii Marcin Kątski: ”Poszliśmy w Imię Pańskie w nieprzebyte
jako się rozumowi ludzkiemu zdały dla ciasności dróg, kamieni i gęstych
lasów, góry„. Co więcej, polscy artylerzyści przeciągnęli przez
mokradła, potoki, wąwozy i wzgórza 25 armat, które okazały się potem w
walce bezcenne.

Wieczorem 11 września Sobieski stanął na szczycie Kahlenbergu i
spojrzał na pole przyszłej bitwy. Jednocześnie jako znak nadchodzącej
odsieczy wystrzelono w stronę Wiednia pięć rac i ustawiono wielką białą
chorągiew z czerwonym krzyżem św. Jerzego, co wywołało euforię
oblężonych, którzy bronili się już 63 dni.

Król stwierdził, że dostarczone mu mapy były niedokładne i nie
zaznaczono na nich pasma wzgórz oddzielającego wojska od wiedeńskiej
równiny. Wobec konieczności jego zdobycia polski wódz zaplanował bitwę
na dwa kolejne dni, 12 i 13 września. Obserwując wroga, zauważył, że
Kara Mustafa nie przerwał oblężenia i szykował janczarów do kolejnych
szturmów, a zaniechał przygotowań do bitwy: ”Ten wódz, który mimo
zbliżenia się wojsk naszych nie skupił swej armii, nie okopał i obozuje
tak, jakbyśmy byli o sto mil od niego, przeznaczony jest na zgubę i nie
wart tego, byśmy się go bali. Pobijemy go przy pomocy Boga!„ –
stwierdził.

”Dalej w imię Pańskie„

Pamiętnego 12 września 1683 roku o świcie ojciec Marco d’Aviano
odśpiewał Jutrznię. O godz. 6.00 do bitwy jako pierwsze ruszyło lewe
skrzydło złożone z wojsk austriackich Karola Lotaryńskiego. W ciężkich
walkach, do południa, Austriacy odrzucili Turków i parli w stronę
Wiednia. Sobieski rozkazał im jednak wstrzymać natarcie, bo Polacy z
powodu coraz nowych przeszkód terenowych nie doszli jeszcze na pole
bitwy. Tymczasem stojący w centrum Niemcy także w ciężkich bojach
wyparli już ze wzgórz i winnic nieprzyjaciela. Czekano tylko na Polaków.
”Z wielką niecierpliwością siedzieliśmy dobre pół godziny, a każdy miał
twarz zwróconą w tamtą stronę (ku zachodowi), gdy nagle ujrzeliśmy małe
proporczyki, które jazda polska nosi na swych lancach. Wojska nasze
podniosły wówczas tak straszliwy krzyk, że nawet stojący naprzeciwko nas
Turcy wydali się tym wstrząśnięci„ – pisał margrabia Herman Badeński.

Po dołączeniu Polaków utworzyła się ponad 10-kilometrowa, półkolista
linia bojowa zmierzająca w kierunku tureckiego obozu wojskowego na polu
Schmelz. Kara Mustafa zrozumiał, że główne uderzenie nastąpi nie jak
myślał wzdłuż Dunaju, ale ze wzgórz zajętych przez wojska królewskie.
Sobieski ubrany w niebieski kontusz i biały żupan jedwabny, w kołpaku
litewskim z czaplim piórem na głowie, na wielkim bułanym rumaku szykował
wojsko do boju. Do godziny 15.00 piechota polska oczyściła pole dla
ataku jazdy, wykonując tym samym plan przewidziany na pierwszy dzień
bitwy. Widząc to, król postanowił uderzyć niezwłocznie i rozstrzygnąć
starcie od razu.

Dwie godziny później 25 tysięcy jeźdźców stanęło gotowych do
decydującej szarży. Polskie roty husarskie odśpiewały ”Bogurodzicę„ i
”uczyniło się jakby w kościele„, a wiatr rozwinął proporce. Po ostatnim
”Kyrie eleison„ dowódcy przeżegnali się i spojrzeli na króla, który
uniósłszy buławę, zawołał: ”Dalej w imię Pańskie!„ i sam popędził na
czele, a ”skoczył tak rezolutnie, że bardziej jako zwykły żołnierz i
dotąd radą, teraz przykładem wszystkich animując„. (Zanim doszło do
starcia, króla odciągnięto w bezpieczne miejsce).

”Venimus, vidimus, Deus vicit„

Ruszyła jedna z największych szarż w historii wojen, która uderzyła
na wrogów z tak ogromną siłą, że tatarskiemu kronikarzowi Mehmedowi
Gerejowi zdała się Sądem Ostatecznym, a ”żołnierze muzułmańscy,
ogarnięci przerażeniem takim, jakie owca odczuwa przed wilkiem,
tratowali jedni drugich„. Z pola bitwy uciekł Kara Mustafa i to ”na
jednym koniu i w jednej sukni„, a ”wielka armia osmańska w jednej chwili
zniknęła sprzed oczu jak zły sen„ – zanotował francuski inżynier
Philippe Dupont.

Nocą Jan III z namiotu wezyra napisał list do Marysieńki: ”Bóg i Pan
nasz na wieki błogosławiony dał zwycięstwo i sławę narodowi naszemu, o
jakiej wieki przeszłe nigdy nie słyszały. Działa wszystkie, obóz
wszystek, dostatki nieoszacowane dostały się w ręce nasze.
Nieprzyjaciel, zasławszy trupem aprosze [okopy], pola i obóz, ucieka w
konfuzyi. […] Mam wszystkie znaki jego wezyrskie, które nad nim noszą;
chorągiew mahometańską, którą mu dał cesarz na wojnę i którą dziś
jeszcze posłałem do Rzymu Ojcu Świętemu„. Król dołączył do niej krótki
list ze znanymi słowami: ”Venimus, vidimus, Deus vicit„ (Przybyliśmy,
zobaczyliśmy, Bóg zwyciężył). ”Racz, Ojcze Święty, przyjąć, jako nowy
dowód uszanowania mego, wiadomość o poważnym zwycięstwie, którem Bóg
Wszechmogący obdarzył chrześcijańskie rycerstwo„ – pisał polski
monarcha.

W jednym z objawień św. Małgorzaty Marii Alacoque, francuskiej
mistyczki (zmarłej w 1690 roku), Chrystus miał zapowiedzieć podbój
Europy przez muzułmanów, których panowanie potrwałoby następne pięć
wieków. Po wielu miesiącach bolesnych aktów pokuty oraz żarliwych
modlitw, wynagradzających Bogu za grzechy ludzi i błagań o uratowanie
Europy, Zbawiciel powiedział, że jej prośby zostały wysłuchane i że
”znalazł się król, który pokonawszy Turków, nie przypisze zwycięstwa
sobie, ale Jemu i Jego Matce„.

”Ocaliłeś wszystkie państwa i narody!„

Choć lud wiedeński z wdzięczności ”całował, oblepiał i swym
Salwatorem [zbawcą] zwał„ polskiego króla, cesarz Leopold nie mógł mu
darować, że przed nim wjechał do miasta, radośnie witany, a jemu
wiedeńczycy zgotowali wyjątkowo chłodne przyjęcie. Sobieski pisał do
Marysieńki: ”Tako nas tu traktują, jakby nas nie znali… Jesteśmy tu jako
błędni jacy. Spodziewaliśmy się, że to tak należało, iż mię spytają,
albo spytać każą, jako dalej prowadzić tą wojnę? Aliści nie pytano, ani
przysłano„.

Król, rozbiwszy jeszcze raz armię turecką pod Parkanami 9
października, które to zwycięstwo uważał za większe niż to pod Wiedniem,
dopiero w grudniu powrócił do Ojczyzny. W towarzystwie wiernych husarzy
wjechał na wzgórze wawelskie, gdzie w katedrze odśpiewano dziękczynne
”Te Deum laudamus„. W Wigilię Bożego Narodzenia zawiesił na grobie św.
Stanisława – na Ołtarzu Ojczyzny – chorągiew turecką zdobytą pod
Wiedniem.

Wiktoria wiedeńska wywołała w całej Europie wielką radość. W
kościołach odśpiewano ”Te Deum laudamus„, organizowano procesje
dziękczynne. Nazwisko Sobieskiego stało się sławne. Opiewano go w
wierszach i pieśniach. Gratulowali mu wszyscy władcy i Papież Innocenty
XI, który dla uczczenia zwycięstwa wprowadził w całym Kościele
katolickim święto Imienia Najświętszej Maryi Panny i nakazał je
obchodzić 12 września – w dniu wiktorii wiedeńskiej. Królowa szwedzka
Krystyna pisała: ”Ocaliłeś wszystkie państwa i narody! Dałeś życie i
wolność przyjaciołom i nieprzyjaciołom (Niemcom). Tobie się należy
panowanie nad światem. Tyś pierwszy, któryś we mnie zazdrość obudził!
Zazdroszczę ci, że jesteś oswobodzicielem chrześcijaństwa!„.