Zawsze gdy zaczynają kwitnąć piwonie powracają do mnie te wspomnienia ...

        Ach, ile kwiatów kwitło w miejscu mojego dzieciństwa w Wiazyniu... Pamiętam ich kolory i zapachy. Nasturcje, rezeda, georginie, astry... Dziadek kochał rośliny - był ogrodnikiem i sadownikiem w dużym majątku. W 1936 roku przenieśliśmy się z rodzicami do naszego nowego domu w Starej Wilejce. Tam też kwitły kwiaty... Także czerwcowe piwonie.. Różowe, czerwone i białe... I one miały wtedy inny, ładny zapach, nie taki jak dzisiejsze.

        Gdy zaczynała się wojna miałam 9 lat. Pamiętam tę chwilę, gdy nasz ojciec wszedł do domu i powiedział do mamy: - Jadziu. Wojna wybuchła... A ja i moi trzej starsi bracia zaczęliśmy się śmiać. Nie zdawaliśmy sobie zupełnie sprawy co to jest wojna... Myśleliśmy pewnie: „Oj, będzie się działo...” Babcia podjęła próbę tłumaczenia ... Nie chciała nas straszyć, ale wyjaśniała: - Dzieci, wojna to nie jest zabawa małych chłopców, którzy się w nią tylko bawią.... W wojnie walczą dorośli żołnierze...Walczą naprawdę... I to jest coś naprawdę bardzo złego...

       Babcia wiedziała co to wojna. Przeżyła pierwszą wojnę światową i rewolucję październikową. Dlatego na moich braci, gdy byli niegrzeczni mówiła: „ - Ty bolszewiku!”

           Kiedy po 17 września weszli sowieci, to dwaj oficerowie zatrzymali się w naszym domu. Był nowy, ładny, obszerny. Kazali nam gotować dla siebie posiłki. Z sąsiedniego domu usunęli mieszkańców i otworzyli tam „dom otdycha”... A przy naszym, w piwniczce- ziemiance trzymali swoją żywność.   Chyba jedzenie im smakowało i może polubili nas - dlatego nie zostaliśmy - jak wielu innych - wywiezieni Sybir. Ale nie wierzyliśmy im. W jednym z pokoików stały zawsze rzeczy ma wszelki wypadek spakowane wasnie Sybir... Kilka razy zdarzyło się, że bili w drzwi kolbami i krzycząc: „Otkroj!” I pytali „- Wasza familia”? A potem patrzyli na listę - do wywózki – ale zawsze jechali dalej. Do dzisiaj przeżywam wstrząs, gdy ktoś mocno zapuka do moich drzwi.

          Obok wywózek były aresztowania. Zwłaszcza elity, a przede wszystkim mężczyzn. Przez te niecałe dwa lata aresztowano mnóstwo osób. Tak wielu znajomych... Więzienie było przepełnione... Pod więzieniem zawsze teraz stali ludzie. Rodziny aresztowanych czekały godzinami że ktoś ze strażników zechce przekazać paczkę dla bliskich. A strażnicy pytali: Dla kogo? I często nie przyjmowali. I nie wiadomo było czy aresztowany już nie żyje, czy to tylko jakaś szykana... Z wiezienia napływały jednak straszliwe wiadomości: jakie tam są przesłuchania, jakie tortury... Żyliśmy – cała nasza rodzina w nieustającym strachu. Strach był przez cały czas. Nigdy nie było wiadomo: czy przyjdą? czy tylko po ojca? czy wywiozą wszystkich...

       Nie wiem za co aresztowano mamę mojej szkolnej przyjaciółki, Maryni. Była jedynaczką - bez ojca.

        Ale przyszedł czerwiec roku 1941, kiedy Niemcy, łamiąc pakt Ribbentrop- Mołotow, zaatakowali ZSSR. Gorąco. Jak w tym roku we Wrocławiu...

        To był bardzo radosny dzień, gdy zorientowaliśmy się, że sowieci wycofują się z naszych ziem. Wkrótce jednak dotarła do nas wiadomość, że zabierają ze sobą więźniów. Mówiono też, że z więzienia słychać było stłumione strzały... Nie wiedzieliśmy czy wszystkich, czy ktoś pozostał...Więc gdy tylko sowieci zniknęli ludzie pobiegli pod więzienie. Pobiegliśmy i my - moi bracia i ja, a z nami moja przyjaciółka Marynia - przecież tam była jej mama...

        Pod ogromnym jasnym murem stał wielki tłum ludzi. Nie mogli wejść na więzienny dziedziniec, bo ciężka warowna brama była zamknięta. Docierał do nas jakiś dziwny, przykry zapach... Chcieli rozbijać tę bramę, ale raptem skądś dotarła wiadomość, że klucze od niej przerzucone przez mur leżą wewnątrz, po drugiej stronie. Przyniesiono wysoką drabinę. Ktoś młody wszedł i te klucze tam naprawdę były. Otworzył bramę od wewnątrz...

        My też weszliśmy na dziedziniec. Marynia od razu pobiegła do budynku, ja zostałam na zewnątrz. Brat przestrzegł mnie: - Nie wchodź tam, Tereniu, tam jest strasznie...

         Okazało się, że część więźniów została zamordowana. Ich ciała leżały na podwórzu więziennym przysypane tylko cienką warstwą piasku. Wszyscy chcieli wiedzieć czy tam są ich bliscy... Każdy chciał ich zidentyfikować, rozpoznać po odzieży, chociaż kształcie twarzy gdy nie była rozpoznawalna, po jakichś drobiazgach, które mogły przybliżyć pewność, że to ten, kogo poszukiwano... Ale nie można było przetrwać bez masek. Ktoś przyniósł kawałki płótna. Wszyscy nakładli je na twarze. Księża zajęli się godną organizacją poszukiwań – z szacunkiem dla leżących wszędzie ciał.....

       Ja z kilkoma osobami znalazłam się w innej części więziennego dziedzińca. Zobaczyłam otwarte drzwi jakiejś ziemianki... Ujrzałam przed sobą drewniane krzesło na tle ścian z desek. Kiedy tam weszłam okazało się, że ziemia jest miękka, jakby się chodziło po bagnie. Deski w ścianach były podziurawione kulami. Na krześle i wokół krzesła była brunatna krew, zakrzepła. Tam pewnie dokonywano egzekucji, a potem ciała wynoszono na podwórze. Pamiętam jak dzisiaj, że wychodząc z tej ziemianki po prawej stronie zauważyłam zwykłą drewnianą beczkę, dość dużą, w której był drąg płasko zakończony i dziwna substancja, która wydawała straszny odór... Kiedy wróciłam do domu bracia opowiedzieli mi, że więzienne cele były wysłane słomą wydzielającą woń nie do zniesienia... W niektórych leżały ciała...

        Tymczasem ludzie rozpoznawali ciała bliskich i zabierali by je pochować... Mówili, że mordowani mieli ręce związane drutem kolczastym i gwoździe pod paznokciami. Identyfikacja trwała przez kilka dni. W tych wszystkich czynnościach brali udział kapłani. Pomagali, wspomagali, pocieszali. I chowali zmarłych. 

    Nierozpoznane osoby układano na wozach drabiniastych na noszach przykrytych prześcieradłami. I wywożono na cmentarz, gdzie były przygotowane długie groby. W nich obok siebie układano ciała. Tam wtedy jeszcze raz spotkałam Marynię. Cieszyła się, bo na terenie więzienia nie znalazła swojej mamy. Była pełna nadziei, że mamę wywieziono i że kiedyś się odnajdą. - Weź dużo kwiatów - powiedziała do mnie. - Musimy je położyć na grobie tych nieznanych ludzi...

        Nacięłyśmy mnóstwo piwonii. Ogromne bukiety. Niosłyśmy te bukiety w kondukcie żałobnym za wozami, na których ułożono ciała nierozpoznanych więźniów. A od wozów w naszym kierunku wiał lekki wiatr i niósł zapach rozkładających się ciał - tak okropny, tak przejmujący, że wtulałam nos w piwonie żeby od niego uchronić. Ale on mieszał się zapachem piwonii.

I tak zostało już na zawsze.

       Ten zapach wraca do mnie zawsze, gdy nadchodzi kolejna rocznica tamtych wydarzeń. Gdy zakwitają piwonie. We Wrocławiu kwitnie ich wiele. A z ich zapachem, chociaż minęło już tyle lat, powraca wszystko: tamte obrazy, tamte przeżycia, tamte uczucia, tamten smutek, żałoba i lęk... Właśnie tak jak teraz...

       I te niewinne i piękne kwiaty od lat niosą straszny ciężar - ciężar ludzkiego zła, ludziej dzikości, strasznych czynów, strasznych win...

* * * * * * * *

http://www.electronicmuseum.ca/Poland-WW2/soviet_atrocities_1941/popinski_2.0_pol.html

(…) Tragiczne wydarzenia towarzyszyły ewakuacji więzienia w Starej Wilejce. 24 czerwca sformowano z więźniów kolumnę marszową, którą, wobec bombardowania przez lotnictwo niemieckie stacji kolejowej w Mołodecznie, poprowadzono dalej na wschód, do Borysowa za Mińskiem, odległego o około sto pięćdziesiat kilometrów od Starej Wilejki. Trasa wiodła, miedzy innymi, przez Illę, Sosenkę i Pleszczenice. Marsz odbywał się w zbyt forsownym, jak dla wycieńczonych więźniów, tempie. Po drodze otrzymywali oni jedynie bardzo niewielkie ilości wody i pożywienia. Tych, którzy nie wytrzymywali tempa, konwojujący enkawudziści mordowali z broni krótkiej i bagnetami. Egzekucji na większą skalę dokonało NKWD w okolicy Pleszewa, gdzie zginęło kilkaset osób. W pobliżu wsi Kasuty natomiast, obok której przechodziła kolumna, mieszkańcy po jej przejściu znaleźli w polu około stu zwłok zamordowanych więźniów. 28 czerwca kolumna dotarła do Borysowa, gdzie pospiesznie załadowano więźniów do wagonów i odtransportowano do Riazania. Tam okazało się, że z ponad tysiaca czterystu do tysiąca ośmiuset więźniów, którzy byli w kolumnie, do celu nie dotarło czterystu do siedmiuset. Po wyprowadzeniu większości więźniów drogą piesza na wschód, w wiezieniu w Starej Wilejce pozostało jeszcze przeszło stu kilkudziesięciu. Byli to więźniowie z wyrokami śmierci oraz - jak się wydaje - niezdolni do marszu. Oddział enkawudzistów likwidujący wiezienie część z nich rozstrzelał; ich zwłoki zostały zakopane w kilku wykopach na dziedzińcu więzienia. Uciekający oprawcy nie zdążyli zamordować pewnej grupy więźniarek, uwolnionych następnie przez mieszkańców miasta.