Michał Drzymała, symbol walki z germanizacją Wielkopolski

    Aż tu razu jednego, jadąc przez Grodzisk, dowiedziałem się od szynkarza Kidemanna, który miał zajazd przy "świńskim targowisku" (...), że u niego na podwórzu stoi wóz od "cyrkusu", który magistrat zafantował (zarekwirował). Kidemann mi doradził, abym ten wóz kupił. No miałem już go za tydzień, kosztował 350 marek. Mój przyjaciel Urban z Ruchocic pomógł mi wóz wyciągnąć swymi końmi, z podwórza podwiózł na rynek, ale dalej jechać nie chciał, a sam byłem w jednego konia, bo drugi woził cegłę. No i nowa bieda. W jednego konia policjant nie pozwolił jechać, bo wóz był o jednym dyszlu. Wyratowali mnie chłopy z browaru Hinza; jeden chwycił za dyszel, inni pchali, i tak jakoś dojechałem póŸniej w jednego konia pod Rakoniewice. Byłem sam, a tu nowa bieda. Wóz ciężki stanął zadnim kołem na szynach kolejowych i ani rusz.

    Była późna noc, w pobliżu mieszkał mój znajomy Paluch, który tylko w krowy orał. Na moje pukanie ozwała się jego niewiasta: - Walek wstań i pomóż Michałowi; i tak koń mój wspólnie z krowami Walka zaciągnęły mój wóz cyrkowy na moją rolę.

    Na drugi dzień doniosłem komisarzowi, że już ogniska w chlewie nie ma. I miałem spokój przez kilka tygodni. Aż tu pewnego razu przyjeżdża do mnie hr. Czarnecki i dwóch Francuzów, którzy przyjechali obejrzeć, jak to polska bieda musi mieszkać w cygańskim wozie. Wnet ukazały się w gazetach krajowych i zagranicznych fotografie i opisy owego "cyrkusu", i dostałem nowy wóz i nową biedę bo ludziska z daleka przyjeżdżali oglądać mój wóz, a Niemcy mnie wsadzili na 8 dni do "kozy", że to niby u mnie odbywały się zbiegowiska. W "kozie" jadłem tylko to, co mi żona doniosła, bo bałem się, aby mnie Niemcy nie otruły.

    Kiedy z "kozy" wróciłem, chcieli mi Niemcy dać mieszkanie w Rakoniewicach na trzecim piętrze za darmo, bo ich wstyd było, ale ja nie ustąpiłem z mojej ziemi (Orędownik Wielkopolski nr 30 kwietnia 1936).

    Warto też przytoczyć inny artykuł z ówczesnej prasy, otóż w "Wielkopolaninie" z 14 stycznia z 1909 ukazał się list pana Michała Drzymały skierowany do narodowej organizacji "Straż", w którym pisze:

    Przyszły mrozy, okropne mrozy. Już radowały się dusze pruskie, że Drzymała skapituluje - ale czegożby chłop polski nie wytrzymał! Jak siedział tak siedzi w swojej fortecy na kołach Drzymała, a lubo okropne jest jego życie, czeka cierpliwie na zakończenie procesu, który wobec policyjnego rozkazu, aby się z wozu wynosił, wytoczyła w jego imieniu "Straż" poznańska komisarzowi. Jeden piec mu zabiorą, kupuje drugi i siedzi. Położenie swoje tak opisuje w liście do "Straży": "Przepraszam Wielmożnych Panów, zrobiłem zażalenie do landrata (pruski starosta), miałem u niego termin i opowiedziałem, jak było od początku. Co on ze mną wyprawiał, gdy go prosiłem, żeby mi wydał kuchnię. Powiedział mi, że kuchenkę dostanę napowrót, ale nie otrzymałem żadnej wiadomości. Poszedłem więc znowu do komisarza, ale powiedział, że ani mu się śni, żeby mi wydać kuchnię. Poszedłem więc i kupiłem piec, ale komisarz mi go zabrał. Kupiłem drugi i ukryłem go parę razy gdy po niego przyszli. Nie dają mi spokoju z tymi piecami i nie wiem co jeszcze wypadnie, bo komisarz od kwietnia idzie precz z komisarstwa, ale do tego czasu jeszcze może mnie dręczyć.

Z uszanowaniem
Michał Drzymała"