Pierwsza unia Polski z Litwą cz. I

Pierwsza unia Polski z Litwą .

Część I

            14 sierpniu 1385r. w Krewie została zawarta między Polska i Litwą unia. Ten doniosły akt zmienił scenę polityczną świata na zawsze. By dokładnie zrozumieć, jakie przyczyny doprowadziły do zjednoczenia tych odmiennych kulturowo państw należy przyjrzeć się dokładnie sytuacji, jaka panowała w obu krajach przed zawarciem porozumienia.

Polska.

            „Niezbyt świetnie skończył się dziejowy okres piastowski dla polskiego państwa i narodu. W porównaniu z początkami za Bolesławów sprzed czterech niemal stuleci była spuścizna kazimierzowska okaleczonym zrębem, bez najbujniejszych, najkonieczniejszych do życia konarów.”[1] Wybrzeże znajdowało się w rękach zakonu krzyżackiego, Śląsk był, we władaniu Czech zaś Grody Czerwieńskie zostały zajęte przez Węgry. Na dodatek kraj nasz nękany był ciągłymi najazdami dzikich Litwinów, którzy wywozili z niego bogate łupy i licznych brańców. Na to wszystko nałożyła się śmierć ostatniego z głównej linii Piastów Kazimierze Wielkiego, który nie pozostawił po sobie męskich potomków. Na mocy wcześniej zawartych porozumień tron polski zajął Ludwik Andegaweński – król Węgier. W jego imieniu władztwo sprawowała Elżbieta Łokietkówna , której panowanie jednoznacznie ocenił Janko z Czarnkowa głosząc, iż za jej panowania „działy się w królestwie polskim, wielkie kradzieże, łupiestwa i rozboje”. Także Andegaweńczyk odszedł (wrzesień 1382r.) nie pozostawiając potomka męskiego. Wcześniej jednak podczas zjazdu w Koszycach pozyskał zgodę polskiej szlachty na dziedziczenie krakowskiego tronu przez jedną z córek. Po śmierci Ludwika z nową siłą wybuchła w kraju wojna domowa miedzy rodami Nałęczów i Grzymalitów. Co gorsza obie pretendentki do tronu poślubione były Niemcom. Mężem starszej Marii był Zygmunt Luksemburczyk, margrabia brandenburski, syn cesarza, który później jako władca Niemiec wsławi się antypolską polityką.. Młodszą Jadwigę sakrament połączył z Wilhelmem Habsburgiem, tyle, że w myśl ówczesnego prawa miał on nabrać mocy prawnej z chwilą fizycznego dopełnienia małżeństwa, co miało się stać po ukończeniu przez królewnę 12 lat. Jednym słowem nasz kraj nie tylko znajdował się na rozdrożu, ale rzec można śmiało, iż zagrożona poważnie była jego suwerenność.

Litwa.

            Naród litewski swe korzenie wywodzi z plemion osiadłych na południowych pobrzeżach Bałtyku: Prusów zam. Między dolną Wisłą, a Niemnem; Litwinów osadzonych nad Wilią, dolnym Niemnem i Żmudzi, Łotyszów z nad dolnej Dźwiny i Jadźwingów usadowionych między Narwią i środkowym Niemnem. Wszystkie należały do grupy językowej Bałtów.  Pierwsza wzmianka w kronice o Litwie pojawia się 1009r. i co ciekawe nazwa tego państwa przytoczona jest w brzmieniu polskim. Germański Rocznik Kwedlinburski odnotowuje, iż św. Bruno zginął „in confinio Rusciae et Lituae” – na pograniczu Rusi i Litwy.

            Plemiona bałtyckie zamieszkiwały tereny o ubogiej glebie, która nie mogła ich wyżywić Z tej przyczyny organizowali wyprawy łupieżcze, które były bardziej formą działalności gospodarczej niż politycznej. Dla przykładu w okresie od 1237 do 1263r. Litwini odbyli 33 wypady. 5 uderzeń poszło na zakon, 8 na Polskę, 28 na Ruś. Swą potęgę budowali na zdobyczach terytorialnych ruskich i łupach z naszego kraju. Z Polski oprócz łupów, brali przede wszystkim ludzi. Zabierali ich do niewoli całymi rodzinami, po czym osadzali ich na roli nad Niemnem. Szacuje się, że za panowania Giedymina, przy około 200 tys. rdzennych Litwinach zamieszkujących Księstwo przebywało w tym państwie od 30tys. do 40tys. Polaków. Jeszcze w XIII w. Litwę współtworzyły odrębne jednostki państwowo administracyjne zwane włościami zarządzane przez rikasów i kunigasów. Około 1230r Mendogowi udało się podporządkować cześć książąt litewski. W roku 1251 przyjął chrzest za pośrednictwem Krzyżaków, a 1253 z rąk papieża Innocentego IV otrzymał koronę. Mendog zrywa z chrześcijaństwem w 1261r. Pierwszy i zarazem ostatni król samodzielnej Litwy, twórca państwowości, ginie zamordowany 1262r. Po jego śmierci kraj pogrąża się w otchłań wieloletniej wojny domowej.

            Za twórcę potęgi litewskiej uważa się Giedymina (1315 – 1341). Zjednoczył on całą Litwę oraz znaczną część Rusi. Przed śmiercią podzielił Wielkie Księstwom między wszystkich swoich synów, na zwierzchnika całego państwa wyznaczył najmłodszego z nich – Jawnutę. Zimą 1344r zaskoczył go brat Kiejstut. Odtąd władze wspólnie sprawowali pozostający przy pogaństwie bracia Kiejstut i Olgierd. Ten sposób sprawowania władzy został określony przez L. Kolankowskiego jako „Diarchia”. To za ich władztwa, Kijów ostatecznie został włączony do Wielkiego Księstwa.  Olgierd zostawił 12 synów. Piątka najstarszych, których matką była księżniczka Witebska Maria przyjęło prawosławie. Siódemka młodszych, którą na świat wydała druga żona Olgierda – Julianna twerska, pozostała przy pogaństwie. Był wśród nich Jagiełło. To właśnie jego naznaczył ojciec na swego następcę. Kiejstut, który przeżył brata o lat kilka, również nie mógł się użalać na brak potomstwa. Jego żona, kapłanka pogańska Biruta wydała na świat cztery córki i siedmiu synów. Wśród nich Witolda, którego Kiejstut wyznaczył na swojego następcę. W ten sposób panujący na Litwie system „diarchii” miał być zachowany. Zimą 1379r, zaledwie 2 lata po śmierci ojca Andrzej Garbaty zarządzający Połockiem udaję się do Moskwy i podporządkowuje swoją dziedzinę Dymitrowi, wraz, z którym uderza na Litwę. Jagiełło świadom rosnącego zagrożenia ze wschodu zawiera 1380r. pokój z Krzyżakami, który jednak nie obejmuje ziem pozostających we władaniu Kiejstuta. W ten sposób zostaje wbity klin system dwuwładzy. Kolejni Olgierdowicze przechodzą na stronę Moskwy. Ośmielony tym Dymitr decyduje się na walną rozprawę z Wielkim Księstwem. Do spotkania dochodzi 8 września 1380r. na Kulikowym Polu nad Donem. Przyniosło ono Moskwie wielki triumf. Dymitr w efekcie tego starcia otrzymał przydomek Doński, pod, którym wszedł do historii. Zaniepokojony tymi wydarzeniami metropolita prawosławny Kiprian przenosi biskupstwo z Kijowa do Moskwy, dokąd przybył 3 maja 1381r. witany biciem w dzwony. Zdaniem Stanisława Smołki metropolita „opuścił okręt tonący, jakim było państwo litewskie po bitwie na Kulikowskich Polach”. Pamiętajmy, że w omawianym okresie większą część mieszkańców Wielkiego Księstwa Litewskiego stanowili obywatele wyznania prawosławnego. Przenosiny metropolity do Moskwy niejako wskazywało wiernym drogę, którą powinni zmierzać. Potęga litewska chwiała się. Na domiar złego latem 1381r. komtur Ostródy, Kuno von Liebenstein zdradził Kiejstutowi treść tajnych umów zawartych między Jagiełłą a zakonem. System diarchii miał już odtąd żywot krótki. Jesienią Kiejstut ruszył na Wilno. Pojmał Jagiełłę i jego matkę. Na prośbę Witolda darował mu życie, pozbawił go jednak tytułu wielkoksiążęcego i nadał Witebsk i Krewo. Rzecz jasna Jagiełło nie pogodził się z utratą wpływów. Odtąd Litwę niszczyła wojna domowa. W opisie sytuacji panującej u naszego wschodniego sąsiada skupiłem się na problemach natury militarno politycznej nie były one jednak jedynymi trapiące to wielkie państwo. Zdobyta militarnie Ruś, „podbijała” Wielkie Księstwo kulturowo. Rdzenni Litwini ulegali zruszczeniu, a ojczysty język i obyczaje szły w zapomnienie.