Amerykanskie '"checks and controls" w dzialaniu - I

Wlasnie przed naszymi oczyma odbywa sie lekcja pogladowa dzialania legendarnych amerykanskich "checks and controls" (kontrol i rownowag). Zawarto je w stworzonej w XVIII w. Konstytucji, ktorej autorzy bardzo chcieli uniknac u siebie mozliwego despotyzmu uciskajacego ludzi w Europie. Nie po to wybrali wolnosc emigrujac by wpasc z deszczu pod rynne. Roznymi rozwiazaniami instytucjonalnymi postawili, juz na ponad dwa wieki, stop zakusom jakiegos psychopaty, wrednej insytucji, a przede wszystkim dominacji ktorejs z trzech wladz znanych juz od Monteskiusza. 

W srode o godz. 00:01, czyli praktycznie od polnocy, ustawodawcy zablokowali finansowanie rzadu amerykanskiego. Przyczyna byl brak zgody ustawodawcow co do wydluzenia doplat do opieki zdrowotnej w ramach ustawy dotyczacej tanszej opiece zdrowotnej i cofniecia ciec w w tzw. obamowskiej Medicare. Bialy dom argumentuje, ze nie chce dopuscic do zmarnowania prawie 200 mld.$ na opieke zdrowotna nielegalnych imigrantow. Jednoczesnie, nie dopuszczono do przyjecia zaproponowanego przez Republikanow tymczasowego rozwiazania  finansowego, ktory pozwolilby na finasowanie dzialalnosci przez okres 7 tygodni.

Wyjatkowa sytuacja nie jest jakims koncem amerykanskiego swiata. Kraj juz doswiadczal "government showdowns"  (zamkniec rzadu) nawet sporo razy. Od 1977 r. takich przerw/blokad bylo w sumie dwadziescia, ta wiec jest dwudziesta pierwsza. Niektore trwaly tylko jeden dzien, zas najdluzsza trwala 34 dni od grudnia 2018 r. do stycznia 2019 r. Bylo to tez za rzadow prezydenta Donalda Trumpa. Wtedy poszlo o brak zgody Demokratow na rozszerzenie barier na granicy z Meksykiem. A kiedy juz sytuacja wrocila do normy, to Congressional Budget Office (Kongresowe Biuro Budzetowe) wyliczylo, ze cala afera kosztowala Stany Zjednoczone $ 3 mld. (bezpowrotnie).

Wlasciwie, co my tu mamy? Niektore dzialania rzadowe przestaly byc prowadzone, co oznacza, ze jakies 4 mln. ludzi wlasnie przestaje otrzymywac zarobki. Najbardziej uderzajace jest to, ze nie dostana wynagrodzen wojsko i wieziennictwo.

A co do checks and controls, mamy ilustracje ich skutecznosci. Idzie o sytuacje, o ktorej sie czasem w Polsce wspomina i nigdy nie realizuje - brak uchwalenia ustawy budzetowej przed rozpoczeciem roku finansowego. W ramach konstytucyjnych zabezpieczen taka ustawa moze byc zablokowana miedzy innymi w Senacie. W nim po ostatnich wyborach Republikanie maja przewage 53:47. Tymczasem wiekszosc kwalifikowana wynosi 60 glosow. Wynik glosowania mial sie jak 55:45, bo po stronie Republikanow stanelo dwoch senatorow- Demokratow, a jeden Republikanin zaglosowal przeciwko swojej partii.

No, popatrz no Pan, Partia Republikanska ma swojego prezydenta, wiekszosc w Izbie Reprezentantow (jak Sejm) i w Senacie, a nie moze robic wszystkiego co sobie zyczy. Czy byloby to do pomyslenia w dzisiejszej Polsce? Wystarczy popatrzec na to, co wyprawia "wadza" nawet bez kontroli stanowiska prezydenta. Co byloby, gdyby Trzaskowski wygral wybory? Az strach pomyslec! Jakkowiek roznym znanym medrkom, nazywanych autorytetami, by to nie przeszkadzalo. To raby przyzwyczajone do podliywania sie wladzy i uzasadniania nawet najbardziej antydemokratycznych rozwiazan instytucjonalnych.

Az sie prosi pokazac na czym dokladnie polegaja "checks and controls". I o tym bedzie w nastepnym odcinku.