Mediacja w rozwiązywaniu sporów

Janusz Kawa

Jeśli w Twoim życiu źle się dzieje,

nie zamykaj książki, tylko przewróć stronę

i zacznij nowy rozdział

W trudności dopatrz się okazji

Einstein

Wstęp

Mediacja traktowana jest jako "misja dobrych usług". Mediacja jest dobrowolnym sposobem rozwiązywania problemów, poufnym i niesformalizowanym postępowaniem, w którym dąży się do zawarcia ugody i osiągnięcia zadławiającego porozumienia pomiędzy stronami (uczestnikami sporu) za pomocą instytucji bezstronnego i neutralnego mediatora. Jest to możliwe do osiągnięcia, pod warunkiem, ze strony sporu są zainteresowane na rozwiązaniu problemu i  osiągnięcia konsensusu, a całe postępowanie negocjacyjne traktują w dobrej wierze. Mediacja to ,,Tradycyjna metoda zachowania twarzy polega na zaproszeniu trzeciej strony - mediatora, niezależnego eksperta, wspólnego przełożonego lub przyjaciela. Propozycja, która wychodząc od ciebie jest niemożliwa do zaakceptowania, może być przyjęta, jeżeli zostanie sformułowana przez trzecią stronę''.

Podstawowe informacje o procesie mediacji

1. Na co warto zwrócić uwagę i co należy warto wiedzieć, by skorzystać z mediacji?

Proces mediację można rozpocząć samodzielnie, poprzez zgłoszenie się do ośrodka – określana jest jako mediacja umowna czyli pozasądowa, lub jeśli w sprawie toczy się postępowanie to sąd może skierować strony do mediacji lub same strony mogą złożyć wniosku do sądu, by skierował sprawę do mediacji i jest to mediacja ze skierowania sądu.

1. Kiedy i dlaczego warto wybrać mediacje?

Literatura przedmiotu wskazuje na kilka kwestii związanych ze sporem. W pierwszej kolejności najpierw należy odpowiedzieć sobie na pytanie: jaki jest Twój cel?

• Jeśli strona w sporze (konflikcie) i chce pokonać przeciwnika, walcząc z nim - idzie do sądu.
• Jeśli strona chce się POROZUMIEĆ z drugą stroną - korzysta z dobrodziejstwa MEDIACJI!

Według znawców przedmiotu wniesienie sprawy do sądu wydawać mogłoby się najlepszym rozwiązaniem konfliktu. Jednakże warto wiedzieć i znać różnice rozwiązywania sporów w sądzie i podczas procesu mediacji. Te różnice obrazuje przedstawione zestawienie w tabeli nr 1.

Tabela nr 1 Różnice rozwiązywania sporów w sądzie i podczas procesu mediacji

1. Zasady i przebieg mediacji.

Mediator jest osobą, która usprawnia proces komunikacji pomiędzy stronami i pomaga uczestnikom tego procesu na wypracowaniu satysfakcjonującego strony jak najlepszego rozwiązania. Nie jest on ani sędzią ani arbitrem, a jego rolą jest pomoc stronom do osiągnięcia porozumienia. Musi on kierować się dobrowolnością, poufnością, bezstronnością, neutralnością, akceptowalnością. Wyżej wymienione zasady procesu mediacji obrazuje przedstawione zestawienie w tabeli nr 2.

Tabela nr 2 Zasady procesu mediacji

Zgodnie z Kodeksem etyki mediatora, mediator jest zobowiązany kierować się zasadami dobra stron. Mediator obowiązany jest do zachowania w tajemnicy wszelkich faktów, o których dowiedział się w czasie prowadzenia mediacji. Zgodnie z art.259 kpc (Kodeksu Postępowania Cywilnego)  mediator nie może być świadkiem co do faktów o których nabył wiedzę w trakcie procesu mediacyjnego, chyba, że strony zwolnią go z zachowania tajemnicy.

Zazwyczaj udział w procesie mediacji dla stron jest całkowicie nowym zjawiskiem i doświadczeniem. Zwaśnione strony przychodzą na spotkanie bez skonkretyzowanej wizji mediacji i samej osoby mediatora. Stworzenie przez mediatora odpowiedniej atmosfery jest jak najbardziej odpowiednim wstępem do przeprowadzenia zaplanowanych rozmów, których priorytetowym celem jest rozwiązanie konfliktu. Aktywne słuchanie stron jest kluczowe w procesie mediacji. Odbiór komunikatów od stron musi być jasne, klarowne i zwięzłe. Mediator powinien czuwać nad całokształtem przebiegu mediacji. Efektywne słuchanie powinno koncentrować się:

• na treści i formie przekazu werbalnego jak również i niewerbalnego,
• parafrazowaniu, polegającym na cytowaniu słów współrozmówcy po to, żeby upewnić się czy właściwie zrozumiał je mediator, na okoliczność zapewnienia mu bezpieczeństwa „bycia słuchanym i ważnym”
• umiejętność podążania za stroną, nieprzerywania i nierozpraszania rozmówcy,
• konkretność skupienia się na najważniejszym celu.
• Przebieg mediacji:
• ustalenie terminu spotkań (mediacje wymagają maksymalnie trzech spotkań),
• na pierwszym spotkaniu, mediator wyjaśnia zasady, cele i odpowiada na pytania związane z mediacjami oraz potwierdza zgodę stron postępowania na przeprowadzenie mediacji,
• podczas kolejnych spotkań strony prezentują swoje stanowiska i punkt widzenia konfliktu nawiązując dialog celem znalezienia najkorzystniejszego rozwiązania i zawarcia ugody,
• w trakcie mediacji odbędą się również indywidualne rozmowy mediatora ze stronami konfliktu w celu rozwiązania problemu,
• następnie, zaproponowane rozwiązania staną się przedmiotem negocjacji pomiędzy stronami,
• gdy strony konfliktu dojdą do porozumienia, mediator przygotuje projekt ugody, który zostanie podpisany wyłącznie przez strony postępowania. W przypadkach tego wymagających mediator złoży w sądzie podpisaną ugodę, celem jej zatwierdzenia przez sąd. Jeżeli strony zawarły ugodę przed mediatorem, powinna ona zostać umieszczona bądź załączona do protokołu z postępowania mediacyjnego.

Z przebiegu każdej mediacji jest sporządzany protokół, który zawiera:

• miejsce i czas prowadzenia mediacji
• imię, nazwisko i adresy stron,
• imię, nazwisko oraz adres mediatora,
• wynik mediacji.

W protokole ugody nie zamieszcza się treści oświadczeń składanych przez strony, zajmowanych stanowisk jak również zgłaszanych propozycji rozwiązania konfliktu. Aby ugoda zawarta przez strony mogła uzyskać moc prawną taką jak zawartą przed sądem musi być zgodna z obowiązującym prawem i niezbędne jest złożenie wniosku o zatwierdzenie ugody. Sam fakt zawarcia ugody czy też złożenie przez mediatora protokołu z postępowania mediacyjnego do sądu nie stanowi podstaw do wszczęcia postępowania o zatwierdzenie ugody. Wniosek taki każda ze stron może złożyć samodzielnie. W przypadku braku ugody, strony mogą dochodzić swoich praw w postępowaniu sądowym.

Sposób prowadzenia mediacji odbywa się w oparciu o przyjęte zasady i procedury. Celem mediatora jest zaoferowanie pomocy negocjatorom. Mediator jako pośrednik nie rozwiązuje problemu, nie narzuca też rozwiązania tylko pomaga skonfliktowanym stronom samodzielnie osiągnąć najlepsze porozumienie dla każdej ze stron postepowania, a potem wyrazić na nie zgodę - spisując ugodę porozumienia. Zatem - mediator przejmuje kontrolę nad procesem, ale nie nad jego wynikiem.

Zakres spraw rodzinnych które trafiają do mediacji jest różnorodny. Najczęściej po profesjonalną pomoc zwracają się zwaśnione rodziny czy tez członkowie tych rodzin, dla których dobrowolne dojście do porozumienia jest alternatywą opcją wobec możliwości prowadzenia konfrontacyjnego postępowania sądowego, które z reguły może trwać wiele lat. I choć strony po podpisaniu ugody przed mediatorem to i tak taki dokument porozumienie najczęściej wędruje przed oblicze sędziego. To dzięki mediacjom zostaje wyeliminowana konfrontacja podczas procesu sądowego i dążenie do wygrania przez którąś ze stron. W trakcie mediacji i uzyskania porozumienia każda ze stron jest wygraną, a wypracowane porozumienie zbliża te strony do siebie. Natomiast walka przed sądem nie pozwala na zachowanie równowagi pomiędzy stronami, co powoduje podział na wygranych i przegranych, a to oznacza dalsze kłopoty dla rodziny. Rodzą się emocje charakterystyczne dla przegranych takie jak: poczucie pokrzywdzenia, żal, złość, bezradność, sabotowania warunków postanowienia sądowego, chęć odwetu, itp. Siła tych emocji jest tak duża, że paraliżuje trwałość postanowień sądu. Zdarza się często że sprawy wracają po raz kolejny raz na wokandę i cała historia walki członków rodzin o wygraną powtarza się. Ponadto należy zauważyć, że zwaśnione strony wykorzystują różne techniki manipulacji, tak aby ugrać jak najwięcej dla siebie.

Fenomenem procesu mediacji jest to że mediator przywiązuje dbałość o zrównoważenie stron i dobrowolne wypracowywanie porozumienia, za które strony biorą odpowiedzialność podczas wypracowania ugody mediacyjnej. Charakterystyczne jednak dla mediacji rodzinnych jest to, że mediator wkracza pomiędzy zwaśnione strony na długo po tym, jak konflikt zdążył się utrwalić. Często to oznacza to proces mediacyjny nie może mieć łatwego przebiegu.

Przebieg procesu mediacji

Podczas procesu mediacyjnego, mediator zobligowany jest do wypełnia swoich obowiązków z poszanowaniem praw i wolności człowieka bez względu na rasę, płeć, narodowość, wiek, poglądy polityczne, popełnione czyny, wyznanie czy inne uwarunkowania. Mediator w potocznym rozumieniu tego słowa oznacza osobę, która jest rozjemcą. To z kolei wskazuje na dwa kolejne aspekty: pośredniczenie i godzenie zwaśnionych stron. Rolę mediatora w rozwiązywaniu konfliktów można sobie wyobrazić sytuując jego osobę w następującym kontekście:

Pani Agnieszka od 10 lat pracowała w Anglii. W tym czasie jej mieszkaniem opiekowała się siostra, która mieszkała w tym samym domu, ale na innym piętrze. Ze względu na chorobę wróciła do Polski. Po kilku miesiącach pobytu zaczęła pisać pisma do administracji, w których stawiała w niekorzystnym świetle wspomną siostrę. Sprawa stanęła na ostrzu noża, kiedy ci przywieźli na zimę opał. Okazało się wówczas, że pani Agnieszka jest alergikiem i długie tygodnie leżała w łóżku, ze względu na zatrucie pyłem węglowym.

Nasuwają się w tym miejscu dwa zasadnicze pytania. Pierwsze z nich brzmi: Jakie działania może podjąć osoba pełniąca rolę mediatora, aby spór załagodzić i doprowadzić do pojednania między panią Agnieszka i jej siostrą Urszulą?. Druga kwestia warta rozważenia jest następująca: W jaki sposób można ocenić rolę mediatora w ugodowym rozwiązaniu tego sporu?

Próbując poddać refleksji wskazane zagadnienia, trzeba odwołać się do myśli Alberta Einsteina, zgodnie z którą w każdej trudności należy dopatrywać się okazji. Oczywiście chodzi tutaj o okazję polegającą na zbudowaniu autentycznej sytuacji komunikacyjnej. Dopiero w jej przestrzeni będzie możliwe zdiagnozowanie doświadczanej trudności oraz wygenerowanie przez zainteresowane strony realnych rozwiązań.

Osoba pełniąca rolę mediatora może podjąć szereg działań, aby załagodzić spór pomiędzy panią Agnieszką i jej siostrą oraz doprowadzić do ich polubownego pojednania bez wnoszenia sprawy na drogę postępowania sądowego. Przy tym nadmienić wypada, że mediator czyni swą powinność w świetle prawa. Zgodnie z treścią znowelizowanego art. 10 kpc.

w sprawach, w których zawarcie ugody jest dopuszczalne, sąd powinien w każdym stanie postępowania dążyć do ich ugodowego załatwienia. W tych sprawach strony mogą także zawrzeć ugodę przed mediatorem.

Zatem ugodowe załatwienie sprawy przez panią Jolę i jej siostrę
w obecności mediatora może okazać się najkorzystniejszym rozwiązaniem dla wszystkich zainteresowanych stron, o ile wykażą taką wolę. Nie oznacza to jednak, że przywołana norma stanowi podstawę do zakończenia sporu we wszystkich postępowaniach.

Strony z omawianego studium przypadku wspólnie wskazały na mediatora innego sąsiada z tego samego domu, który zrzekł się wynagrodzenia za swoje działania. Pan Michał zorganizował przebieg postępowania mediacyjnego. W tym celu: wyznaczył posiedzenie mediacyjne, po wcześniejszym ustaleniu z panią Agnieszką oraz z siostrą terminu oraz miejsca spotkania. Zanim jednak doszło do bezpośredniej komunikacji pomiędzy stronami z udziałem mediatora, pan Michał zdobył wiedzę o sprawie i stronach konfliktu na podstawie informacji dostarczonych mu przez same strony. Dodatkowo zapoznał się
z dokumentacją u administratora budynku oraz skonsultował się
z dzielnicowym. Po zakończeniu spotkania mediacyjnego został sporządzony protokół, w którym zapisano wynik mediacji - ugodę. Dokument został podpisany przez wszystkie strony zaangażowane w konflikt oraz przez mediatora.

Rolę mediatora w ugodowym rozwiązaniu tego sporu można ocenić na kilka sposobów. Przede wszystkim trzeba powiedzieć, że nie miał on do wykonania prostego zadania. Potwierdza to zresztą powiedzenie, które obecne jest w środowisku mediatorów:

            Mediatorze, jeśli zauważysz, że często pouczasz ludzi lub grozisz im, jeśli chcesz ich  „na silę” przekonywać do tego co tobie wydaję się najlepsze i jeśli nie potrafisz się   zmienić – zrezygnuj z działalności mediatora.

Niemniej jednak w ostatecznym rozrachunku ocena działań podejmowanych przez rozjemcę wypada pozytywnie. Przemawia za tym kilka argumentów, z których najistotniejsze to m.in.: stosunkowo niskie koszty postępowania mediacyjnego w porównaniu z postępowaniem sądowym; stosunkowo krótki czas mediacji, co pozwala na uniknięcie licznych świadków, powoływanie biegłych, etc.) oraz zaangażowanie w proces rozstrzygania sporu zainteresowanych, którzy w efekcie działań mediatora mogą samodzielnie i świadomie tworzyć własną rzeczywistość o charakterze społeczno-prawnym.

Próbując wartościować rolę i zadania mediatora nie sposób nie odwołać się do Europejskiego Kodeksu Postępowania Mediatorów. Dla jego celów sformułowano definicję mediacji, która rozumiana jest jako:

            każdy proces, w którym dwie lub więcej stron zgadzają się na wyznaczenie trzeciej strony - zwanej dalej mediatorem - w celu udzielenia pomocy stronom w rozwiązaniu sporu poprzez osiągnięcie porozumienia bez            wyroku sądowego oraz bez względu  na to jak ten proces może być nazwany lub powszechnie określany w każdym z Państw Członkowskich. Stosowanie kodeksu pozostaje bez szkody dla legislacji krajowej oraz przepisów regulujących poszczególne zawody.

Przytoczone tu fakty pokazują, jak ważna jest osoba mediatora
w procesie, w którym strony - w tym przypadku pani Agnieszka i jej siostra
- zgadzają się na wyznaczenie trzeciej strony - tutaj pan Michał - w celu uzyskania pomocy w rozwiązaniu sporu poprzez osiągnięcie porozumienia. Dlatego całkowicie zasadne jest, aby pan Michał, pełniąc funkcję rozjemcy pomiędzy zwaśnionymi siostrami jego sąsiadami, był osobą kompetentną i posiadał dużą wiedzę w zakresie procesu mediacji. Nie bez znaczenia jest również jego doświadczenie. Podstawowe wymagania stawiane mediatorowi to m.in.: prowadzenie mediacji z pełną niezależnością i neutralnością, tak by była zagwarantowana maksymalna bezstronność w stosunku do stron; obowiązek zachowania poufności (Mediator utrzymuje w tajemnicy informacje, pojawiające się w związku z procesem mediacyjnym [...]. Wszelkie informacje ujawnione jako poufne mediatorom przez jedną ze stron nie będą ujawniane innym stronom bez pozwolenia, chyba że prawo wymaga inaczej) oraz zapewnienie odpowiednich szans stron do udziału w  procesie mediacji. Tym samym:

            Mediator prowadzi postępowanie w odpowiedni sposób, biorąc pod uwagę okoliczności sprawy, uwzględniając możliwy brak równowagi sił oraz  poszanowanie prawa, wszelkie życzenia, które  strony wyrażają oraz potrzebę szybkiego rozstrzygnięcia sporu. Strony mogą uzgodnić z mediatorem, na podstawie zbioru zasad lub inaczej, sposób przeprowadzenia mediacji. Mediator,  jeżeli uzna za to użyteczne, może dokonać przesłuchania stron osobno.

Wszystkie wymienione - oraz te niewymienione, tj. pozostawione między wierszami - aspekty związane z rolą i zadaniami mediatora w obszarze przygotowania i prowadzenia mediacji mają znaczący wpływ na kształtowanie się procesu mediacyjnego zarówno na poziomie treści jak również na płaszczyźnie relacji. Przekładają się one również bezpośrednio na powstawanie, odbiór i ocenę obrazu mediatora w społeczeństwie.

Podsumowanie

Wracając na zakończenie rozważań do myśli Alberta Einsteina, stanowiącej motto niniejszego artykułu, otworzyć można pewną kwestię. W zasadzie każda trudność pojawiająca się na płaszczyźnie międzyludzkiej komunikacji ma charakter wielowymiarowy. Często bywa tak, że konflikt dotyczący danego obszaru ma swe źródło w zupełnie innym miejscu, niż pozwala to stwierdzić pierwsze rozeznanie w temacie sporu. Sytuacja owa ma co najmniej kilka przyczyn. Jedną z nich może być nieumiejętność artykułowania swoich potrzeb oraz nazywania emocji i kierowania nimi w kontaktach interpersonalnych.

Zatem rola mediatora zyskuje w tym miejscu dodatkowy wymiar. Pan Michał, dążąc do porozumienia między panią Agnieszką i siostrą Urszulą, odkrył, że zarzewiem konfliktu nie był pył węglowy i alergia pani Agnieszki. W trakcie rozmów z jedną i drugą stroną okazało się, że pani Agnieszka ma żal do siostry spowodowany niskim poziomem okazywanego jej zainteresowania. Kobieta była przekonana, że poprzez powierzenie pieczy nad mieszkaniem podczas jej bytności w Anglii zobowiąże tym samym sąsiadów do opieki nad sobą po powrocie do kraju. Konflikt zatem nie dotyczył pyłu węglowego, a braku satysfakcjonującej uważności siostry względem pani Agnieszki.

Wiele problemów nie jest artykułowanych, a w sporach między ludźmi bardzo często chodzi o coś innego. Konflikt stanowi punkt odniesienia do rywalizacji, która pochłania wiele zasobów i wymaga znacznego zaangażowania. Proces mediacji organizowany przez mediatora stanowi bezpieczną i niekosztowną alternatywę do postępowania sądowego, która pozwala na przekierowanie uwagi zaabsorbowanych sporem stron w kierunku budowania relacji, zamiast ich niszczenia.

Dzięki temu mediator oceniany jest jako ten, kto nie szuka powodów, a rozwiązań. W efekcie stanowi o pozytywnych konsekwencjach konfliktu.

Bibliografia

Haynes J.M., Haynes G.L., Mediating divorce. Jossey - Bass Publishers, San Francisco-London.1989, s. 1.

Kodeks Etyczny Mediatorów Polskich uchwalony przez Społeczną Radę ds. Alternatywnych Metod Rozwiazywania konfliktów i Sporów przy Ministrze Sprawiedliwości, maj 2008.

Kodeks etyki mediatora, Polskie Centrum Mediacji, rozdział I, art.2, pkt. 1-8.

Lewicki R., Pomyśl, zanim powiesz. , Wydawnictwo Amber, Warszawa 1997, s. 175.

Ministerstwo Sprawiedliwości, https://www.mediacja.gov.pl/Kim-jest mediator.html dostęp z dnia 12.10.2018

Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks Postępowania  Cywilnego (Dz. U. z 2014 r.poz. 101, z późn. zm.1)

Tusznio R., Wojtkowiak M., Mediajce i negocjacie jako formy rozwiązywania konfliktów, Kielce 2004.

William Ury, Odchodząc od nie. Negocjowanie od konfrontacji do kooperacji, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1997, s. 140.

http://www.pkpplewiatan.pl/?ID=91238&article_id=125549, dokument nieformalny, przyjęty na konferencji w Brukseli 2 lipca 2004 r. przez Komisję Europejską

Tabela nr 1 Różnice rozwiązywania sporów w sądzie i podczas procesu mediacji

Tabela nr 2 Zasady procesu mediacji

Więcej informacji na stronie: http://fundacja.lexnostra.pl