Michnik i Urban jako mózgi "polskiej pieriestrojki"

Sądzę, że za głównych stolarzy, czyli konstruktorów „okrągłego stołu” legalizującego peerel, czyli, jak to określił T. Mazowiecki, "polskiej pieriestrojki", należy uznać A. Michnika i J. Urbana.

Do takich wniosków można dojść choćby po lekturze „Karuzeli” A. Garlickiego. Sam autor, nie tylko członek PZPR i współpracownik SB (o tym już na okładce książki wydawca nie wspomina, oczywiście, bo jakie to może mieć znaczenie dla czytelnika historycznej książki), ale osoba zbliżona do władz komunistycznych, pisząc swoją książkę korzystał z rozmaitych archiwów oraz, co warte odnotowania z „kolekcji Jerzego Urbana”. Kolekcję tę, jak pisze Garlicki, stanowią „materiały nieuporządkowane”, a nazywa się ona „Archiwum Dokumentacji Historycznej PRL”. Warto by się zastanowić, ile takich kolekcji skompletowali sobie inni czołowi komuniści i co tam w tych kolekcjach (i na kogo) jest, lecz nie o tym chcę opowiadać.

 
Otóż, być może szerzej nieznanym faktem jest to, iż pomysł „kontraktowego sejmu” wykrystalizował się na kartach książki „Takie czasy… Rzecz o kompromisie” („Aneks”, Londyn 1985), gdzie Michnik pisał m.in. tak:

 
„Despotyzm może być wynikiem poczynań zwycięskiej rewolucji (Nikaragua, Iran) lub represyjnego rewanżu kontrrewolucji klas panujących (Chile, Polska). Warunkiem niezbędnym tedy pokojowej realizacji przeobrażeń społecznych czy politycznych jest osiągnięcie kompromisu sił postulujących reformy ze skłonnymi do ugody odłamami klasy rządzącej. Kompromis taki powiódł się w Hiszpanii, jego skutkiem była transformacja frankistowskiego despotyzmu w system parlamentarnej demokracji. Czy analogiczny kompromis możliwy jest do wyobrażenia w Przodującym Ustroju, w Polsce? Od odpowiedzi na to pytanie zależy przyszłość naszego kraju.

Bowiem lekcję 13 grudnia można odczytać na dwa sposoby. Jeden z nich sprowadza się do przeświadczenia: nigdy i nigdzie nie należy zasiadać do wspólnego stołu z komunistami, nie należy ufać nawet jednemu ich słowu ani też podpisywać z nimi żadnych porozumień. Ten sposób czytania lekcji grudniowej dyktuje rozum analityków niedawnej przeszłości i emocje ludzi okłamanych.

Drugi sposób odczytywania przeszłości zasadza się na przekonaniu, że przyszłe kompromisy – jeśli mają być realne – muszą przyjąć za punkt wyjścia rzeczywiste i precyzyjnie nazwane interesy układających się stron, a nie pomieszczone w konstytucji frazesy o władzy ludu. Za takim odczytywaniem minionych kart naszej najnowszej historii przemawia przypuszczenie, że dopóki nie zmieni się zasadniczo sytuacja międzynarodowa lub też nie dojdzie do niewyobrażalnych dziś zmian w ZSRR (co zresztą na jedno wychodzi), dopóty Polacy, a także rządzący Polską komuniści, będą zmuszeni rozstrzygać swe konflikty metodą kompromisów.”