Logika a zachowania opozycji - II

Zanim w antycznej Grecji  powstala logika pojawialy sie w ludzkim mysleniu jej elementy. Z pewnoscia zaczal sie swit, gdy w roznych jezykach pojawily sie spojniki takie jak: "jesli", "wiec", "poniewaz", "ale". Co wiecej, musialy byc zapisane, czyli zakonczyl sie etap przedliteracki dziejow ludzkosci. Tworca logiki, Arystoteles  te, czasem nawet wyrafinowane elementy  pozbieral, opisal, ustosunkowal sie do nich i usystematyzowal.

Trzeba powiedziec, ze  okres pomiedzy mniej wiecej  500 r. p.n.e. - 200 r. p.n.e. w dziejach rozwoju intelektualnego zyjacych w  antycznej Grecji  byl bardzo ozywiony i plodny. I trzeba bardzo mocno podkreslic, ze  odbywalo sie to glownie za sprawa  dyskusji, przekonywania oponentow i publicznosci do swoich racji. Bogactwo i pomyslowsc  owczesnego myslenia  budzi podziw i zdumienie. Trudno  pokazac wiele jego elementow. Poprzestane na kilku. Zaczne od Zenona z Elei (490 r. p.n.e. - 430 r. p. n.e., tworce szkoly eleackiej. Rozwijal on sztuke polemiki. Najbardziej znany byl z argumentacji przeciwko  istnienia ruchu. Bliscy eleatom byli megarejczycy, ktorej to szkoly myslenia zalozycielem byl Euklides z Megary  (450 r. p.n.e. - 380 r. p.n.e.). To wlasnie do niej nalezal Eubulides z Miletu autor chyba najbardziej znanej antynomii, nazywanej antynomia (paradoksem) klamcy. Zajmowalo sie nia wielu i do dzis jest z nia problem. Pytamy czleka o droge. Ten odpowiada nam, ze mamy skrecic w prawo. Jednakowoz, zaraz potem dodaje, ze jest klamca. W ktora strone skrecisz biedny wedrowcze?  Mniej znana antynomia  Embulidesa nosi nazwe "Rogacza". Leci to tak: Nie zgubiles rogow, a jezeli czegos nie zgubiles, to to masz. Masz wiec rogi. I na koniec, megarejczyk Filon zdefiniowal implikacje jako funkcje prawdziwosciowa.

Sokrates (469 r. p.n.e. - 399 r. p.n.e.) znany dzieki pisarstwu Platona rozwijal, takze dzieki dyskusjom z uczniami, metode elenktyczna. Polegala ona tym, ze na wstepie  zyczliwie przyjmowal  argument oponenta. Nastepnie, ku zdziwieniu polemisty kierowal nim pytaniami  tak, by uznawal kolejne konsekwencje  przyjmowanego stanowiska. A na koncu tego ciagu pytan i odpowiedzi nieuchronnie pojawialo sie zaprzeczenie  przyjetego na wstepie stanowiska. Pozniej, gdy znano juz rachunek zdan, metode elenktyczna mozna bylo zapisac w skrocie jednego z praw rachunku zdan nazywana "reductio ad absurdum", czyli redukcji do absurdu. Brzmi ono: "Jezeli zdanie "p" pociaga za soba wlasne zaprzeczenie, to takie zdanie jest falszywe". Oczywiscie, najlepiej byloby gdyby nasz oponent nie robil nam subiekcji i nie zmuszal do wyszukiwania ukrytych zalozen, co mogloby byc czasochlonne. Lepiej zeby od razu powiedzial nam na przyklad, ze  jest synem bezdzietnej matki czy zjadl ciastko i nadal je ma. Taki prezent w postaci sadow wewnetrznie sprzecznych. Kelnerzy z PO podali nam na talerzu danie w postaci: "ostatnie wybory prezydenckie byly nielegalne"  i  "te wybory byly legalne".

Wielki Arystoteles (384 r. p.n.e. - 322 r. p.n.e.) byl uczniem Platona  (nie tylko formalnie), ale w tym sensie, ze kontynuowal  jego sztuke rozumowania opierajaca sie na odpytywaniu (przesluchaniu). Widac to wyraznie w czterech  czesciach "Organonu", dziela poswieconego logice: Analitykach wczesniejszych, Analitykach pozniejszych, Topikach i Sofizmatach.  Pozostale to "Kategorie" i "O interpretacji".

Logika Arystotelesa jest jedynie logika nazw, wspolczesny mysliciel nie moze sobie za duzo po niej obiecywac. O jakie nazwy glownie chodzi? Juz na pierwszej stronie Organonu pojawiaja sie nazwy takie jak "czlowiek", "zwierze", a pierwsze zwierze jakie sie pojawia, to "wol". Nawiasem mowiac, zmuszony jestem korzystac z angielskiego tlumaczenia dziela, ktore nosi tytul: "The Organon, or Logical Treatises", London: George Bell & Sons, York Street, Covent Garden, 1889. Dzieki uprzejmosci harvardzkiej  Bohn's Classical Library moge sobie korzystac z dziela bezplatnie (pdf). Gdym chcial kupis "Dziela wszystkie", Arystotelesa, to musialbym zaplacic za calosc (7 tomow) ponad 1 000 zl. A  do takich cen nie jestem przyzwyczajony. Zwykle ksiazki kupuje za $5 albo mniej. I czasem tez sa to Dziela, a czasem nawet ksiazki wydawane  przed II wojna swiatowa czy w XIX wieku.

Logika nazw z cala pewnoscia przyczynila sie do zwiekszenia precyzji rozumowania, pokazywala  relacje pomiedzy nazwami, ale  tez trzeba powiedziec, ze miala swoje granice. Nie daleko sie na niej zajedzie  w procesie poznawczy. Przykladowo, pierwszy sylogizm Arystotelesa, w sredniowieczu nazywany Brabara, dla ulatwienia zapamietywania, wyglada tak:

Wszyscy ludzie sa smiertelni (MaP)

Wszyscy Grecy sa ludzmi  (SaM)

Wszyscy Grecy sa smiertelni (SaP).

W  mysleniu klasycznym najwazniejsze byly "pierwsze zasady mysli i bytu". Skladaly sie nan: zasada tozsamosci, zasada wylaczonego srodka i zasada sprzecznosci, nazywana tez zasada niesprzecznosci. Zadziwiajace jak czesto ludzie z opozycji naruszaja ostatnia z nich.  Wedlug niej nie moze byc jednoczesnie prawdziwe zdanie i jego zaprzeczenie. W Polsce klasykiem takiego paskudzenia myslenia byl chyba Walesa gloszac, ze "jest za, a nawet przeciw". Dzis  giganci mysli z opozycji grzmia, ze  PiS-wska wladza  zrobila smiertelny blad zrazajac najblizszych sasiadow, a szczegolnie Rosje. Jednoczesnie oskarzaja na lewo i prawo, ze czolowi PiS-owcy, np. Antoni Macierewicz sa rosyjskimi agentami. A jezeli sluza Rosji, to jak maja byc jej wrogami?

Dobrze by tez bylo, gdyby opozycja zabrala sie za zdefiniowanie  terminow, ktore tak skwapliwie z mocodawcami z Brukseli uzywa. Niech podaza za Arystotelesem, ktory stwierdzil, ze definiowanie polega na szukaniu najblizszego rodzaju (genus) i najblizszej roznicy gatunkowej (specias). W efekcie uzyskujemy na przyklad taka definicje: Kwadrat to prostokat rownoboczny. No wiec chlopaki i dziewczynki, "faszysta" jest to..., a "praworzadnosc" to... Proste, co nie?