Czy Rosja doswiadczyla Renesans? -III

Humanizm renesansowy we Wloszech, innych krajach Europy Zachodniej czy w Polsce polegal na czytaniu antycznych tekstow w oryginale i analizowaniu ich intelektualnie i poprzez doswiadczenie empiryczne. Wraz z interpretowaniem kultury antycznej szlo przyjmowanie wartosci w tej kulturze zawartych. Odkrywano na nowo niezwyklosc czlowieka, jego ogromnych mozliwosci intelektualnych. Tymczasem to co chcialoby sie nazywac Renesansem w Rosji mialo sie nijak do tego. Waskie elity bizanatyjskie, ktore jako jedyne moglyby przeslac glowne idee tego ruchu do Rosji mialy  na to za malo dynamizmu. Takze nie mozna bylo liczyc na Slowian Poludniowych. Dwoma glownymi centrami  tlumaczen dziel starozytnych i religijnych z przeznaczeniem na przekazanie ich do Rosji byla Gora Athos oraz Trnowo, stolica imperium bulgarskiego rzadzonego przez cara Jana Aleksandra. Problem polegal na tym, ze prawie cala przekazywana  Rosji literatura miala charakter religijny. Stwierdzila to miedzy innymi  badaczka R.P. Dmitrieva w latach 60-ych XX w.  Przebadala ona pochodzace z XV i XVI w. bliblioteki klasztorow Wolokolamskiego i Kirillo-Bielozierskiego oraz Lawry Troicko-Siergiejewskiej.  Byly to teksty liturgiczne, ksiazki zakonne z zywotami swietych na czele przy niklej obecnosci kronik, ktore mialy charakter swiecki i takiez zycie opisywaly. Brak bylo dziel filozoficznych i naukowych. 

Jezeli do Rosji docieralo odrodzenie, to byl to renesans zycia zakonnego w duchu hezachystycznym. Wlasciwa mu byla osobista religijnosc na czele z indywidualna modlitwa. Szlo o nawiazanie osobistego, mistycznego kontaktu z Bogiem. Do tego mnichowie nastawiali sie na ubostwo i ascetyzm. Wyznawane zasady traktowano w sposob rygorystyczny. Wlasciwie na Renesans w naszym rozumieniu nie bylo tam miejsca.

Rosyjski uczony D.S. Lichaczew zaczal rozwijac w latach 60-ych i 70-ych XX w. sprytny koncept "pre-Renesansu", ktory jakoby mial wystepowac w XIV w.  i w samym Bizancjum, i u Slowian Poludniowych, i w Rosji. John Meyendorf w ksizace bardzo cenionej przez znawcow tematu ("Byzantium and the Rise of Russia", St. Vladimir's Seminary Press, New York 1989) tak wyrazil swoj sceptycyzm: "W jakich warunkach, w jakim sensie mozna powiedziec, ze  "Renesans Paleologow" w ogole wplynal na Slowian? ...termin "Renesans" juz jest mylny, kiedy stosuje sie go w odniesieniu do czternastowiecznego Bizancjum. Staje sie on jeszcze bardziej niejasny w kontekscie slowianskim...Jezeli ktos posluguje sie terminem "Renesans" dla oznaczenia wiekszego personalizmu i kreatywnosci  - a nie w  szerzej akceptowanym kontekscie odrodzenia greckiej antycznosci - mozna rzeczywiscie zrozumiec  termin "pre-Renesans" uzywany przez D.S. Lichaczewa dla oznaczenia rozwoju kulturalnego w Bizancjum, na ziemiech Slowian Poludniowych i w Rosji w XIV w., jednakze "pre-Renesans"  ani w Bizancjum, ani w Rosji nie stal sie "Renesansem" (choc z odmiennych powodow).

A do tego wszystkiego dodac trzeba Tatarow. Kiedys Andriej Sacharow napisal krotki tekst zatytulowany: "The Mongols and culture change". Twierdzi w nim, ze straty kulturowe Rusi poniesione w wyniku inwazji i okupacji Mongolow byly dotkliwsze niz straty polityczne i gospodarcze. Nastapilo odciecie  Rusi od Zachodu, a otwarcie na Azje. Rus nie doznala ani Renesansu, ani Reformacji. Co wiecej, nie zyskala niz od najezdzcow. Nie mieli oni nic atrakcyjnego kulturowo do zaproponowania. Po dwoch i pol wieku mongolskiego jarzama pozostalo jedynie pare nowych slow w jezyku rosyjskim: bazar, magazin, kaftan czy czerdak. Za to zniszczenia pozostawili ogromne. Niszczono miasta, obiekty kultury wlacznie z (nie wiadomo dlaczego) ksiazkami. Mongolowie pozbawiali Rosjan szans na rozwoj w przyszlosci. Zaniklo rzemioslo, ksztalconych przez wiele lat rzemieslnikow po czesci zabijano, po czesci zabierano do swoich azjatyckich centrow. Przykladowo, na dlugo zaniknelo rzemioslo obrobki metalu (np. tloczenia medali), zaniknela na Rusi umiejetnosc wypalania plytek polichromowych  oraz rzezbienia w kamieniu uzywanych do wykladania powierzchni budynkow. Zdewastowano budownictwo, a szczegolnie wytwarzanie metalowych konstrukcji. Jak bardzo dotkliwe to byly straty dowodzi dlugotrwala odbudowa wczesniej oczywistych umiejetnosci. Kiedy po wygranej przez Rosjan bitwie przeciwko Tatarom pod Kulikowym Polem (1380) nastapilo pewne ozywienie w budownictwie jeszcze przez lata dochodzilo do katastrof budowlanych. Przykladem moze byc zawalenie sie katedry uspienskiej w Moskwie w 1474 r.

Zagladajac do encyklopedii mozna znalezc wiadomosci na temat Renesansu w Rosji  obecnego w Rosji w koncu XV w. i  w poczatkach XVI w. Faktem jest, ze car Iwan III (1462-1505) pod wplywem zony, ktora byla Zofia Peleolog, bratanica ostatniego cesarza bizantyjskiego, sprowadzil z Wloch mistrzow-architektow: Aristotele Fioravantiego z Bolonii, Aloisio da Milano, Marco Ruffo, Pietro Solario czy Aleviza Fryazina (rzezbiarza z Bolonii). Zbudowali oni niezbyt duza ilosc  budynkow w stylu podobnym do rzymskiego, glownie w Moskwie (palace i i katedry na Kremlu), ale to doprawdy za malo, by mowic o obecnosci Renesansu w Rosji. Prawde mowiac, nie ma Renesansu jako kategorii sluzacej periodyzacji historii Rosji.

Obok wspomnianych budynkow byly dwie nie budzace watpliwosci "zdobycze" renesansowe. Jednym z nich bylo nabycie umiejetnosci odlewania dzial. Druga nowoscia/wynalazkiem byla produkcja wodki.  W 1386 r. ambasadorzy z Genui przywiezli Wielkiemu Ksieciu Dymitrowi Donskiemu prezent w posatci butelek wodki. Wyprodukowali ja alchemicy w Prowansji. Poslugiwali sie oni aparatura destylacyjna wynaleziona przez Arabow. Cenna nowosc wzbudzila zywe zainteresowanie, ale nie przekladalo sie to natychmiastowe nabycie umiejetnosci wlasnej produkcji. Dopiero w 1430 r. Izydor, moskiewski mnich, jako pierwszy wyprodukowal w Rosji oryginalna wodke. Prawde mowiac, Izydorowi nalezalby sie wielki pomnik. Bez uwzglednienia wodki jako czynnika wyjasniajacego rozne procesy w spoleczenstwie rosyjskim przez cale wieki az do dzis, analiza Duszy Rosyjskiej bylaby niezwykle ulomna.

PS Nastroj tamtych czasow ukazuje zalaczony film pt. "Andriej Rublow".  To fragment biografii slynnego malarza ikon zyjacego w latach 1360-1430.