Polska premiera książki „Nazarejczyk” Eugenio Zolli

"Nazarejczyk” Eugenio Zolli  – to najważniejsza książka nawróconego naczelnego rabina Rzymu, którą pisał jeszcze jako wyznawca judaizmu. Autor - wybitny egzegeta - był postacią niezwykłą, cenionym w świecie profesorem - badaczem Biblii. Na skutek szczegółowych badań źródłowych, dochodzi do przekonania, że oczekiwanym Mesjaszem zapowiadanym przez żydowskich proroków był Jezus Chrystus. Daje temu wyraz w niniejszej publikacji, uznając, że Mesjasz to Bóg, Chrystus to Mesjasz, Chrystus to Bóg! Książka Zollego to niezapomniana intelektualna podróż przez karty Starego i Nowego Testamentu, prawdziwa uczta duchowa dla każdego.

Można zamawiać tutaj > http://multibook.pl/pl/p/Eugenio-Zolli-Nazarejczyk/5964

, tłum. ks. prof. Artur J. Katolo, wydawca: Instytut Globalizacji, premiera: wrzesień 2015, zamówienia: www.globalizacja.org

[fragment książki]

NAZAREJCZYK

Nigdy tak człowiek nie mówił, jako ten człowiek

(J 7,46)[1]

W języku łacińskim Nazarejczyk to Nazarenus.

W greckim tekście Ewangelii można znaleźć różne formy tego przydomka: Nazarenós, Nazoraios i Nazorenos[2]. Arabowie nazywają chrześcijan natzari albo natzrani. W syryjskim tłumaczeniu Biblii [Peshitta] znaleźć można termin natzraja[3], natomiast forma talmudyczna brzmi notzeri.

Przydomek Nazarejczyk można znaleźć już w Ewangelii św. Mateusza (Mt 2, 23), określa on pochodzenie z miasta Nazaret.

W języku greckim nazwa miasta Nazaret przybiera różne formy: Nazareth albo Nazaret. Obok tych dwóch można spotkać jeszcze trzecią, chociaż bardzo rzadko: Nazara; jest ona uważana za liczbę mnogą nazwy Nazaret. Evangeliarium Hierosolymitanum[4] używa nazwy Netzoret; Peshitta natomiast – Natzrat. Najstarsza ze znanych transkrypcja hebrajska, pochodząca z VII w.[5] zawiera zbiór spółgłosek ntzr (h),
pozostawiając możliwość wstawienia wielu hipotetycznych samogłosek.
Jednak ta wskazówka nie daje pełnej gwarancji, ponieważ pochodzi z
późniejszego świadectwa i przywoływana jest przez tekst poetycki, a
ściślej mówiąc – przypis w poezji synagogalnej autorstwa Eli’ezer
ha-Qallir[6]. Ogólnie jednak przyjmuje się, że hebrajska nazwa miejscowości brzmi Netzareth. S. Krauss, powołując się na J. Halevy’iego, utrzymuje, że nazwa Netzareth powinna brzmieć jako nesareth, bo wywodzi się z nesarim, czyli „drzazgi stolarza”. Równocześnie przypuszcza, że miasto nosiło nazwę Natzran, pochodzącą z terminu be ntzrpj, który pojawiającego się w Talmudzie[7]; uważa jedank, że należy poprawić ten termin na be ntzrnj (be natzrani), nadając mu znaczenie „z Natzran”, czyli „z Nazaretu”[8].

Nazaret nie był wymieniany w egipskich spisach miejscowości palestyńskich i syryjskich (opracowanych przez Jirku)[9] ani w Biblii, ani w literaturze talmudycznej, ani przez Józefa Flawiusza[10],
ani w pismach pogańskich czasów Chrystusa. Stąd też różni „mitolodzy”
niejednokrotnie powoływali się na ten fakt, aby uzasadnienić tezę, że
Chrystus jest tylko mitem, miasto Nazaret nie istniało w tamtym okresie,
a sam termin „Nazarejczyk” łączy się z jakimś bożkiem. Te mity zostały
już przezwyciężone, i nie trzeba z nimi ponownie walczyć. To, że w całej
bogatej literaturze nazwa miasta Nazaret nie pojawia się, może być
zarzewiem wielu spekulacji. Jednak i w tym przypadku nie ma
usprawiedliwienia do wydawania pośpiesznych sądów, ponieważ miasto o tej
nazwie, wspominane przez Ewangelie, nie mogło nie istnieć,
chociażby nie było wzmiankowane przez innych autorów. „Nie widzieć
czegoś – jak stwierdza reguła talmudyczna – nie jest jeszcze
dostatecznym dowodem” – na rzecz nieistnienia Nazaretu nie mogą być
wyprowadzane wnioski ex silentio, które same w sobie są bardzo niebezpieczne. Bo z drugiej przecież strony, wspominanie tej nazwy przez Ewangelie
może być uważane za potwierdzenie istnienia takiego miasta. Fragment Łk
4, 16–30 przywołuje lekturę prorocką (Iz 61) odczytaną przez Jezusa w
synagodze w Nazarecie. Tekst ten – jak opowiada Ewangelia – jest
jednym z najbardziej fascynujących i ukazujących stan duszy Jezusa. Na
koniec lektury wygłasza On prawdę, że żaden prorok nie jest szanowany we
własnej ojczyźnie. Cały epizod, opisany barwnie i żywo, jawi się jako
prawdziwy w swoich szczegółach[11].

Jednak miasto, o którym nie mówi Biblia[12], występuje w Talmudzie. Należy również zauważyć, że miasto nie wspominane ani przez Biblię, ani Talmud, ani przez literaturę klasyczną, jest wymieniane przez Ewangelię. Można powiedzieć natomiast, że Nazaret musiał być miasteczkiem o bardzo małym znaczeniu. Loisy[13]
zauważa, że istnienie Nazaretu nie było negowane w czasach Jezusa. Jego
zdaniem miejscowość istniała, i dlatego utworzono „sztucznie” przydomek
Nazoreo – Nazaret i Nazarejczyk mają wspólną etymologię.

Tacy bibliści jak o. Lagrange[14], Meyer[15], Caspari, Gressmann, Clemen[16], Dalman[17], zgadzają sie z tym, że Nazaret istniał w czasach Chrystusa, oraz, że przydomek Nazarejczyk pochodzi od nazwy miasta[18].

Istnienie Nazaretu – jak
stwierdziliśmy wcześniej – jest z punktu widzenia naukowego oraz
logicznego do przyjęcia. Istnieją jednak pewne trudności formalne i
literackie, odnoszące się do nazwy samego miasta, i które pragniemy
przedstawić, aby ukazać lepiej znaczenie przydomka Nazarejczyk. W takiej
optyce wszelkie rozważania o pisowni i końcówkach nazwy geograficznej
przydomka nie będą miały większego znaczenia.

Przede wszystkim musimy
postawić pytanie: jak to możliwe, że nazwa miasteczka, która nabiera
niezwykłego znaczenia w literaturze geograficznej, jest sama w sobie
mało znacząca, i zarazem nie tylko ma dwie końcówki w pisowni, czyli th (theta) oraz t (tau),
ale przybiera też dwie różne formy, czyli Nazaret i Nazara’? Można
przypuszczać, że miejscowość miała dwie nazwy. Jeśli więc ten viculus
w rzeczywistości był tak ważny dla współczesnych Jezusowi, czyli
apostołów i ewangelistów, to dlaczego nie przechowała się prawidłowa
nazwa miejscowości[19]? Także w transkrypcjach z języka hebrajskiego na grecki pojawia się anormalność. Hebrajskiemu tz (tzade) w greckich tekstach Ewangelii odpowiada z (zeta), zamiast s (sigma); zeta odpowiadać powinna hebrajskiemu zajin (z). Wielu jednak biblistów, jak Lagrange, Meyer, Clemen, przywołuje wiele innych przypadków, gdzie w miejsce hebrajskiego tzade pojawia się zajin, szczególnie jeśli tzade występuje po literze r (resh).

Nam niech będzie wolno przypomnieć, że w języku hebrajskim obok czasownika tza’oq [krzyczeć], istnieje inny, który wyraża to samo: za’oq [krzyczeć]. Podobnie jak hebrajskiemu tza‘ir [młody, młodzieniec], odpowiada aramejskie za’ira [mały]. Nie jest więc istotne to, że grecki tekst Ewangelii zapisuje przydomek Nazarejczyk przez zeta, jako odpowiadający hebrajskiemu tzade.

Większe trudności
pojawiają się, gdy się pragnie wyprowadzić przydomek Nazarejczyk z nazwy
miasta. Dlaczego nie pojawia się on – jak to zauważył słusznie
Guignebert[20] – w formach, których by można było oczekiwać, czyli Nazarethenos, Nazarethanos lub Nazarethaios? Należałoby przyjąć, że różne formy przydomka Nazarejczyk, jako pozbawione litery tau lub theta, pochodzą od Nazara’.

Pojawia się więc kolejne
pytanie: jeśli wszystkie formy przydomka Jezusa wywodzą się od Nazara’,
to dlaczego używana jest nazwa geograficzna, której najmniej się używa w
literaturze ewangelicznej? Jeśli wszystkie formy przydomka pochodzą od
Nazara’, to dlaczego tak się różnią między sobą? Gdyby jakikolwiek
termin grecki odpowiadał „Nazarejczykowi”, to musiałby zawsze być taki
sam, czyli albo Nazarenos, albo Nazoraios, tym bardziej, jak to widać z lektury Ewangelii,
termin „Nazarejczyk” pozostawał nieodłącznym z imieniem Jezusa, osoby
bardzo ważnej i podziwianej. Nie wierzymy w to, że te dwie różne formy
mogą być wytłumaczone przez zwykłe stwierdzenie, iż się wymieniają.

(…)

Lud, który nazywa Go imieniem rabbi,
chętniej definiuje Go jako „Kaznodzieję”. Jeśli nawet taka nic nie
znacząca mieścina Nazaret istniała w czasach Jezusa, to wielu jej nie
znało; szerokie rzesze ludzkie podkreślały moc przepowiadania Jezusa.
Osobowość Kaznodziei przykrywała w całej rozciągłości niejasności
miejsca pochodzenia Jego rodziny. Jezus był dla mas nie
Nazaretańczykiem, ale Nazarejczykiem[21], czyli Kaznodzieją.

W licznych wspólnotach ortodoksyjnych Żydów, obok rav (rabina), który jest lokalnym nauczycielem i decydentem w sprawach kultu, istnieje również maggid (narrator), który, przechodząc z jednej wspólnoty do innej, ma za zadanie głoszenie kazań[22].
Nie ma on władzy nauczania instytucjonalnego, ale jest człowiekiem,
który z ogromną siłą przyciąga do siebie słuchaczy, dzięki pięknej
sztuce oratorskiej, opartej na przypowieściach oraz wdzięku meshalim. Wystarczy wspomnieć słynnego R. Ja’aqov Kranza[23], który był wspaniałym maggid, a którego przypowieści pozostają żywe do dziś w sercach Żydów oraz w literaturze żydowskiej[24]. Termin maggid pochodzi z hebrajskiego haggadah („znak, wskazówka, podkreślenie”)[25]. Wskazówki miały charakter hallachtyczny[26], i dopiero z czasem stały się opowiadaniami, czyli w ścisłym znaczeniu halladą[27]. Termin maggid
nie był wystarczający do określenia wyjątkowości przepowiadania
chrześcijańskiego w pierwszych okresach rozwoju chrześcijaństwa. Tak
samo czasownik limmed („nauczać”), który w terminologii talmudycznej oznaczał zwykle „wydedukować normę o charakterze prawnym”[28],
nie pasował do zdefiniowania przepowiadania chrześcijańskiego. W tych
różnych przejawach życia duchowego chodziło o aplikację reguł
scholastycznych w celu wyprowadzenia norm hallachtycznych; te normy
nieraz były używane do budowania wielkiej haddagah. Jednak cechą charakterystyczną nauczania Jezusa – jak to zauważa słusznie Dalman[29]
– nie była interpretacja, ale odwołanie się do faktu, w którym nie
chodziło o wytłumaczenie, a o wypełnienie. I tym faktem był On – sam
Chrystus.

Do kazań Jezusa stosowany jest czasownik „nauczanie” (gr. didaskein), który odpowiada aramejskiemu ‘allef[30]. Przepowiadanie publiczne (gr. keryssein - „ogłaszać, proklamować, przepowiadać”), znajduje swój odpowiednik w aramejskim karoz, [gr. keryx
– „głosiciel, posłaniec”], które oznacza wezwanie kapłana, lewity lub
innego urzędowego Żyda do świętej służby. Uczestniczenie w dobrej
nowinie (euanghelizein – „ewangelizować”) odpowiada aramejskiemu baser
(„ogłaszać”), a które w literaturze talmudycznej oddawane jest przez
„dać ogłoszenie” o rzeczy dobrej albo złej. Ale jakie słowo aramejskie
mogło adekwatnie określić przepowiadanie Chrystusa, które wywierało tak
silne wrażenie na tłumy żydowskie? Jakie słowo mogło być równoważne
greckiemu wyrażeniu peri tes basileias tu theu („i mówił im o
Królestwie Bożym – Łk 9, 11), oprócz suchego „mówić, rozumować”, co
dawałoby efekt muzyki o przyjemnym brzmieniu? Naszym zdaniem jedynym
takim słowem jest aramejskie netzar. Przepowiadanie wczesnego
chrześcijaństwa było prowadzone głośno, dźwięcznie, przyjemnie dla ucha.
Dotyczyło ono dobrej nowiny o tym, iż czasy się wypełniły, że proroctwo
Izajasza odczytane przez Jezusa w synagodze w Nazarecie stawało się
rzeczywistością, i że zaczyna się prawdziwie „rok łaski Pańskiej” (Iz
61, 2). Proklamacja wypełnienia się czasów i początku roku łaski,
prorokowane wcześniej przez Izajasza, nie mogła się dokonać poprzez
zwykłe meandry dedukcji logicznej[31],
polegającej na badaniu znaczenia każdego słowa, jak to praktykowano dla
celów hallahy. Ta proklamacja nie mogła się dokonać inaczej, jak przez
elokwentną deklamację. W czasach Jezusa w języku aramejskim używano
terminu netzar na oznaczenie elokwentnej deklamacji. Konkludując,
należy więc stwierdzić, że terminem, który określał to wszystko, co
czynił Jezus i Jego uczniowie, jest termin-przydomek Nazarejczyk. Masy
żydowskie, kierując się zdrowym instynktem, odnalazły spontanicznie
termin, który dokładnie definiował to przepowiadanie. To ludzie nazwali
Jezusa, a nie On sam czy też Jego uczniowie, przydomkiem Nazarejczyk,
który określał całą Jego działalność. Sami uczniowie nie mieli,
szczególnie jeszcze w okresie ziemskiego życia Jezusa, jakiejś jasnej
idei, która by oddawała istotę Jego misji. Przypuszczali, że On może być
Mesjaszem przysłanym, by odbudować królestwo Izraela i wywalczyć
niepodległość dla narodu wybranego. Takie przekonanie można odnaleźć w
Dz 1, 6, kiedy uczniowie spotkali zmartwychwstałego Pana i zapytali się:
„Panie, czy w tym czasie przywrócisz królestwo Izraela?”. Widać, że
oczekiwali oni na paruzję w kontekście polityczno-społecznym. W Łk 24,
19–21 zawarty został dialog pomiędzy dwoma uczniami, którzy znajdowali
się w drodze do Emaus. Opowiadają zmartwychwstałemu Chrystusowi, którego
nie poznali, o Jezusie Nazarejczyku, „który był prorokiem potężnym w
czynie i słowie wobec Boga i całego ludu”. I dodają: „A myśmy się
spodziewali, że On właśnie miał wyzwolić Izraela. Tak, a po tym
wszystkim dziś już trzeci dzień, jak się to stało”. Tłumy natomiast
widziały wobec siebie grupę ludzi, która w synagogach i na placach
opowiadała ze wzruszeniem i niesamowitą elokwencją nowe idee, jak koniec
świata i początek królestwa Bożego. Widok tłumów, które wsłuchiwały się
w słowa, musiał wynikać z przekonania uczniów, że
Kaznodzieja-Nazarejczyk jest rzeczywiście obecny. W taki sposób narodził
się przydomek. Możemy stwierdzić – jak to sugeruje Loisy[32]
– że określenie to nie powstało sztucznie w celu przekreślenia
wcześniejszych stosunków pomiędzy Jezusem a jakąś sektą baptystyczną.
Podobne określenia, które powstają w szczególnych chwilach i trwają
przez stulecia lub tysiąclecia, nie rodzą się inaczej, jak tylko w
sposób naturalny, jak kwiat, który wyrasta ponad ziemię, czyli dzięki
wewnętrznej sile życiowej. Przydomek Nazarejczyk nadany Jezusowi dzięki
Jego sztuce oratorskiej jest czymś rzeczywistym, pozytywnym i dlatego
znalazł wobec siebie otwarte umysły i serca pokoleń na drogach historii.

W świetle naszych tłumaczeń, Dalman będzie mógł odnaleźć odpowiedź na swoje pytanie: czyżby słowo Nazoraios pochodziło z aramejskiego natzora?[33]. Halvey i ojciec Anastazy znajdą potwierdzenie o pochodzeniu przydomka Nazorei z natzora
– „prorok lub kantor hymnów”. I nie trzeba uciekać się do nazwy sekty
mandejczyków, aby wyjaśnić sens imienia Jezus Nazarejczyk. Również
Gougel będzie się mógł przekonać, iż Nazoraios spokrewnione z syryjskim natzora, oznacza „proroka, kantora hymnów”. I ten przydomek nie został nadany dla gloryfikacji Jezusa[34],
ale jedynie w celu określenia Jego szczególnej działalności
deklamatora, kaznodziei. Lagrange znajdzie oparcie dla swojego
twierdzenia, że Nazoraios to nomen agentis[35].

Nasze tlumaczenie będzie mogło stanowić podstawę dla etymologicznych twierdzeń Loisy’iego[36], według którego Jezus w powszechnej tradycji Ewangelii
był, tak jak wcześniej Jan Chrzciciel a później uczniowie Jezusa,
kaznodzieją-egzorcystą wędrownym. Guignebert znajdzie w przydomku
nadanym Jezusowi wyrażenie Jego działalności. Tak samo jak Jan, który
dzięki swojej działalności otrzymał przydomek Chrzciciel, Jezus
przeszedł do historii dzięki swojej działalności życiowej, jako
Nazarejczyk. Nevi’im, „prorocy”, ostrymi i lamentującymi słowami przepowiadali Izraelowi karę oraz powstanie królestwa mesjańskiego na końcu dni; notzerim słowami w tonacji entuzjastycznej przepowiadali nadchodzące królestwo Boże[37].

Ktoś
mógłby zadać pytanie: dlaczego Jezusowi, uznawanemu za nauczyciela,
mistrza, kaznodzieję, nie został nadany jeden z licznych tytułów, który
nadawany był osobom prowadzącym podobną działalność? Także i na to
pytanie możemy odpowiedzieć, nie naruszając nic z naszej interpretacji
przydomka „Nazarejczyk”.

Określenie nadane prorokom starotestamentalnym, navi’, powstało z babilońskiego nabu, w czasach, kiedy Izrael poddany był wpływom babilońskim. Słowo to zastąpiło hebrajskie ro’eh i chozeh
(„widzący, wieszcz, prorok”). Wybitnemu przedstawicielowi nowego ruchu
nie można było nadać tytułu, który nie był już w powszechnym użyciu, bo
Żydzi posługiwali się wówczas językiem aramejskim. Jezus mógłby być
nazwany rav, „nauczyciel, mistrz”, ale On się różnił od
wszystkich tych, którzy otrzymali ten tytuł: nie tylko nauczał, ale
przepowiadał wobec tłumów zgromadzonych w świątyniach i na placach. I
tak jak w przypadku starotestamentalnych navi’ istniał obok jeszcze jeden tytuł, podkreślający ich sztukę oratorską – mattif[38], tak również oratorstwo Jezusa wymagało szczególnego określenia. Mógłby być nazwany darshan, „przepowiadający, badający”, ale On był kimś więcej, niż zwykłym darshan,
bo nie powtarzał myśli skierowanych wcześniej do innych; przedstawiał
własne, oryginalne idee, które w wielu miejscach odstawały od oficjalnie
obowiązujących. Również według Dalmana[39] termin darshan
nie pasował do przepowiadania Jezusa i Jego uczniów, bo określenie to
oznacza „badać zawartość słowa Pism” w celu zastosowania w praktyce.
Tytuł, który prawdziwie się należał, a który by był wyróżniający od
innych, i który z całym prawdopodobieństwem pojawił się spontanicznie:
to Nazarejczyk, bo Jego misja, prawdziwa i Jemu właściwa,
polegała na deklamatorskim przepowiadaniu płomiennego słowa,
wypowiadanego głośno, z odpowiednimi akcentami, budzącego odgłos i
przenikającego serca słuchaczy.