Podgaje - spalona kompania

  Pod koniec stycznia 1945 r.  1.Armia Wojska Polskiego dotarla na przedpola Pommerstellung. Wal Pomorski ciagnal sie na 230 km. i wykorzystywal naturalne przeszkody terenowe, jak lasy i jeziora. Zbudowano go w latach 30-ych i dowodztwo wojsk radzieckich, jak i polskich w 1945 r. musialo cos o tej linii obrony slyszec. Jezeli nie, to tym gorzej o nich swiadczy.   

        W dniu 28 I 1945 r. dowodztwo frontu z G.Zukowem na czele wydalo rozkaz polskiej armii -miala ona dotrzec w tydzien do rzeki Odry, czyli robiac 27 km. dziennie. Zakladano, ze wojska niemieckie sa w rozsypce i operacja bedzie sprowadzala sie do pogoni. Dziwne, ze nie uwzgledniono istnienia Walu Pomorskiego. No, ale Zukow byl jak Patton. Takie czasy, tacy ludzie...Mimo wszystko, bardziej ich lubie niz pozera i szkodnika Montgomery'ego.

1.Armia byla rozciagnieta nadmiernie,az do Bydgoszczy. W tyle zostala artyleria i czolgi. Amunicja  i zywnosc byly na wyczerpaniu. W tej sytuacji powinno sie pozwolic armii na odpoczynek. Jednak tego nie zrobiono. Chcac nie chcac dywizje i pulki ruszyly naprzod. Po przekroczeniu rzeki Gwdy polskie oddzialy napotkaly na silnie broniona miejscowosc Podgaje. Wstepny zwiad z 3 pp zajal te wies rankiem 31 I 1945 r.Zaraz potem zostal z niej wyparty. Jasne wiec powinno byc dla dowodztwa pulku (odpowiedni to szczebel poziomu informacji), ze sa tam dziala i liczne oddzialy piechoty. Trafila tam nawet cala bateria groznych dzial 88 mm. Mimo to, jak gdyby nigdy nic, wyslano w kierunku wsi 4 kompanie 3 pp 1 DP w zadziwiajacym celu. Mianowicie, miala ona rozpoznawac to, co juz zostalo wczesniej rozpoznane. Dodac nalezy, ze nie byla to kompania zwiadowcza, gdyz batalion rozpoznawczy znajdowal sie, nie wiadomo dlaczego, na tylach dywizji.

Na 300 m. przed Podgajami kompania zostala otoczona przez ubranych w biale stroje maskujace i poruszajacych sie w glebokim sniegu na nartach, zolnierzy Waffen SS, a dokladniej 2 batalion 48 pulku Grenadierow.Pewnie, ze bardzo przetrzebiony. Jesli liczyl z dwustu ludzi, to gora. Byly to pozostalosci po 23 Dywizji Grenadierow Pancernych ("General Seyffart" SS-Freiwilligen-Panzergrenadier-Brigade Nederland). Byli oni, ze tak powiem, gospodarzami osrodka umocnionego, Podgaje. W rezultacie,po nierownej walce do niewoli dostalo sie kilkudziesieciu polskich zolnierzy. I tylko do tego momentu mamy jasnosc sytuacji, gdyz to, co potem nastapilo jest bardzo zamglone, choc nie brakuje zrodel i dowodow. A bezposrednio po bitwie bylo ich doprawdy bardzo duzo. Wystarczylo je uczciwie wykorzystac.Furgala,o ktorym za chwile, sie klania. Dlaczego zaden historyk,np. z tlustego WIH czy dziennikarz PRL,nie przycisnal tego czlowieka? Latwiej jest powielac propagandowe klisze i kasowac,oczywiscie. Ci tchorzliwi ludzie,to najgorsza czesc calej tej sprawy. Ne winie przeciwnika.Warunki gry byly jasne od poczatku dla wszystkich jej uczestnikow.

Oficjalna wersja wydarzen, do niedawna jedyna, glosila, ze zlapanych zolnierzy zamknieto w stodole.Precyzyjniej,stodole gospodarza o nazwisku Zierke.Warto wspomniec o wlascicielu. Nie stracil wprawdzie zycia, ale stodoly z pewnoscia szkoda.Mienie gospodarzy z Podgajow bylo niszczone,ze tak powiem, solidarnie,przez obie strony. Przeciwna nam strona podpalala domy na skraju wsi, by miec oglad przedpola. A i tak, naszym zolnierzom w pewnym momencie, udalo sie wskoczyc do jakiejs chaty na obrzezach. Ich los byl  marny. Lotysze ich zlikwidowali i wcale tego nie ukrywali.

Jency byli w stanie, wykorzystujac czesciowa nieobecnosc zolnierzy przeciwnika, zajetych pomoca niemieckim uchodzcom, zabic wartownika i rzucic sie do ucieczki. Byla ona nieudana, jakkolwiek dwoch zolnierzy sie uratowalo. Byli to: por.  Zbigniew Furgala oraz kpr B.Bondzelewski. Prosze zapamietac tego Furgale,bo on od samego poczatku, powinien byc kluczem do wyjasnieniania tego fragmentu historii II wojny swiatowej.Powiem wiecej,on powinien byc kluczem do procesu wyjasniania do samego konca.

Jency,ponownie zamknieci w stodole, zostali zwiazani drutem, byc moze nawet kolczastym, oblani obficie benzyna i podpaleni. Nastapilo to ponoc w nocy, czyli z 31 I/1 II 1945 r.

Kilka dni pozniej zdobyto Podgaje i zbrodnia wyszla na jaw. Zolnierzy pochowano w zbiorowym grobie wykopanym tuz kolo zgliszcz stodoly. Postawiono na nim brzozowy krzyz. Pozniej zastapiono go mniejszym pomnikiem - ktory widzialem - a jeszcze pozniej, wiekszym pomnikiem, ktory do dzis tam stoi. Natomiast kampania propagandowa, ktora podjeto natychmiast, byla duzych rozmiarow.Jednakze, jak to ze sprawami propagandowymi bywa,wcale nie pomogla ona w wyjasnieniu przebiegu wydarzen. Propaganda i prawda wszak nie sa siostrami. Gorzej,one wrecz dra ze soba koty.

Prawde mowiac,propagande  robili  wszyscy, nie tylko nasi. Na przyklad Amerykanie po odkryciu rzadzonego przez komunistow Buchenwaldu i zbrodni w Malmedy naglosnili sprawe, dzieki czemu gwaltownie wzrosla motywacja zolnierzy US Army, ktorzy do tej pory czesto nie mieli ochoty strzelac do innych zywych ludzi i ich zabijac.Po prostu,zabijanie innych ludzi  nie lezy w ludzkiej naturze (o ile ludzie maja jakas nature,ktorej przeciez niezbywalnym komponentem sa oczywiscie instynkty). Iluz to policjantow, ktorzy zabili przestepcow w czasie pelnienia sluzby,odeszlo szybko z pracy? A ilu popelnilo samobojstwa? Trigger happy guys sa mniejszoscia w spoleczenstwie.Powojenne badania pokazaly, ze zolnierze amerykanscy nie wykorzystali nawet w w 40% sytuacji, kiedy mieli na muszce zolnierzy niemieckich

Tak sobie mysle,gdyby wyslano mnie na wojne Ekwadoru z Paragwajem,to najpierw musialbym dowiedziec sie czy te kraje sasiaduja ze soba. Pozniej musialbym sie dowiedziec,kto i dlaczego jest niby moim wrogiem.Jeszcze pozniej musialbym wskrzesic w sobie choc troche nienawisci.Moze do tych z Ekwadoru, moze do tych z Paragwaju, a moze nawet Argentyny.Who cares!

Taz propaganda, przez prawie pol wieku, ukrywala nieudolnosc dowodcow jednstek 1.Armii WP, ktorzy najczesciej byli sowieckimi oficerami. Przede wszystkim, jak dowodztwo Frontu Bialoruskiego oraz Armii moglo pominac slonia w pokoju, czyli Pommerstellung? Ruscy uwazali, ze nic nie stoi na przeszkodzie, a Niemcy uciekaja w poplochu i tylko nalezy ich scigac.Pozniej, pulki 1.Armii gubily sie gdzies po lasach. Rozpoznanie bylo calkiem do kitu. Jak doszlo do tego, ze batalion rozpoznawczy znajdowal sie na tylach Armii? Dlaczego zaatakowano Podgaje,bardzo silny punkt oporu, silniejszy nawet od Jastrowia, jezeli nie lezaly one w pasie natarcia polskich wojsk?  BARDAK! - jak mowilono w Ludowym Wojsku Polskim. Burdel po prostu!

Miedzy nami mowiac,w Armii Czerwonej duzo bylo niedouczonych komandirow polkow i innych.Chlali systematycznie. Bywalo, ze pulk szedl do ataku, a spity dowodca baraszkowal w pierzynach z jakas telegrafistka czy sanitariuszka. Zukow mial racje, kandydatow do rozstrzeliwania oficerow bylo az nadto.

Postaram sie wyklarowac, choc troche, obraz wydarzen, jakkolwiek bedzie to oparte na rozumowaniu, a nie na porzadnych,przeprowadzonych przez siebie, badaniach, gdyz materialy, do ktorych dotarlem sa rezultatem tylko  jednej nocy spedzonej na internecie. Przepraszam, co zlego to nie ja.Tak wiec wiadomo jest, ze Polakow schwytali holenderscy SS-mani, a nie Niemcy. Z cala pewnoscia nie byli to Lotysze. Oni przybyli dopiero wieczorem rozbijajac od tylu polski batalion strzelajacy w kierunku Podgajow . Lotysze nosili ciezkie plaszcze, a nie biale stroje i nie smigali na nartach, tylko brneli w glebokim sniegu i rowach wypelnionych woda. Nawet im wspolczuje. Ich dowodca sprytnie pomyslal, ze maszerowanie po drogach na Pomorzu w owym czasie, bylo raczej dzialaniem o charakterze samobojczym. Pamietaja Panstwo o losie polskiego batalionu czolgow opisanym przez Flisowskiego? On przypuszczal, ze tej egzekucji dokonala bateria Acht Komma Acht usadowiona na wzgorzu przed pomorskim miasteczkiem. Tak wiec, Lotysze brneli w sniegu po pas i przekraczali wypelnione rowy wypelnione lodowata woda.Byli skrajnie zmeczeni

Holendrzy widac nie byli przesadnie okrutni, skoro po prostu nie wystrzelali do konca oddzialu kilkudziesieciu polskich zolnierzy w ciezkich plaszczach, widocznych na bialym sniegu jak przyslowiowe "sitting ducks".  Wrecz odwrotnie i przesadnie humanitarnie,zaprowadzili jencow do stodoly i tam ich uwiezili. Niestety, polscy zolnierze popelnili nietakt, zabili wartownika. W tym momencie sprawa zmienila sie z bezosobowej w  "personal", czyli osobista. Jak wiadomo z badan, sila motywacji w oddzialach wojskowych, nie byla oparta na poswieceniu dla Wodza, tylko lojalnosci wobec  dla kolegow. Stad w armii niemieckiej starano sie tworzyc oddzialy z rekrutow pochodzacych z tej samej miejscowosci, by zwiekszyc spojnosc oddzialow. Jency mogli byc na poczatku traktowani bezosobowo, jak ludzie w mundurach innej armii. Jednak po zabojstwie kolegi, sprawa stala sie osobista. Co gorsza, niby zneutralizowani zolnierze przeciwnika,ktorym laskawie podarowano zycie,  stali sie zagrozeniem dla broniacych wsi zolnierzy.w tym momencie ich los byl przesadzony.

Jasne jest, ze ktokolwiek zdecydowal sie na lapanie  jencow nie mial zamiaru ich zabijac. Mowa o pierwszym lapaniu i drugin. Te czynnosc mozna bylo przeciez wykonac natychmiast bez wiekszych ceregieli. Jasne jest tez, ze nie zamknieto ich w stodole po to, by miec czas na deliberowanie, jaki  okrutny los im zgotowac. Na tego typu excercises  po prostu  nie bylo czasu. Polskich zolnierzy uczciwie potraktowano jako jencow. Nie byl to pierwszy i ostatni przypadek w czasie walk I i II Armii WP. Jakos malo jest przypadkow bestialskiego traktowania naszych jencow. Przypominam sobie o przypadku zabijania rannych zolnierzy w szpitalu w czasie walk II Armii dowodzonej przez prymitywa i alkoholika Swierczewskiego w czasie operacji luzyckiej. Kacapski general zgotowal swoim zolnierzom jatke. Nie bylo to jednak nagminne. Mozna uznac, ze obroncy Podgajow nie mieli planow w tej materii. Najlepszym przypadkiem byloby wypuszczenie jencow i skierowanie ich w kierunku nacierajacych kolegow.Tego jednak nikt na zadnej wojnie nie robil. Nie bylo takiego zwyczaju.

Druga wersja, odeslanie jencow pod ekorta na tyly  byla mozliwa. Tyle, ze gdzie wlasciwie tam byly tyly wobec szybko zmieniajacej sie sytuacji na froncie? Podgaje byly okrazone z trzech stron, a bywalo, ze dowodcy broniacych sie oddzialow mieli wrazenie, ze Podgaje sa okrazone calkowicie; nawet od strony Ledyczka, w ktorym to kierunku po kilku dniach udalo im sie w koncu wycofac. Podgaje byly z kazda godzina coraz bardziej ostrzeliwane z dzial i mozdzierzy. Obroncy nie musieli miec raportow z polskich kompanii zaopatrzenia; wiedzieli kiedy nastapila dostawa pociskow, bo znow zaczynala sie nawala.Dolaczyli tez polscy snajperzy.Zycie w miejscowosci Podgaje w tych dniach, nie bylo wcale latwe. Trup padal gesto.Szanse przezycia byly podle. Obroncy przemykali sie za murkami i plotami, ale i to nie chronilo przed pociskami mozdzierzowymi.Facet chowa sie za murkiem z pewnym poczuciem bezpieczenstwa. Wolaja go gdzies i po kilkunastu minutach wraca, a tam juz nie ma murku. Po prostu, dupnelo. Dowodca pulku lotewskiego zginal tuz przed wsia, do ktorej zmierzal.

Nalezy tez dodac, ze nawet, niby przestrzegajacy regul wojny, zolnierze alianccy na froncie zachodnim, tez w sytuacji zaangazowania w walce,  zabijali jencow. Zolnierz dostawal rozkaz odprowadzenia jenca na tyly, nastepnie dokonywal na nim egzekucji i meldowal, ze jeniec zostal zastrzelony w czasie ucieczki. Lepsze to, niz ryzykowac niebezpieczna wedrowke z jencem pod obstrzalem i nastepnie nie mniej niebezpieczny powrot.  Realistycznie rzecz biorac,mozna z cala pewnoscia uznac, ze los zlapanych polskich zolnierzy zostal przesadzony w momencie zabicia straznika i po nieudanej ucieczce. Uczciwie tez nalezy powiedziec,ze nasi zolnierze nie mieli zadnej szansy w tamtej sytuacji. Gdyby ich nie spalono w stodole,to by podzielili los setki innych, ktorych zwloki znaleziono pozniej na uliczkach pomorskiej wsi.W tamtych okolicznosciach przyrodniczych los jencow byl marny,indeed.Moze nie warto bylo sie poddawac? Ze zadam bluzniercze pytanie.

Zasadne jest  przypuszczenie, ze zwiazano rece uciekinierom. Wersja drutu kolczastego wydaje sie byc nietrafna, bo byla niezbyt wygodna dla wiazacych rece. Sa przeciez zdroworozsadkowe zasady bhp.A to oni przeciez decydowali, a nie powojenni polscy historycy czy - jeszcze gorzej -filmowcy.Bardziej prawdopodobna jest wersja kabla telefonicznego, ktora tez wystepowala. Co wiecej, Raport Komisji Medycznej z dnia 5 II 1945 r. zawiera takie oto zdanie: "Ciala zolnierzy byly powiazane drutami, jednego lancuchem". Czyli nie wszyscy. Co dziwniejsze, wsrod spalonych zwlok znaleziono tez cialo niemieckiego zolnierza. Skad sie on tam znalazl? Moze wiec nie zamierzano podpalic stodoly wraz z jencami i swoim zolnierzem? Moze pocisk wystrzelony przez nasz mozdzierz trafil i zapalil stodole. Na przyklad jency niemieccy w polskiej niewoli w bitwie pod Chambois tez gineli od ostrzalu swoich. Moj znajomy, ktory z artylerzysty stal sie lotnikiem, plynal statkiem do anglii. Kolo afryki zostali storpedowani przez wloska lodz podwodna. Traf chcial, ze na sttaku bylo kilkuset jencow wloskich. Moj kolega musial walczyc z jednym Wlochem o zycie w wodzie, zanim wyciagnela go lodz ratunkowa. Co z tym Wlochem? Sa jakies watpliwosci? Przeciez w innym przypadku nie mialby mi kto opowiadac tej calej historii. A koledze wydalem ksiazke z jego wspomnieniami.

Dziwnie wyglada sprawa obfitego polewania jencow benzyna. Wszak byla ona dobrem niezwykle deficytowym i to po obu stronach frontu. W Podgajach bylo pare pojazdow polgasinicowych oraz innych, ktore potrzebowaly benzyny. Na przyklad ciagnik dziala taszczacy dzialo 88 mm.(reszte baterii nasi wybili). Natomiast nie potrzebowal benzyny czolg Tygrys dwa razy widoczny w polskim filmie pt. "Elegia"o tej tragedii, gdyz po prostu go tam nie bylo. Tygrysy byly na wage zlota. Mialy swoje okienko w czasie II wojny swiatowej,jako najlepszy czolg pola walki, ale trwalo ono bardzo krotko. Kosztowne w produkcji, skomplikowane w uzyciu, przyciezkie (lamaly mosty), formowano je w bataliony ciezkich czolgow, a nie rozpraszano po jednostkach piechoty. Tak czy inaczej, benzyna byla na wage zlota, czemu nikt nie zaprzeczy.Nawet Pantery zostawiano (po uprzednim wysadzeniu), gdy zabraklo paliwa. Mam troche ksiazek, monografii niemieckich dywizji pancernych.Wysadzana Pantera pochodzi ze wspomnien Kanadyjczyka niemieckiego pochodzenia, ktory walczyl w niemieckiej dywizji pancernej. Bardzo ciekawa ksiazka.

Najczesciej zbrodnie przypisuje sie SS-manom lotewskim, pozostalosciom po 15.D Grenadierow  Pancernych. Jednakze przybyli oni na miejsce wydarzen troche pozno. W bitwie wieczornej  nawet wzieli do niewoli okolo stu jencow. Julijs Kilitis,dowodca lotewskiego batalionu, ktory w ogniu walki dowodzil nawet pulkiem,tak o tym pisal w swoim na biezaco robionym dziennku:"Wkrotce pojmalismy 20-30 polskich jencow...Po chwili pojawila sie druga i trzecia grupa wiezniow...Przekazalismy ich do 48 pulku, w ktorym pozniej ich zastrzelono". A swoj dziennik uzupelnil na przelomie 1945/1946 w alianckim obozie jenieckim: "W tej pierwszej grupie pojmalem okolo 50 ludzi, nastepnie kolejnych 40 i 5-6 ludzi w kilku grupach...Oczywiscie polskie bataliony rozproszyly sie we wszystkich kierunkach pozostawiajac bron oraz jencow. Niemiecki pulk 48 SS zastrzelil wszystkich jencow, w tym pojmanych przez nas, po ich przeszukaniu".

Tak wiec Lotysze wzieli do niewoli naszych zolnierzy,choc mogli ich zastrzelic na miejscu. Dowodzi to, ze nie mieli zbyt goracej motywacji do zabijania Polakow. Mogli sie oczywiscie pozniej rozmyslic a lotewski major rozminal sie z prawda.

Jako sprawcy, moga tez byc wzieci pod uwage zolnierze roznych czysto niemieckich oddzialow, ktore przewinely sie przez miejsce wydarzen. Na przyklad, krotko przebywalo  tam kilkuset podchorazych z oficerskiej szkoly artylerii w Gross Born. Pozostawili poza wsia 200 rowerow nieprzydatnych do poruszania sie po glebokim sniegu. Inna wersja glosi, ze podchorazych bylo dwa razy tyle.  Nie angazowali sie w bitwe i udali sie w kierunku Ledyczka.

Tak czy inaczej, nie wiemy do dzis, kto zabil polskich zolnierzy. Faktem jest, ze wszyscy byli martwi, a zwloki 32 znaleziono w spalonej stodole. Szkoda, ze jakos malo uwagi przywiazuje sie do losu innych polskich jencow, ktorych bylo w Podgajach moze nawet dwustu. Wszak te sprawy byly scisle ze soba powiazane i wyjasnienie jednej ulatwiloby wyjasnienie drugiej.Pewne jest, ze takze zostali zabici. Ich zwloki walaly sie po wiejskich uliczkach. A bylo ich kilkaz  razy wiecej niz meczennjikow w stodole. Czy ktos sie zastanawia, kto ich rozstrzeliwal? Od strony propagandowej, byl to, za przeproszeniem,gorszy material. Gorszy, bo wstydliwy. 

W ogole, liczby sa slaba strona wyjasnien przebiegu wydarzen. Zacznijmy wiec od poczatku. Atakujaca kompania mogla liczyc 70-80 zolnierzy. Powiedzmy - 75. Wedlug relacji uczestnika wydarzen, Z.Furgaly (TVP Historia, "Bitwa o Wal Pomorski"), jedna trzecia byla martwa i zostala na osniezonym polu. Pozostalo wiec okolo 50 zolnierzy. Trzymajac sie relacji Furgaly, "okolo trzydziestu dwoch razem wzietych do niewoli" zamknieto w stodole. Pozniej nastapila ucieczka wiezniow ze stodoly,w czasie, ktorej czesc jencow zostala zastrzelona,a dwom udalo sie uciec. Reszte zlapano i ponownie zamknieto w stodole, w ktorej ich spalono. Okazalo sie, ze po tych wszystkich przejsciach ucieczkowych liczba jencow w stodole sie nie zmienila-znow wynosila 32. Jak na oficera, jednego z dowodcow bestialsko zamordowanych zolnierzy, cos malo wniosl do wyjasnienia zbrodni. A niewatpliwie mogl to zrobic bardzo precyzyjnie. Powiem wiecej, on raczej przyczynil sie do zamglenia sprawy.

Do wyjasnienia wydarzen nie przyczynil sie nakrecony w 1979 r. pelnometrazowy film fabularny pt."Elegia". Podtrzymuje on oficjalna wersje propagandowa.Film zrobiono tanim kosztem, co widac chocby po koncowce, gdzie przez cale 8 minut pokazuja tylko plomienie palacych sie belek. Wprawdzie film dobrze oddaje  atmosfere tamtych dni, ale nic ponadto. Z przykroscia widzi sie nazwisko plk.dypl. Z.Furgaly jako konsultanta fimu. Po wojnie, na poczatku lat 70-ych, awansowano go na stanowisko Komendanta Centrum Szkolenia WOP. Co ciekawe, nad filmem pracowalo az trzech konsultanow wojskowych, w tym dwoch pulkownikow. Nie chce, z braku miejsca rozpisywac sie szerzej na temat niescislosci.Nie lubie bic chlopcow do bicia. Wspomne tylko o kilku. Najbardziej dziwi ucieczka ze stodoly. Wedlug relacji Z.Furgaly odbywala sie ona noca. Objela ona wszystkich jencow.Uciekano w grupkach. W kazdej z nich byl oficer. Noc byla ciemna i panowala cisza. Moze i by sie udalo, ale "psy zaczely szczekac niesamowicie" i pobudzily oprawcow. Wystrzelono race i stalo sie widno jak w dzien. Jednakze na filmie, ktorego Furgala byl konsultantem widz moze zobaczyc na wlasne oczy, ze ucieczka odbywala sie w bialy dzien. Na wstepie bieglo okolo 50 jencow. Stopniowo gineli, tak ze na samym koncu zostalo ich tylko kilkunastu. Zlapanych odprowadzono do stodoly.

Wydawalo mi sie, ze ustalono, ze w ucieczce bralo udzial 20 zolnierzy i tego trzeba sie trzymac. Ustalono tez, ze jency wykorzystali zamieszanie wprowadzone przez kolumne uchodzcow-cywili. I to akurat film pokazuje. Kiedy wiec plk.dypl. Z.Furgala mowi prawde? Wtedy, gdy udziela wywiadudla  TV czy wtedy, gdy konsultuje film?

W filmie wszyscy zolnierze w bialych strojach konsekwentnie mowia po niemiecku. Tymczasem rzadko ktory z holenderskich czy  lotewskich  esesmanow mowil biegle po niemiecku. Na przyklad dowodca pulku lotewskiego do tego stopnia nie wladal jezykiem niemieckim, ze na rozmowy z Niemcami wysylal podwladnego bardziej bieglego w jezykach.

1.Armia WP przelamala Wal Pomorski po podciagnieciu artylerii. Rodzi sie pytanie czy mozna bylo z natarciem troche poczekac. Nie zginelyby wowczas tysiace polskich zolnierzy, wlacznie z tymi z Podgajow. Nawet nie wiadomo ilu wlasciwie zginelo zolnierzy naszej armii. Podaje sie straty w zabitych w przedziale 6-10 tysiecy. Zenujacy poziom  dokladnosci! Biorac pod uwage liczebnosc calej Armii wynoszaca 70 tys. przy okolo 40 tys. zolnierzy przeciwnika, poniesione straty byly ogromne. Ale kto by sie tam u Sowietow liczyl ze stratami ludzkimi. A polscy zolnierze byli czescia tamtej rzeczywistosci.

Jaka jest szansa, ze prawda o zbrodni w Podgajach wyjdzie na jaw? Historycy zwykli glosic, ze prawda, wczesniej czy pozniej, wyjdzie na jaw. Jednak jestem pesymista. Zawiedziony jestem strona polska. Wyglada na to, ze to zrodlo wyczerpalo sie dawno temu. Propaganda zwyciezyla. Prawda przegrala!

Raczej nie mozna liczyc na inne zrodlo, to ktore mogloby pochodzic z  oddzialow wojskowych walczacych  w obronie Podgajow.Flederborn bylo czesci ich prawdziwej lub przybranej Ojczyzny. Tak jak Jastrow (Jastrowie) czy Landeck (Ledyczek) Gwda, rzeka lub nazwa obu wsi (Duzej i Malej) to Kuddow.Przeciwnikami naszych zolnierzy byla  zbieranina uciekinierow, rozbitkow z roznych jednostek. Rzadziej pozostalosci po jednostkach  wojskowych. Ktoz by tam wymagal jakichs oficjalnych dokumentow,  dziennikow kompanii czy batalionow, dziennikow rozkazow, czy dziennikow bojowych,jakichs log-books? Kto je mial niby prowadzic w czasie pospiesznego przeplywania wplaw rzeki Gwdy, gdy pola byly pokryte sniegiem po pas?

Waffen-Sturmbanfuhrer  SS Julijs Kilitis, dowodca batalionu, a pozniej 33 pulku litewskiej dywizji Waffen SS byl wyjatkiem. To taki wojskowy czlowiek. Robil zapisy i je przechowal. A czy pisze prawde odzegnujac sie od zwiazkow ze zbrodnia, to inna sprawa.

Moze pojawia sie w przyszlosci jakies powody do powrotu do dalszych rozwazan o zbrodni?