Gen. Anders w Buzułuku

Armia Andersa powstała w wyniku polsko-sowieckiego układu zwanego układem Sikorski-Majski z 30 lipca 1941 roku podpisanego w Londynie w gmachu brytyjskiego Foreign Office

W wyniku układu sowieci uchwalili amnestię dla polskich jeńców wojennych i innych uwięzionych obywateli polskich, która objęła niemal 400 tys. osób. 14 sierpnia 1941 szef Polskiej Misji Wojskowej w ZSRR gen. bryg. Zygmunt Szyszko-Bohusz podpisał umowę wojskową, która zapowiadała utworzenie w ZSRR 30-tysięcznej armii złożonej z obywateli polskich. Dowódcą armii został zwolniony z więzienia na Łubiance gen. Władysław Anders.

Siedziba dowództwa armii mieściła się w Buzułuku w rejonie Orenburga a następnie, w początkach 1942 roku, została przeniesiona do Jangi-Jul koło Taszkientu. Armię tworzyli jeńcy, więźniowie i zesłańcy, którymi dowodzili też jeńcy i więźniowie dopiero co uwolnieni.

Na mocy porozumień polsko-radziecko-brytyjskich Armia została ewakuowana z Krasnowodska przez Morze Kaspijskie do Pahlavi w Iranie, okupowanym wówczas wspólnie przez wojska sowieckie i brytyjskie, a następnie do Iraku. Łączna liczebność Armii Polskiej wynosiła wówczas ok. 70 tysięcy żołnierzy. Wraz z Armią ZSRR opuściło ok. 40 tys. cywilów. Był to największy w czasach stalinizmu exodus byłych więźniów łagru poza granice ZSRR. Trasę exodusu znaczą jednak liczne cmentarze zmarłych z chorób i wycieńczenia.

W początkach 1943 roku Armia Polska na Wschodzie składała się z dwóch dywizji piechoty, brygady czołgów, dywizji zapasowej i jednostek wsparcia.
W lipcu 1943 roku z Armii Polskiej na Wschodzie wyodrębniono II Korpus Polski złożony z 3 Dywizji Strzelców Karpackich, 5 Kresowej Dywizji Piechoty, 2 Brygady czołgów i oddziałów wsparcia (łącznie ok. 46 tysięcy żołnierzy) II Korpus w sierpniu i wrześniu 1943 roku przez Syrię i Palestynę przedostał się do Egiptu, gdzie przygotowywał się do wysłania na front włoski.

Od grudnia 1943 do kwietnia 1944 II Korpus etapami został przerzucony do Włoch gdzie został podporządkowany 8 Armii brytyjskiej.
Korpus wziął udział w bitwie o Monte Cassino (11-25 maja 1944) na tzw. Linii Gustawa gdzie się wsławił zdobywając klasztor na Monte Cassino.

W bitwie tej Korpus poniósł ciężkie straty Na cmentarzu pod Monte Cassino spoczywa na nim 1072 poległych żołnierzy Rzeczypospolitej wszystkich narodowości (Polaków, Białorusinów, Ukraińców, Żydów).
W lipcu 1944 r. II Korpus Polski prowadził natarcie w kierunku Ancony a na przełomie sierpnia i września na tzw. Linii Gotów zdobywał miasto Pesaro. Działania bojowe II Korpus Polski zakończył zwycięską bitwą o Bolonię (9-21 kwietnia 1945 r.)

Mimo ponoszonych strat w dniu zakończenia II wojny światowej stan liczebny II Korpusu przekroczył 90 tysięcy żołnierzy dzięki przyjmowaniu do swoich szeregów Polaków – dezerterów z Wehrmachtu oraz alianckich jeńców.
Po zakończeniu II wojny światowej II Korpus Polski w 1946 roku został przeniesiony do Wielkiej Brytanii gdzie po uznaniu przez mocarstwa zachodnie Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej w Polsce rozpoczęto rozwiązywanie jednostek Polskich Sił Zbrojnych zakończone w 1947 roku.

Większość żołnierzy Armii Andersa zdecydowała się pozostać na obczyźnie a do Polski powróciło kilkanaście tysięcy byłych żołnierzy II Korpusu Polskiego

26 września 1946 r. Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej, pozbawił Władysława Andersa obywatelstwa polskiego i stopnia generała.

( grafika z ilustrowanych kalendarzy Rady Ochrony pamięci Walk i Męczeństwa)