Warszawa: Pamięć nie dała się zgładzić...

Od marca 2009 r.  zasoby Muzeum Katyńskiego są niedostępne dla zwiedzających. Po zamknięciu dotychczasowej siedziby przeprowadzono konkurs na koncepcję architektoniczno-przestrzenną Muzeum Katyńskiego już w nowym miejscu – w kaponierze Cytadeli Warszawskiej. Od września 2010 r. trwają prace nad scenariuszem ekspozycji. Jednakże zakres przedsięwzięcia architektonicznego sprawia, że zarówno przygotowanie wystawy stałej, jak i zagospodarowanie otoczenia kaponiery muszą potrwać co najmniej do roku 2012/2013.

Wystawa nosi tytuł Pamięć nie dała się zgładzić (cytat z wiersza Feliksa Konarskiego Ref-Rena Katyń z roku 1965), co jest nawiązaniem do wcześniejszej ekspozycji w Muzeum Katyńskim. Wystawa czasowa ma za zadanie realizacje kilku celów.

Po pierwsze – będzie spełniać funkcję dydaktyczną, umożliwiając zarówno widzowi indywidualnemu, jak i grupowemu, prześledzenie najważniejszych wątków tematycznych związanych ze zbrodnią katyńską: narodziny i długi żywot kłamstwa katyńskiego oraz powolne dochodzenie do prawdy o zbrodni. Na wystawie będzie możliwe prowadzenie lekcji muzealnych.

Po drugie – w ekspozycji zostaną wykorzystane zasoby Muzeum Katyńskiego, przede wszystkim przedmioty wydobyte z dołów śmierci podczas ekshumacji w Katyniu, Charkowie i Miednoje, w części stanowiące depozyt Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. Siła świadectwa tych artefaktów przewyższa siłą oddziaływania jakąkolwiek narrację wystawy. Ich eksponowanie jest zarazem hołdem dla ofiar mordu, jak i ważnym gestem adresowanym do Rodzin Katyńskich.

Po trzecie – wystawa w skrótowy sposób prezentuje główne elementy zwycięskiego projektu, który będzie realizowany w kaponierze Cytadeli Warszawskiej. Pozwoli to widzowi na oswojenie się z przyszłym kształtem Muzeum Katyńskiego, a dla jego twórców reakcje odbiorców będą cennym sprawdzianem dla ostatecznych rozwiązań w ekspozycji stałej. Na wystawie czasowej znajdą się prototypy urządzeń, projektowanych dla potrzeb wystawy stałej.

Po czwarte – na użytek widza wystawy czasowej przewidziano przygotowanie elektronicznej bazy danych ofiar zbrodni katyńskiej. To zaledwie zalążek przyszłego muzeum wirtualnego i mediateki, stanowiących nieodłączny element ekspozycji stałej Muzeum Katyńskiego. Dostępne będą Księgi Cmentarne Polskich Cmentarzy Wojennych w Katyniu, Charkowie i Miednoje (opublikowanych przez Radę Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa) . Uruchomienie cyklu Sylwetek to przede wszystkim skierowane do Rodzin Katyńskich zaproszenie do współtworzenia tej części ekspozycji.

Sala Hetmańska, w której mieści się ekspozycja, zostanie podzielona na kilka części, przypominających wnętrze kaponiery w Cytadeli warszawskiej [docelowo siedziby Muzeum Katyńskiego], a także odwołujących się do docelowych instalacji przestrzennych, na tym etapie zaledwie sugerowanych przy pomocy projekcji i fotografii wielkoformatowych.

W przestrzeni pierwszej jest ARCHIWUM, gdzie w szafach znajdą się – dostępne jak w biurze czy bibliotece – dokumenty. W części szaf prezentowane są sylwetki ofiar. Jako element dekoracji ścian bocznych posłużyła imitacja połówki żołnierskiego nieśmiertelnika, symbolizująca jeden z wielu żołnierskich nieśmiertelników znalezionych 2 dołach śmierci.

W przestrzeni drugiej – UJAWNIANIE – powtarza się nieśmiertelnik, tutaj stanowiący tło dla gablot (multimedialnych). Na środku ustawione zostały niskie stoły-gabloty wypełnione wodą, w której zanurzone są dokumenty i fotografie – chodzi o uzyskanie efektu powolnego ujawniania prawdy, niczym efektu tradycyjnego wywoływania fotografii.

Między przestrzenią drugą i trzecią widz zetknie się z wizualizacją przyszłych instalacji (projekcje, fotografie wielkoformatowe):

WARTA to las, który zostanie posadzony na majdanie przed kaponierą. Panująca tutaj ciemność ma przygotować widza do oglądania ekspozycji, wyciszyć go.

BLIZNA – wycięta w ziemi bruzda ma symbolizować ranę, jaką w pamięci narodu jest zbrodnia katyńska.

SARKOFAGI – zaspawane, na zawsze już zamknięte skrzynie, które kiedyś były wagonami, wiozącymi jeńców Kozielska, Ostaszkowa i Starobielska na miejsca egzekucji.

W przestrzeni trzeciej – SKRZYNIE – znajdują się skrzynie, w których wystawione są dokumenty i ocalałe przedmioty. To tutaj jest miejsce na główną część historycznej narracji wystawy.

Na ścianach znajdą się szklane tafle, wycięte w kształcie nieśmiertelnika; na których widać symbole religii (krzyże, gwiazda Dawida, półksiężyc), powtarzające motyw z Polskich Cmentarzy Wojennych. Tafle szkła mogą zostać wykorzystane jako ekrany do okolicznościowych projekcji, np. podczas lekcji muzealnych. Można też na nich umieścić pojedyncze cytaty z zachowanych dokumentów, np. prowadzonych przez jeńców pamiętników, odnalezionych w dołach śmierci w Katyniu, czy korespondencji jeńców z rodzinami.

Zwieńczeniem tej przestrzeni zostanie instalacja ALEJA NIEOBECNYCH. W Muzeum Katyńskim na tzw. ścieżce straży stanie około 40 pustych postumentów jakby przygotowanych pod popiersia bohaterów. Na każdym postumencie widnieje napis z nazwą zawodu lub pełnionej funkcji – idący tą aleją uzmysławia sobie, kim byli zamordowani, kogo zabrakło w powojennej Polsce...

Na wystawie czasowej Aleję Nieobecnych zobaczymy dzięki fotografii wielkoformatowej, przed którą zainstalowano kilka wybranych postumentów.

Dalej zwiedzający może wejść do ślepego zaułka – musi wybrać, czy chce oglądać drastyczne materiały: filmy i dokumenty z niemieckiej ekshumacji w 1943 r., a także fotografie katyńskich oprawców. Jest to alternatywna ścieżka zwiedzania, także w ekspozycji stałej widz zostanie uprzedzony o charakterze przedstawianych materiałów i będzie mógł ominąć tę część.

W przestrzeni czwartej – ZMARZLINA – zmienia się wystrój ścian. Kształt nieśmiertelnika wypełnia teraz ziemia, imitująca wieczną zmarzlinę. W tej scenerii w gablotach prezentowane są zachowane w dołach śmierci szczątki mundurów, natomiast na środku pomieszczenia stoją „relikwiarze” – stoły z glinianymi urnami, w których znajdą się przedmioty osobiste, wydobyte z dołów śmierci. Zamknięciem dla tej przestrzeni będą wielkoformatowe fotografie z Polskiego Cmentarza Wojennego w Katyniu.

W ostatniej, piątej przestrzeni – ŚCIANA PAMIĘCI – widz zobaczy fragment ścian pamięci, które docelowo znajdą się w dawnej działobitni Cytadeli Warszawskiej. Na płytach z blachy znajdą się nazwiska wszystkich ofiar mordu katyńskiego, podzielone na miejsca straceń i spoczynku (Katyń, Charków, Miednoje, Bykownia), a także puste miejsca, zostawione dla nazwisk nieznanych jeszcze dzisiaj ofiar i nazw miejsc, które kiedyś zostaną uzupełnione. Kute w metalu litery odwołują się do znanych z katyńskich cmentarzy bram pamięci.

Uzupełnieniem ekspozycji będą stanowiska komputerowe, umożliwiające dostęp zarówno do list katyńskich (Księgi Cmentarne), jak i do sylwetek wybranych ofiar zbrodni katyńskiej.

W całym ciągu narracji wystawy pojawiać się będą dwa stałe elementy: KALENDARIUM – przedstawiające chronologię zbrodni, kłamstwa i walki o prawdę;  CYTATY – wyjaśniające pochodzenie najważniejszych określeń, cytatów i tytułów dotyczących zbrodni katyńskiej, oraz wskazujące ich precyzyjną datację. Pokazane zostaną również materiały dotyczące ekshumacji w Bykowni (ofiary z tzw. ukraińskiej listy katyńskiej).

Opracował: Sławomir Frątczak

za: muzeumwp.pl

http://solidarni2010.pl/n,3015,12,warszawa-pamiec-nie-dala-sie-zgladzic.html