Mordy bolszewickie w 1920 roku

 

Zbrodnie te traktowane były przez bolszewickich żołdaków jako odwet na Polakach, który był konsekwencją bolszewickiej propagandy pełnej opisów „zbrodni” żołnierzy polskich, „polskich panów” na ludności niepolskiej – Białorusinach, Ukraińcach.

 

Posiane ziarno odwetu, w warunkach osłabionej przez rewolucję dyscypliny wojskowej i wobec permanentnych problemów z zaopatrzeniem Armii Czerwonej w żywność, spowodowało, że rabunki, gwałty wobec ludności cywilnej oraz mordowanie jeńców przybrały masową skalę i dotknęły nie tylko „warstw posiadających”, ale wszystkich posiadających cokolwiek.

 

Żołnierze sowieccy grabili przede wszystkim żywność. „Gdy zabrakło żywności w Łomży, – wspominał W. Świderski – zgłodniali bolszewicy rzucili się na ogrody i sady: kapusta, brukiew, kartofle, buraki, niedojrzałe owoce i wszystko co tylko możliwe do zjedzenia – zostało zjedzone. W mieście panował głód i choroby. Dyzenteria i tyfus plamisty zaczęły gwałtownie szerzyć się wśród ludności i bolszewików. W miejscowych szpitalach i ambulatoriach oprócz rannych leżały setki chorych”.

 

Oprócz żywności bolszewickie wojsko grabiło wszędzie odzież, bieliznę i obuwie. Buty były nagminnie ściągane z nóg przechodniów na ulicach i jeńcom polskim wziętym do niewoli lub żołnierzom poległym w walkach. Komisarze politycznie skwapliwie rekwirowali garderobę, złoto i wszelkie cenne przedmioty.

 

„Gwałcenie kobiet – wspominał raport Naczelnego Dowództwa WP – chrześcijańskich było na porządku dziennym. Bolszewicy uważali to za zaszczyt względem miejscowej ludności, powtarzając, że wytwarzają nową, wyzwoloną rasę”. Szczególnie okrutnie postępowano z właścicielkami majątków ziemskich.

 

W aptekach szukali przed wszystkim spirytusu oraz lekarstw pomocnych przy leczeniu chorób wenerycznych, które były prawdziwą plagą w szeregach Armii Czerwonej.

 

Wielu ziemian zmuszonych zostało do ukrywania się w lasach. Wystarczyło bowiem oskarżenie jednego z członków folwarcznego rewkomu, aby dziedzic został skazany na śmierć.

 

Znaczne prześladowania dotknęły także polskie duchowieństwo. Do więzienia w Łomży został wtrącony biskup Romuald Jałbrzykowski, który przebywał w lochu aż do momentu wyzwolenia Łomży przez wojsko polskie.. Wielu księży uniknęło aresztowania lub śmierci dzięki zdecydowanej postawie i pomocy ze strony parafian. Księża podtrzymywali parafian na duchu, twierdząc, że bolszewicka niewola wkrótce się skończy. Podczas odwrotu, msząc się za doznana klęskę pod Warszawa, bolszewicy zakłuli bagnetami rektora kościoła w Ostrołęce, ks. Stanisława Pędzicha. Jego los podzieli m.in. : ks. Kołomyjski z Radziłowa, ks. Marcieli Gregorczyk z Rzekunia oraz ks. Stanisław Szulborski z Wyszyny.

 

Początkowy pozytywny stosunek małorolnych chłopów do bolszewików radykalnie się zmienił, gdy zaczęli oni rekwirować bydło, zboże, zmuszać chłopów do podwód. Wkraczając np. Na Mazowsze i Podlasie, oddziały Armii Czerwonej w wielu przypadkach witane były z radością prze biedotę wiejską, licząca na otrzymanie ziemi folwarcznej. Z drugiej strony w wielu miejscowościach samorzutnie powstały chłopskie oddziały partyzanckie.

  

Mimo, iż ludność żydowska chlebem i solą witała wkraczające oddziały sowieckie, nie uchroniło to żydowskich sklepów i domów od grabieży. W Białymstoku ”burżuazja żydowska została w najstraszniejszy sposób sterroryzowana. (..) Czerezwyczajka przystąpiła do systematycznych rewizji i aresztowań. Zostali aresztowani najważniejsi fabrykanci i kupcy”.   Natomiast w Ostrołęce z inicjatywy żydowskich komunistów do sprzątania ulic w sobotę zapędzono przedstawicieli miejscowej żydowskiej gminy żydowskiej i najbardziej szanowanych chasydów.

 

Większość dowódców bolszewickich tolerowało lub nawet zachęcała do tych zbrodni. Komisarze polityczni dostrzegali jednak, iż takie „postępowanie wojskowych oddziałów i brak przeciwdziałania ze strony specjalnych wydziałów (..) podkopują autorytet nowopowstałej sowieckiej republiki i wywołują antysowiecki nastrój wśród mieszkańców”. Postulat powołania trybunałów do karania zbrodni wojennych nie został nigdy zrealizowany.

 

Podczas pobytu w Płocku bolszewicy zamordowali kilkudziesięciu chorych i rannych polskich żołnierzy, zgwałcili i zamordowali także kilkadziesiąt sanitariuszek. W Zadworzu pod Lwowem zasieczono szablami 400 młodych ochotników broniących miasta.

 

Znanych jest wiele przypadków, w których Sowieci wycinali w pień całe poddające się im oddziały. Szczególnym okrucieństwem wykazał się kawaleryjski korpus Gaj-Chana. Jego żołnierze wymordowali polskich jeńców w Lemanie, Chorzelach, Cichoszkach pod Kolnem i pod Mławą. Bolszewicy w bestialski sposób mordowali rannych z polowych szpitali wojskowych, których Polacy nie zdążyli ewakuować. Na przykład w Berdyczowie kawalerzyści Budionnego spalili żywcem 600 rannych Polaków wraz z opiekującymi się nimi siostrami.

 

Generał Lucjan Żeligowski w swych wspomnieniach tak opisał pobojowisko pod Chorzelami: „Widok pola walki robił, przykre wrażenie. Leżała na nim wielka liczba trupów. Byli to w ogromnej większości nasi żołnierze, a nie tyle ranni i zabici w czasie walki, ile pozabijani po walce. Całe długie szeregi trupów w bieliźnie tylko i bez butów, leżały wzdłuż płotów i w pobliskich krzakach. Byli pokłuci szablami i bagnetami, mieli zmasakrowane twarze i powykłuwane oczy”.

 

Z kolei płk. Stefan Jellenta, ówczesny dowódca 66 pp, opisując pogrzeb pomordowanych żołnierzy w Wyszynach, wspominał: „mimo siedemdziesięciu lat, jakie minęły od tego czasu, ilekroć wspomnę to zdarzenie – widzę wyraźnie ów obraz bestialstwa (…) kilkadziesiąt zwłok młodych ludzi odartych z mundurów i obuwia – nierzadko porąbanych szablami – można powiedzieć zmasakrowanych. (…) byli to żołnierze Kowieńskiego Pułku Strzelców (…) wzięci do niewoli, a następnie zamordowani i ograbieni”.

 

Po zakończeniu wojny w opublikowanych wspomnieniach bolszewicy dowódcy nie wspominali o tej haniebnej roli Armii Czerwonej na okupowanych czasowo terytoriach polskich. Jedynie Jewgienij Siergiejew napisał o niskiej dyscyplinie, grabieżach i nadużyciach popełnianych przez oddziały AC, tłumacząc je „niedostateczna dyscypliną oddziałów, trudne też zadanie mieli agitatorzy chcący przekonać grupy parobków, aby wzięły w swe ręce gospodarstwa obywateli ziemskich, gospodarstwa w których często pozostawiano jedynie głowy i rogi zabitego na mięso żywego inwentarza”.

 

 

J. Siergiejew – Od Dźwiny ku Wiśle

L. Żeligowski – Wojna 1920. Wspomnienia i rozważania

M. Tarczyński – Wojna 1920 a los jeńców rosyjskich

J. Szczepański – Społeczeństwo polskie w walce z najazdem bolszewickim 1920 roku