Przestrogi dla Polski

W "Przestrogach dla Polski " opublikowanych w 1790 roku ,które są rachunkiem sumienia publicznego- Stanisław Staszic tak pisał:

...Powiem ,kto mojej Ojczyżnie szkodzi.

Z samych P. zguba Polaków.  Oni zniszczyli wszystkie uszanowania dla prawa.  Oni praworządności cierpieć nie chcąc, bez wykonania zostawili prawo. Oni zupełnie zagubili wyobrażenie sprawiedliwości w umysłach Polaków.

Oni prawo zamienili w czczą formalność, która tylko wtenczas ważną była, kiedy prawo ich dumie, łakomstwu i złodziejstwu służyło.

W tym kraju , gdzie prawo narzędziem niecnoty, rzeczpospolita obywatelów zamienia się w rzeczpospolitą łupieżców, zdrajców, krzywoprzysiężców, jurgieltników.  a kończy na tym, że  - od najmniejszego urzędnika aż do największego - kto się na więcej poważy, ten najwyżej siedzi.

Kto na sejmie uczy obywatela zdrady, podstępów, podłości , gwałtu? - P.

Kto niewinny Naród, najpoczciwiej i najszczerzej Ojczyżnie życzący oszukuje, przekupuje i rozpija? - P.

Kto sądowe magistratury zamienił w targowisko sprawiedliwości albo w plac przekupstwa , przemocy? - P.

Rozpustni, lekkomyślni, chciwi i marnotrawni , dumni i podli, dzielność praw zniszczyli.  Aby tylko dogodzić swojej pysze, aby tylko się zemścić, gotowi byli siebie i Rzeczpospolitą zgubić. Najpierw wyszukując materie popularne, chociaż krajowi najszkodliwsze, zdradnym pochlebstwem czynili sobie w narodzie stronników : wkródce z jednego kraju zrobili dwa  narody.

Rodzice już niewinne dzieci swoili z podłością. Uczyli ich nikczemności, niszczyli wolę i wyniosłość , tak wolnemu człowiekowi potrzebną. Okazywali codziennie te podłe sposoby, którymi na służbach P. swoje niesprawiedliwe majątki zebrali. Polak stracił zupełnie wyobrażenie sprawiedliwości i prawa.

Zaś P. nie mogąc zniszczyć przeciwnika, zamieniła swój gniew w nienawiść własnego Narodu. zaczęła naśmiewać się ze wszystkiego, co było w Polsce, pogardzała krajowe zwyczaje, wyszydzała narodowe obyczaje. Porzuciła suknię polską , napełniła dom cudzoziemcami, Szczepiła z wychowaniem w dzieciach nienawiść Polaków, obwodziła je po cudzych granicach, wmawiała w nich , że obyczaj i język polski jest obyczajem i językiem głupstwa.

Lecz mniej byłoby złego , gdyby te złośliwe P. tylko w swoich dzieciach były zostawiły ku swojej Ojczyżnie niechęć.Poiły one narodową nienawiścią wszystkich, którzy się ich trzymali, niszczyli w nich miłość kraju, sposobili do cudzoziemstwa starych i młodych umysły. Tak drugą część Polaków  zamienili w nieprzyjaciół Polaków. Bez światła i cnoty- tylko upstrzony Polak, ani był zimnym ani ciepłym; ani to Niemiec, ani Francuz, ani Włoch , ani Anglik - ze wszystkich narodów było w nim coś.

Był w Polsce a nie miał Ojczyzny. Nazywał się obywatelem ,a był nieprzyjacielem Rzeczpospolitej...

Er quae, praeterierunt et quae futura sunt, absunt. Neutra sentimus. Non est autem nisi ex eo,quod sentias, dolor.  ( Wszystko co przeszło i ma przyjść , jest nieobecne. Nie odczuwamy ani jednego ani drugiego. Ból zaś pochodzi jedynie z tego, co odczuwasz teraz) - zacytowała Senekę, zafrasowana Klio cykliczna.