"Stańczyk na dworze królowej Bony wobec straconego Smoleńska" (przedruk)

Za oknem, na tle nocnego nieba majaczy Katedra Wawelska; nad nią rozbłyska spadająca gwiazda. Po przeciwnej stronie, w komnacie balowej, bawią się goście. Jest rok 1514: Polska jest u szczytu potęgi, kraj kwitnie.

Błazen jest sam. Wie, że nikt do niego nie podejdzie, bo nikt nie ma ochoty dzielić jego ponurych myśli. Na stole leży nikogo nieinteresujący raport z wiadomością, że jedno miasto wpadło w ręce moskiewskie. Dwór się bawi. Dwór się nie martwi. Przecież chodzi tylko o jedno miasto, gdzieś bardzo daleko na Kresach. Kogo interesuje Smoleńsk?

Płótno powstało w roku 1862. Dopiero kilka lat później Stańczyk stanie się patronem przenikliwości politycznej i patronem krakowskich konserwatystów, którzy romantycznych uniesień nie lubili. Ksiądz Walerian Kalinka pisał: "Upadku Polski sami jesteśmy przyczyną, tak jak sami tylko możemy ją dźwignąć (...) Naród, który sam siebie surowo sądzi, wzbudza cześć u postronnych; wtedy tylko z niego szydzą, gdy bawi się w złudzenia..."

Matejko w złudzenia się nie bawił, ale romantycznych znaków i symboli nie odrzucał. Jego Stańczyk zna przyszłość a wiedza ta ma charakter romantycznego "wtajemniczenia", pochodzi z przeczucia, z intuicji.

Można jednak w tym obrazie widzieć również opowieść o samotności wizjonera, o przemijaniu potęgi i chwały, o tym, że "robak się lęgnie i w bujnym kwiecie". Można też dostrzec w "Stańczyku" krytykę niefrasobliwości rządzących, pozbawionych politycznej dalekowzroczności i przenikliwości. Ilu odbiorców, tyle możliwych interpretacji. Jednym z nich był bard Solidarności, Jacek Kaczmarski. Z długiego tekstu pamiętam pierwsze linie:

"Dziś bal na zamku królowej Bony

Wytruto myszy, zwieszono lampiony

I opłacono śpiewaków

Czuję jak blednie moja twarz błazeńska

Właśniem przeczytał o stracie Smoleńska

Ale gdzie Smoleńsk, gdzie Kraków..."

---------------

Za: http://www.dziennik.krakow.pl/pl/po-godzinach/felietony/liliana-sonik/1013990-stanczyk-na-dworze-krolowej-bony-wobec-straconego-smolenska.html

Obraz Jana Matejki:

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/e3/Stanczyk_Matejko.JPG

Cały wiersz Jacka Kaczmarskiego:

http://www.kaczmarski.art.pl/tworczosc/wiersze_alfabetycznie/kaczmarskiego/s/stanczyk.php