Wspomnienie Stanisława Helskiego

Tekst ten powstał pod koniec lat 90-siątych i był pomyślany jako uzupełnienie opracowania Stanisława Janisza (przew. Krajowej Rady Solidarności Chłopskiej), które pierwotnie zatytułowane było „Współczesny Agraryzm”. Stanisław Helski zmienił już po śmierci Janisza tytuł na „Solidarność a chłopi”. Obydwa teksty są niedokończone, bo Panowie postanowili dokończyć dyskusję przy niebiańskim stole. Jako pierwszy prezentuję tekst Stanisława Helskiego. Nie ma on tytułu. Są to po prostu wspomnienia pozostawione w rękopisie, które zainspirował tekst Janisza .Tekst Stanisława Janisza ukaże się niebawen na tym blogu.

   W czasie długich miesięcy pobytu w Darłówku – pisze Stanisław Janisz - doszedłem do wniosku, że formuła „Solidarności Chłopskiej” wyczerpała swoje możliwości i nie należy do niej wracać. Kiedy więc chłopom udzielono urlopów na żniwa, wrócił z gotową deklaracją ideowo programową Polskiego Stronnictwa Ludowego.

   Dostarczył mi ją przez posłańca, gdyż jak wiadomo poczta była kontrolowana. Po jej przestudiowaniu, uznałem, że jest ona nieodpowiednia tak samo jak droga, którą chciał kroczyć Janisz. Aby rzecz omówić i przedyskutować, odbyłem konspiracyjną wyprawę do Makówca. Na dyskusjach zeszły nam ze dwie noce, ale samej koncepcji powołania politycznej reprezentacji wsi nie zdołaliśmy uzgodnić.

   Otóż Janisz chciał powołać partię pod nazwą Polskie Stronnictwo Ludowe w oparciu o napisaną przez niego deklarację i program. Tymczasem ja upierałem się przy reaktywowaniu PSL w oparciu o program i statut z 1946 roku. Wydawało mi się, że w ten sposób pozyskamy członków i działaczy Stronnictwa, które jako zawieszone zechce się reaktywować. Ostatecznie ustaliliśmy, że Janisz sam dotrze do Józefa Marcinkowskiego, Stanisława Mierzwy, Tadeusza Nowaka oraz do swoich warszawskich przyjaciół, członków „Wici” i peeselowców. Ja miałem zebrać działaczy  i członków „Solidarności Chłopskiej”, którzy zechcę działać w partii politycznej. Również Janisz miał przygotować lokal w Łodzi oraz sekretarza biura. Wkrótce Januszowi skończył się urlop żniwny i wrócił do Darłówku, skąd wyszedł jako jeden z ostatnich.

    W międzyczasie rozgrywały się moje osobiste sprawy z „rycerzami stanu wojennego” i przesiedziałem się zarówno w  areszcie  jak i w internacie. Janisz po wyjściu z Darłówka nadal nawiązywał kontakty i prowadził rozmowy. Niestety szło to niesłychanie ciężko, ponieważ zawiedli wszyscy starzy działacze, bo żaden nie wyraził zgody na wejście  do tymczasowych władz konspiracyjnych. Na domiar złego kandydat na sekretarza, działacz „Solidarności”, dostał się do więzienia i groziło mu kilka lat. Nie dając za wygraną, Janisz usiłował pozyskać Józefa Teligę, który ogłosiwszy się szefem OKOR-u  uprawiał opór werbalny, wydawszy kilka ulotek i ogłosiwszy parę wystąpień w RWE. Ten jednak stawiał na OKOR , gdyż nie rokował żadnych perspektyw dla partii politycznej. Podobnie zachował się Henryk Bąk i Jan Kozłowski, którzy usiłowali działać w ramach byłej „Solidarności Wiejskiej”. Wiem, że odbyła się rozmowa z Piotrem Baumgartem, ale również bezskuteczna. Jeśli się nie mylę ostrożny Piotr bał się, gdyż podejrzewał, że grupa głogowsko – legnicka, która działała pod nazwą „Solidarności Chłopskiej”, była inspirowana przez służbę bezpieczeństwa. Usiłowali się przykleić do Janisza i nawet się zarejestrowali, ale po moim ostrzeżeniu, Janisz był ostrożny. Za to później nabrali Bąka, co zdemaskował publicznie Piotr Baumgart.

   Takie wypadki musiały się zdarzać nieuchronnie tym, którzy za wszelką cenę dążyli do różnych  federacji i mnożenia sił. W każdym razie w ciągu kilku lat działalność mogła być prowadzona tylko w kręgach członków i działaczy „Solidarności Chłopskiej”. Tu i ówdzie usiłowano podjąć działalność w ramach duszpasterstwa rolników, co wydawało mi się pewną możliwością, gdyż pozwalało na utrzymanie kontaktów między byłymi działaczami związkowymi. Janisz do kleru czuł zadawnioną niechęć a poza tym sądził, że na plebani niczego się nie zbuduje. Ale kiedy Gabriel Janowski chciał zebrać byłych działaczy Solidarności i zachęcić do działania w duszpasterstwach, Janisz mnie o tym zawiadomił. Spotkanie odbyło się w Warszawie, ale zakończyło się niczym, gdyż stanowiska były podzielone. Janowski obstawał przy działalności duszpasterskiej, inni związkowej, Janisz opowiadał się za partią polityczną. Będąc przekonanym, że działalność w duszpasterstwach zapewni lokale i kontakty – popierałem Janowskiego. Jak powiedziałem skończyło się niczym bo i proboszczowie do tej działalności wcale się nie kwapili, za to mój serdeczny przyjaciel mi to wytykał do końca życia.. Dla mnie sama koncepcja duszpasterstw rolników nie była czymś nowym. W czasie dożynek 1982 roku w klasztorze Jasnogórskim zebrało się kilkudziesięciu działaczy byłych związków Solidarności. W obecności ks.bpa.Tokarczuka, ks.Bijaka i prof.Stelmachowskiego  mówiło się o duszpasterstwach  i fundacji rolniczej. Co ciekawe, na zebraniu znalazł się konfident MSW i po powrocie do domu wszyscy uczestnicy zostali internowani. Siedząc w brudnej piwnicy aresztu poważnie się martwiłem, jak ciężko musi to znosić ks.bp. i prof.Stelmachowski, ale chwała Bogu im się upiekło.

   Także pomysł fundacji rolnej zrodził się na strajku w Świdnicy, a później dojrzewał w czasie strajku Bydgoskiego i Częstochowskiego, o  którym prawie nikt nie słyszał, a to ten strajk przesądził o rejestracji związków chłopskich. Ledwie się zaczął, a już Rakowski na wieść o nim podjął decyzję. Mogła to być sprawa na skalę strajku w Stoczni Gdańskiej – początek prawdziwej rewolucji. Miejsce i czas były ku temu. Było to na dzień przed prowokacją bydgoską. A chłopi byli zdeterminowani.

   Wracając do PSL-u to trzeba powiedzieć, że rodził się on w bólach i sporach. Zawsze myślałem, że opisze te zdarzenia i okoliczności inicjator wskrzeszenia PSL-u – Stanisław Janisz, ale zmarł tuż po ogłoszeniu jego reaktywacji. Wielka szkoda, bo póki się tego nie uczyni, będzie wiele przekłamań i przeinaczeń. Nie łudźmy się tym, że komuniści mają wyłączność na krętactwa i manipulacje. Zanim powstanie rzetelny opis solidarnościowego ruchu chłopskiego, usiłuję tym skrótem przeciwstawić się wszystkim, którzy uprawiają harce i wprowadzają ludzi w błąd.

Przed sierpniem 1980

   Polityczna mapa polskiej przedsierpniowej opozycji była mało czytelna dla niedoświadczonego obserwatora. Z grubsza biorąc  głównym członem opozycji była ta część społeczeństwa, która nigdy nie zaakceptowała komunizmu. Stanowiła ona bazę  dla różnych grup, związanych z akowskim podziemiem i rozbitymi partiami politycznymi. Mało się o tym pisze, ale z ogromnego zbrojnego podziemia wielu ludzi zostało skierowanych do walki cywilnej, której nie zaprzestali nigdy. Na nową drogę otrzymali rozkaz – puty walki póki komunizmu. Ciągle zagrożeni walczyli chłopi, sabotując kolektywizacyjne zapędy komunistów i  przekupując kogo się dało. W końcu przestała się sprawdzać leninowska taktyka: „dwa kroki w przód, krok w tył”, bo trzeba było dreptać krok w przód, krok w tył. Czy się robi czy się leży, coś na liście się należy. Tak rozpoczął się rozkład systemu komunistycznego. Z licznej rzeszy bojowników walki cywilnej wielu straciło życie, tysiące gniło w ubeckich więzieniach i sowieckich gułagach, ale dziesiątki tysięcy nadal walczyły, sabotując i opóźniając  poczynania komunistów.

   Komunistyczna manipulacja uciekała się z jednej strony do symboli i haseł patriotycznych, z drugiej posługiwała się całą sforą pomocników, użytecznych naiwniaków. Co gorsza ich wylęgarnią , jak pisze Plinio Correa de Oliveria, stały się środowiska i organizacje katolickie. Wielką usługę świadczyli komunizmowi ci realiści, czyli środowiska  lewicowych intelektualistów, w tym lewicowych katolików. Prawdziwi antykomuniści zostali spauperyzowani i zepchnięci do środowisk robotniczych i chłopskich. Nieliczni utrzymali się  w środowiskach drobnomieszczańskich i na marginesach naukowych. Dzięki nim tlący się opór czasem buchnął płomieniem  i podtrzymywał nadzieję na wyzwolenie. Pragnienie pozbycia się komunizmu było tak wielkie, że w czasie procesów oficerów w 1951 roku, cały oddział gotów był wyruszyć do lasu. A służyli w nim ludzie ze Śląska i poznańskiego, a nie z  białostockiego czy lubelskiego. Nie wiem kto odwołał rozkazy wykonania wyroków na Bierucie, Żymierskim, Wasilewskiej i kilku innych agentach KGB. Do dziś uważam, że te wyroki należało wykonać tak samo, jak je wykonywano na funkcjonariuszach hitlerowskich. Ochotnicy do tego zadania byli przygotowywani parami, mieli ćwiczyć i czekać. Być może spowodowała to dekonspiracja jaka miała miejsce w Lublinie. Potwierdziła to matka jednego z aresztowanych, która zabiega o rehabilitację syna i dowodzi, że był on niewinny. Kiedy oglądałem to w telewizji, zrobiło mi się smutno. Wychodząc z domu powiedział, że idzie wykonać ostatni rozkaz. Jestem pewien, że ten rozkaz dotyczył wykonania tych wyroków. Był więc winien. Wszyscy byliśmy winni tego, żeśmy tych wyroków nie wykonali. Zakładano, że wszyscy biorący udział w tej akcji zginą, choć indywidualnie każdy miał iskierkę nadziei, że się uratuje. W sumie chodziło o kilkudziesięciu ludzi, którzy być może zginęliby, ale nikt by nam nie zarzucał, żeśmy ich traktowali inaczej niż okupantów hitlerowskich. Później odwołano jeszcze wiele akcji specjalnych, a żołnierzy kierowano do szkół oficerskich, do milicji, a nawet do służby bezpieczeństwa. Zapewne wielu zdekonspirowano, ale muszą gdzieś być ci, co przetrwali. Wielu nie uwierzyło w Solidarność i choć się zestarzeli, mają nadzieję, że jeszcze wykorzystają tamte rozkazy. Byli jednak i tacy, którzy uznali, że bez względu na to czy ruch jest spontaniczny czy sterowany, należy się włączyć i organizować. Zawsze jest przecież szansa na to, że ruch przerośnie manipulujących wysadzi ich z siodła. Do tych drugich należał Stanisław Janisz, były wiciarz, peeselowiec,  i partyzant  ziemi lubelskiej. Kiedy sowieci stanęli nad Wisłą, Janisz przeszedł na drugą stronę. Wrócił w rodzinne strony i organizował tam grupy partyzanckie. Później w 1950 roku jeszcze raz wymknie się przez zieloną granicę  i znajdzie się na zachodzie. Zgłosił się we Francji do pracy w Polskim Stronnictwie Ludowym, gdzie pełnił funkcję sekretarza prof. Stanisława Kota. Jako autentyczny antykomunista był niewygodny w komunizującej Francji. Kiedy zdecydował się wyjechać do Stanów Zjednoczonych okazało się, że antykomuniści drażnią komunistów, a za tym sprawiają kłopoty realistom w Stanach. Tak jak tuż po zakończeniu wojny, zachodni sojusznicy wydali sowietom własowców, Tatarów czy Ukraińców, tak teraz zwracali komunistom ich politycznych przeciwników. W każdym razie w 1957 roku Stanisław Janisz wraca do rodzinnego Makówca i obejmuje po ojcu rodzinne gospodarstwo.

   Pod koniec lat siedemdziesiątych  nawiązuje przerwane  kontakty wiciowo – peeselowskie, ale jeszcze nie podejmuje działalności organizacyjnej. Wielu dawnych znajomych związało się z ZSL-em, inni chodzili wciąż luzem. Jednym nie dowierzał, drugich trudno było pozyskać. Utrzymywał konspiracyjne kontakty z Ośrodkiem Myśli Ludowej, ale się nie deklarował otwarcie. Dopiero kiedy w lipcu 1980 roku, począwszy od Lublina, ruszyła fala strajków – Janisz zaczął gromadzić okolicznych chłopów. W pierwszych dniach września już się zorganizowali jako Komitet Założycielski Chłopskiego Związku Zawodowego, który się w rozrósł  Chłopski Związek Zawodowy ziemi Dobrzyńskiej i Kujaw.