K. Kamil Baczyński "Godzina W"

Warszawa: Sprzątanie grobów powstańców na Powązkach Wojskowych

Zgodnie z założeniami dowództwa Armii Krajowej, Powstanie
Warszawskie miało na celu wyzwolenie stolicy spod niemieckiej okupacji
przed wkroczeniem do niej Armii Czerwonej. AK i władze Polskiego Państwa
Podziemnego zamierzały ujawnić się i wystąpić wobec Polskiego Komitetu
Wyzwolenia Narodowego (utworzonego w Lublinie i zależnego od woli
Stalina) w roli gospodarza – jako jedyna legalna władza niepodległej
Rzeczypospolitej.

– W domu i szkole uczono nas patriotyzmu. I tutaj był moment wykazania, że
nie tylko słowa ten patriotyzm gloryfikują, tylko nasza postawa była
świadcząca o tym, że możemy coś krajowi zaoferować, miastu.
Zaoferowaliśmy to, co było najcenniejsze – młode życie. Niestety,
zginęło tyle młodych, wspaniałych ludzi. Ale takie były czasy. Wtedy się
nie myślało o tym, wtedy myślało się o tym, żeby walczyć z wrogiem. Nie
rozpatrywało się wtedy jakoś tych spraw w żadnych kategoriach
filozoficznych. Wtedy to był spontaniczny zryw walki przeciwko
okupantowi – wspominała Maria Regina Szamborska, uczestniczka Powstania Warszawskiego.

Zarówno powstańcy, jak i cywile, przyjęli wybuch walk o Warszawę z
wielkim entuzjazmem, który demonstrowali, wywieszając na ulicach
biało­-czerwone flagi. Radości towarzyszył jednak lęk związany ze
spodziewaną reakcją Niemców i niepewność co do postępowania Sowietów.
Cywile aktywnie wspierali powstańców, dostarczając im żywność,
organizując zaplecze dla żołnierzy AK, biorąc udział w opiece nad
rannymi, budowie barykad i odgruzowywaniu miasta.

Pułkownik Kazimierz Iranek-­Osmecki, szef Oddziału II
(informacyjno-­wywiadowczego) Komendy Głównej AK, tak opisywał potrzebę
wzięcia udziału w patriotycznym zrywie: Trzeba było przeżyć pięć lat
okupacji w Warszawie, aby czuć to, co czuła ludność i żołnierze. Trzeba
było żyć dzień po dniu, godzina po godzinie przez pięć lat w cieniu
więzienia na Pawiaku, trzeba było w ciągu tych miesięcy widzieć, jak
znikają przyjaciele jeden po drugim, odczuć za każdym razem skurcz serca
w piersi, trzeba było codziennie słyszeć odgłosy salw tak, że się już
przestawało je słyszeć, przyzwyczaić się do nich, jak do dzwonów
kościelnych, trzeba było milcząco asystować na rogu ulicy w smutny
zimowy wieczór lub świetlisty poranek wiosenny, przy egzekucji
dziesięciu, dwudziestu, pięćdziesięciu przyjaciół, braci lub
nieznajomych, wziętych przypadkowo z tłumu, spędzonych pod mur, z ustami
zaklejonymi gipsem i oczami wyrażającymi rozpacz lub dumę. Trzeba było
to wszystko przeżyć, aby zrozumieć, że Warszawa nie mogła się nie bić.

Powstanie Warszawskie, planowane na kilka dni, upadło 3
października po 63 dniach heroicznej walki. W jego wyniku zginęło od
16 tys. do 18 tys. żołnierzy AK i od 150 tys. do 180 tys. cywilów. Po
kapitulacji Warszawa została doszczętnie zniszczona przez Niemców. Chociaż
w sensie militarnym powstanie zakończyło się klęską, pamięć o tym
zrywie była pielęgnowana przez kolejne pokolenia Polaków, kształtując
ich przywiązanie do idei niepodległości.

Po II wojnie światowej władze komunistyczne traktowały powstańców,
podobnie jak innych żołnierzy AK i organizacji niepodległościowych,
wyjątkowo podejrzliwie. Uznawani za wrogów Polski „ludowej” byli
prześladowani i napiętnowani jako „zdrajcy”, którzy wywołali „bezcelowe
powstanie”. Aresztowania dotknęły dowódców wolnościowego zrywu, którym
stawiano absurdalny zarzut zdrady Ojczyzny. Wielu zostało skazanych w
sfingowanych procesach.

Ale komunistom nigdy nie udało się złamać wolnościowego ducha
bohaterów Powstania Warszawskiego. Dziś, po 74 latach od wybuchu walk o
Warszawę, ich heroizm jest dla nas moralnym drogowskazem i bezcenną
lekcją patriotyzmu.

Uczcijmy pamięć Powstania
Warszawskiego w środę, 1 sierpnia 2018. O godzinie 17:00, gdy w całej
Polsce zawyją syreny, zatrzymajmy się i uczcijmy chwilą ciszy tych,
którzy walczyli za naszą wolność.

WARSZAWA

• 27 lipca 2018 –
  akcja społeczna wspólnego porządkowania kwatery Żoliborskich Powstańców
  ze Zgrupowania Żywiciela Armii Krajowej na warszawskich Wojskowych
  Powązkach współorganizowana przez Oddział IPN w Warszawie
• 29 lipca 2018 – wiceprezes IPN prof. Krzysztof
  Szwagrzyk weźmie udział w spotkaniu Powstańców Warszawskich z
  Prezydentem RP Andrzejem Dudą  i Prezydent m. st. Warszawy Hanną
  Gronkiewicz-Waltz w Parku Wolności przy Muzeum Powstania Warszawskiego
• 29 lipca 2018 – Wakacyjne spacery z historią. Cmentarz Wojskowy na Powązkach – groby bohaterów Powstania Warszawskiego
• 30 lipca 2018 – dodatek historyczny IPN w tygodniku „Do Rzeczy”
• 31 lipca 2018 –wiceprezes IPN Jan
  Baster weźmie udział w uroczystej polowej mszy św.  przy Pomniku
  Powstania Warszawskiego oraz Apelu Poległych na Pl. Krasińskich
• 1 sierpnia 2018:
  • Akcja Biura Edukacji Narodowej IPN „Pokaż, że pamiętasz!”
  • od godz. 11.00 – Cmentarz Wojskowy na Powązkach, kwatera „Ł” 
    – pracownicy Biura Poszukiwań i Identyfikacji IPN wraz z
    wolontariuszami będą prezentować na „Łączce” efekty przeprowadzonych tam
    prac poszukiwawczych i ekshumacyjnych
  • godz. 13.15 – Pomnik gen. Stefana Roweckiego „Grota” – wiceprezes IPN dr Mateusz Szpytma złoży kwiaty pod pomnikiem
  • godz. 14.00 – uroczystości przy Pomniku Polskiego Państwa Podziemnego i Armii Krajowej z udziałem wiceprezesa Instytutu prof. Krzysztofa Szwagrzyka
  • godz. 17.00 – Godzina „W” – prof. Krzysztof Szwagrzyk odda hołd Powstańcom pod pomnikiem Gloria Victis na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach
  • godz. 19.30 – uroczystości na Cmentarzu Powstańców Warszawy na Woli, przy Pomniku „Polegli –Niepokonani” z udziałem wiceprezesa IPN Jana Bastera
  • godz. 21.00 – rozpalenie Ogniska Pamięci na Kopcu Powstania Warszawskiego, w uroczystości  udział weźmie wiceprezes IPN dr Mateusz Szpytma
  • Żywa lekcja historii „Pierwszy dzień Powstania Warszawskiego na Pradze” (obchody pod patronatem Oddziału IPN w Warszawie)
• 1-20 sierpnia 2018 – prezentacja
  wystawy „Generał Tadeusz Bór-Komorowski”, przygotowanej przez Wojskowe
  Centrum Edukacji Obywatelskiej (Centrum  Edukacyjne Przystanek Historia,
  ul. Marszałkowska 21/25)
• 5 sierpnia 2018 – uroczystości upamiętniające zdobycie przez Batalion „Zośka” obozu „Gęsiówka”, weźmie w nich udział dr Mateusz Szpytma

BIAŁYSTOK

• 1 sierpnia 2018
  – przedstawiciele oddziału IPN w Białymstoku wezmą udział w obchodach
  74. rocznicy wybuchu Powstania Warszawskiego, organizowanych przez
  Prezydenta Miasta Białegostoku i Światowy Związek Żołnierzy Armii
  Krajowej o godz. 17:00 pod pomnikiem „Żołnierzy Armii Krajowej” przy ul.
  J.  Kilińskiego. Podczas uroczystości będzie można otrzymać od
  pracowników OBEN IPN w Białymstoku materiały edukacyjne związane z
  Powstawaniem Warszawskim
• Oddział
  IPN w Białymstoku zaprasza do udziału w akcji składania życzeń i
  podziękowań mieszkańcom regionu, którzy brali udział w Powstaniu
  Warszawskim

CZĘSTOCHOWA

• 1 sierpnia 2018 – audycja (na żywo) w Radiu Jasna Góra na temat Powstania Warszawskiego, z udziałem Adama Kurusa (OBEN IPN Katowice)

DĄBRÓWNO (pow. Ostróda)

• 1 sierpnia 2018
  – uroczysty apel z udziałem przedstawiciela gdańskiego IPN ku czci
  uczestników Powstania Warszawskiego o „godzinie W” przy pomniku
  Powstania Sierpniowego. Po apelu odbędzie się uroczystość odsłonięcia
  tablicy pamiątkowej Mikołaja Wasika, pierwszego wójta polskiego
  Dąbrówna, uczestnika Powstania Warszawskiego ps. „Wąsaty”, żołnierza
  Zgrupowania NSZ „Chrobry II”, ojca poległej na Woli 17 sierpnia 1944
  roku córki Zosi, łączniczki Zgrupowania.

GDAŃSK

• 1 sierpnia 2018
  – pracownicy Oddziału IPN w Gdańsku wezmą udział w uroczystościach
  organizowanych przez samorząd, organizacje kombatanckie i Muzeum II
  Wojny Światowej, pod pomnikami i miejscami upamiętniającymi Powstanie
  Warszawskie i Armię Krajową oraz zapalą
  znicze na grobach Janiny i Jana Krahelskich spoczywających na Cmentarzu
  Centralnym Srebrzysko. Zachęcamy mieszkańców Gdańska, by odwiedzili to
  miejsce i pokłonili się rodzicom Krystyny Krahelskiej „Danuty”, sanitariuszki Powstania Warszawskiego, której twarz uwieczniona została w pomniku warszawskiej Syrenki.

GRUDZIĄDZ

• 28 lipca – 1 sierpnia 2018 – uroczystości upamiętniające wybuch Powstania Warszawskiego pod patronatem Oddziału IPN w Gdańsku

KATOWICE

• 1 sierpnia 2018
  – projekcja filmu: „Sierpniowe niebo. 63 dni chwały”, scen. i reż.
  Ireneusz Dobrowolski, (Przystanek Historia Centrum Edukacyjnym IPN w
  Katowicach im. Henryka Sławika, ul. św. Jana 10, III piętro, godz.
  12.00). Wstęp wolny!
• 1 sierpnia 2018
  – Godzina „W” na katowickim rynku. Śląski Hufiec ZHP zaprasza o godz.
  16.45, pod Pomnik Harcerzy w Katowicach na uroczystość upamiętniającą 74
  rocznicę wybuchu Powstania Warszawskiego

KRAKÓW

• 1 sierpnia 2018
  – przedstawiciele IPN wezmą udział w uroczystościach organizowanych
  przez Światowy Związek Żołnierzy AK Okręg Małopolska, prezydenta Krakowa
  i Muzeum AK w Krakowie

LUBLIN

• 1 sierpnia 2018
  – przedstawiciele IPN wezmą udział w obchodach organizowanych przez
  władze samorządowe oraz Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej Okręg
  Lublin

ŁÓDŹ

• 31 lipca 2018 – spacer „Wspomnienie o Powstańcach Warszawskich pochowanych na Starym Cmentarzu w Łodzi”
• 1 sierpnia 2018 – uroczystości na Starym Cmentarzu przy ul. Ogrodowej 39 (część katolicka)

PIOTRKÓW TRYBUNALSKI

• 1 sierpnia 2018 – złożenie kwiatów i zapalenie zniczy na mogiłach Powstańców na cmentarzu rzymskokatolickim przy ul. Cmentarnej, godz. 17.00

POZNAŃ

• 4 sierpnia 2018 – Gra terenowa „Wielkopolanie w Powstaniu Warszawskim”

RZESZÓW

• 1 sierpnia 2018, godz. 17.00 – Apel
  Poległych, podczas którego zostaną złożone kwiaty pod Pomnikiem Pamięci
  Armii Krajowej Podokręgu Rzeszów przy Placu Armii Krajowej
• 1 sierpnia 2018, godz. 18.00
  – msza święta w intencji poległych i pomordowanych powstańców
  warszawskich oraz ludności cywilnej Warszawy w kościele Świętego  Krzyża
  przy ul. 3 Maja 20
• 1 sierpnia 2018 – warsztaty edukacyjne dla dzieci i młodzieży w wieku 7-16 lat poświęcone tematyce Powstania Warszawskiego

• 1 sierpnia 2018
  – spotkanie przy mogile ks. Apolinarego Leśniewskiego, kapelana Armii
  Krajowej w Powstaniu Warszawskim (cmentarz parafialny, ul. Wojska
  Polskiego), godz. 12.00

SOPOT

• 1 sierpnia 2018
  – pracownicy Oddziału IPN w Gdańsku wezmą udział w uroczystościach
  organizowanych przez samorząd i organizacje kombatanckie pod pomnikami i
  miejscami upamiętniającymi Powstanie Warszawskie i Armię Krajową

                

16 sierpnia 1944 r. powołany przez Stalina PKWN podejmuje decyzję:

Jeżeli
Powstanie zwycięży, wówczas zostanie powołany, złożony z czterech
dywizji korpus ekspedycyjny, który pod wodzą gen. Kieniewicza i płk.
Radkiewicza spacyfikuje powstańczą Warszawę. 


                                           Czekamy ciebie, czerwona zarazo
                                        Józef Szczepański „Ziutek”, (1922–1944)

wygladaloby inaczej, gdyby nie bylo hekatomby Powstania Warszawskiego.
Szkoda Baczynskiego, szkoda "Zoski" i innych. Ten ostatni zginal jakos nieostroznie.

Prezydent odznaczył Bohaterów Powstania Warszawskiego

Msza św. polowa, Apel Poległych i koncert „Sierpniowa miłość” – złożą się na uroczystości odbywające się dziś, w przeddzień 74.

1
sierpnia oddajemy hołd bohaterom, którzy bili się nie tylko o wolność,
ale także o godność dla Warszawy; dźwięk syren i niemy salut Polaków to
symbol naszego szacunku dla bohaterów tamtych dni – mówi w spocie
upamiętniającym 74. rocznicę Powstania Warszawskiego szef MON Mariusz
Błaszczak.

O podjęciu walk w stolicy zadecydowano 21 lipca 1944 r. na spotkaniu
generałów Tadeusza Komorowskiego „Bora”, Leopolda Okulickiego
„Niedźwiadka” i Tadeusza Pełczyńskiego „Grzegorza”.

Przez
kilka następnych dni trwały konsultacje wewnątrz KG AK, której
stanowisko przedstawiono następnie Janowi S. Jankowskiemu Delegatowi
Rządu na Kraj w celu uzyskania jego akceptacji. Odbyło się także w tym
czasie posiedzenie Rady Jedności Narodowej, na którym opowiedziano się
za opanowaniem Warszawy przed wkroczeniem do niej Armii Czerwonej.

25 lipca
1944 r. gen. Komorowski wysłał do Londynu depeszę skierowaną
do Naczelnego Wodza gen. Kazimierza Sosnkowskiego, w której stwierdzał:
„Jesteśmy gotowi w każdej chwili do walki o Warszawę. Przybycie do tej
walki Brygady Spadochronowej będzie miało olbrzymie znaczenie polityczne
i taktyczne. Przygotujcie możliwość bombardowania na nasze żądanie
lotnisk pod Warszawą. Moment rozpoczęcia walki zamelduję”. Tego samego
dnia Rada Ministrów wydała uchwałę, w której upełnomocniła Delegata
Rządu „do powzięcia wszystkich decyzji wymaganych tempem ofensywy
radzieckiej, w razie konieczności bez uprzedniego porozumienia się
z Rządem”. Dzień później premier Stanisław Mikołajczyk polecił
ministrowi spraw wewnętrznych przesłać do kraju informację o tym, iż:
„Na posiedzeniu Rządu RP zgodnie zapadła uchwała upoważniająca Was
do ogłoszenia powstania w momencie przez was wybranym”.

Premier
Mikołajczyk, udający się pod koniec lipca na rozmowy ze Stalinem,
liczył iż ewentualny wybuch powstania w stolicy wzmocni jego pozycję
negocjacyjną wobec Sowietów.

Opinii premiera nie
podzielał Naczelny Wódz gen. Kazimierz Sosnkowski, który uważał,
iż w zaistniałej sytuacji, zbrojne powstanie pozbawione jest
politycznego sensu i w najlepszym przypadku zmieni jedną okupację
na drugą. W depeszy do gen. Komorowskiego z 25 lipca 1944 r. stwierdzał
m.in. „W obliczu szybkich postępów okupacji sowieckiej na terytorium
kraju trzeba dążyć do zaoszczędzenia substancji biologicznej narodu
w obliczu podwójnej groźby eksterminacji”. Gen. Sosnkowski, jako
Naczelny Wódz, nie podjął jednak jednoznacznej decyzji zabraniającej
rozpoczęcia powstania.

31 lipca po południu dowódca AK gen.
Tadeusz Komorowski „Bór” spotkał się z płk Antonim Chruścielem, który
przekazał „Borowi” nieprecyzyjną - jak się potem okazało - wiadomość
o tym, że sowieckie czołgi są już na przedmieściach Pragi.
Ta niesprawdzona informacja była jednym z powodów, dla którego wahający
się jeszcze „Bór” podjął ostatecznie decyzję, że powstanie
wybuchnie 1 sierpnia.

Przebieg kluczowej narady 31 lipca
i podjętej wówczas decyzji o wybuchu Powstania Warszawskiego tak
w swoich wspomnieniach przedstawił „Bór” Komorowski: „Tegoż dnia
komendant Okręgu Warszawa-Miasto, +Monter+, oczekiwany był w kwaterze
głównej o godzinie 6 po południu. Zjawił się niespodziewanie o piątej,
z wiadomością, że sowieckie oddziały pancerne wdarły się w przyczółek
niemiecki, zdezorganizowały jego obronę i że Radość, Miłosna, Okuniew,
Wołomin i Radzymin są już w rękach rosyjskich. Po krótkiej naradzie
uznałem, że nadszedł właściwy moment do rozpoczęcia walki o Warszawę”.

Tego
samego dnia ok. godz. 19 z gmachu przy ul. Filtrowej 68, gdzie mieściła
się konspiracyjna kwatera sztabu dowódcy Okręgu AK Warszawa-Miasto, płk
Chruściel „Monter” wysłał zaszyfrowaną wiadomość o godzinie „W”. „Alarm
- do rąk własnych Komendantom Obwodów (…). Nakazuję +W+ dnia 1.8.
godzina 17. Adres m.p. Okręgu: Jasna nr 22 m. 20 czynny od godziny +W+.
Otrzymanie rozkazu natychmiast kwitować” – rozkazywał komendant Okręgu
AK Warszawa-Miasto. Godzinę wybuchu powstania o 17.00 Chruściel
uzasadniał tym, że w popołudniowym tłoku na ulicach żołnierzom podziemia
łatwiej będzie niepostrzeżenie dotrzeć na miejsca zbiórek.

Decyzja
gen. Komorowskiego został opublikowany z datą 1 sierpnia w „Biuletynie
Informacyjnym” w drugim dniu powstania. „ŻOŁNIERZE STOLICY. Wydałem dziś
upragniony przez Was rozkaz do jawnej walki z odwiecznym wrogiem
Polski, najeźdźcą niemieckim. Po pięciu blisko latach nieprzerwanej
i twardej walki prowadzonej w podziemiach konspiracji stajecie dziś
otwarcie z bronią w ręku, by Ojczyźnie przywrócić Wolność i wymierzyć
zbrodniarzom niemieckim przykładną karę za terror i zbrodnie dokonane
na ziemiach Polski. Warszawa, 1.VIII-1944 r. Dowódca Armii Krajowej
(-) BÓR”.

W Powstaniu Warszawskim Chruściel był dowódcą
całości walczących sił. 9 września 1944 r. skierował list do dowódcy
AK gen. „Bora”, domagając się odwleczenia decyzji kapitulacji.
Awansowany do stopnia generała brygady rozkazem Naczelnego Wodza
z 14 września 1944 r. „za wybitne dowodzenie i przykład osobistego
męstwa w walkach o Warszawę”.

Antoni Chruściel przed I wojną
światową działał w ruchu niepodległościowym; w szeregi odrodzonego
Wojska Polskiego trafił w grudniu 1918 r. W kampanii polskiej 1939 r.
dowodził 82. Syberyjskim Pułkiem Strzelców. Po kapitulacji twierdzy
w Modlinie został wzięty do niewoli i osadzony w niemieckim obozie
jenieckim w Działdowie (Soldau); w końcu października tego roku
został zwolniony.

Od czerwca 1940 r. Chruściel działał
w konspiracji. Należał do zwolenników wybuchu powstania w Warszawie,
choć zarazem przestrzegał przed skutkami niedostatku broni i amunicji.
W Powstaniu Warszawskim był dowódcą całości walczących sił.
Po kapitulacji oddziałów powstańczych przebywał w obozach jenieckich
w Niemczech, gdzie uwolniły go oddziały amerykańskie.

Po demobilizacji
oddziałów polskich w 1948 r. pozostał na emigracji w Londynie. Od 1956
r. mieszkał w Waszyngtonie; tam też zmarł w 1960 r. W 2004 r. jego
prochy zostały przewiezione do Polski i pochowane na Cmentarzu Wojskowym
na warszawskich Powązkach.