Ich chlopcy - I

Uzycie cieplego, niemal pieszczotliwego okreslenia "nasi chlopcy" w nazwie wystawy w Gdansku wzbudzilo zastrzezenia, protesty i oburzenie. Nic dziwnego, sprawa udzialu Polakow czy osob polskiego pochodzenia w wojsku niemieckim w czasie II wojny swiatowej budzi watpliwosc za watpliwoscia, pytanie za pytaniem, kontrowersje za kontrowersja. Wypada przyjrzec sie temu blizej siegajac troche glebiej w historie. A poniewaz tematem jest Pomorze, a nie Slask, wiec ten drugi region pomine. I bez niego sprawa jest wystarczajaco skomplikowana.

Pomorze (Pommern) mniej wiecej od polowy XVII w. bylo czescia elektoratu Saksonii (Kurfurstentum Sachsen) i pozniej Prus, czyli od cwierc tysiaca lat mozna bylo zapomniec o slowianskosci tych ziem, nie mowiac juz o tym na ile silna ona rzeczywiscie byla. W tym okresie na Rzesze skladalo sie tylko kilka krolestw, mnostwo ksiestw i miast, biskupstw i innych przeroznych tworow o roznym poziomie suwerennosci. W okres I. wojny swiatowej (WWI) Pomorze weszlo obok innych calosci administracyjnych Cesarstwa Niemieckiego. Bylo moze nie jak Hesja czy Brunszwik, ale prawie tak jak Alzacja i Lotaryngia, czy tradycyjnie wykazujaca tendencje autonomizacyjne Bawaria. Wszyscy zolnierze zaciagani do Armii Cesarskiej byli "ich chlopcami". W Wielka Wojne spoleczenstwo niemieckie bez wzgledu na region, weszlo entuzjastycznie. Po rozbiciu Francji w wojnie 1870-1871 r. ludzie spodziewali sie nastepnego militarnego swieta i obfitych dobr do Niemiec plynacych. Palace oczekiwania obywateli zaspokoil Cesarz, ktory w dniu 31 lipca 1914 r. wydal rozkaz: "Zustand der drohenden Kriegsgefahr" (Stan zagrozenia wojna). Nastepnie z balkonu berlinskiegho palacu Hohenzollernow wyglosil mowe skierowana takdo swoich poddanych, jak i do Francji i Anglii. Grozba brzmiala tak: "Wrogowi pokazemy, co znaczy draznic Niemcy".

Wojska Wilhelma II byly podzielone na Okregi Korpusow Armijnych. Jeden z nich, obejmujacy Prusy Zachodnie, siedzibe swego dowodztwa  mial w Gdansku, zas inny, obejmujacy Pomorze - w Szczecinie. Po wybuchu wojny okregi zamienily sie w armie. Na interesujacych nas terenach utworzono I Armie z dowodztwem w Szczecinie.

W opisywanej atmosferza, ich chlopcy byli oceniani wedlug kryterium oddania Cesarzowi i meznosci w walce. Wspominam o tym, gdyz pozniej, w czasie II, wojny swiatowej (WWII), wystapily rozne motywy i kryteria. Przyjrzyjmy sie sprawie na przykladzie jednej z glownych dywizji formowanych na Pomorzu - 3. Dywizji Rezerwowej, ktora powolano w sierpniu 1914 r. Na poczatku miala 4 pulki piechoty. Od 1917 r. dywizja przeszla, wraz z innymi dywizjami, na system trzypulkowy. Wszystkie trzy podstawowe pulki  mialy w nazwie "Pommersche" (Pomorski). Jej losy, wlacznie z zachowaniem zolnierzy zostaly opisane dokladnie, wraz historia wszystkich 251 dywizji niemieckich bioracych udzial w wojnie, w Raporcie Sekcji Wywiadu Sztabu Generalnego Amerykanskich Sil Ekspedycyjnych w Europie. Najpierw byla ciezka bitwa w Lasach Mazurskich, zwana bitwa pod Tannenbergiem. Tam troche dywizja krwawila. Ale potem osiadla na litwie w okolicy Smorgoni na pd. wsch. od Wilna. Ten dobry czas, w ktorym wojna oszczedzala synow Pomorza, trwal przez poltora roku. Czym jest pieklo wojsko dowiedzialo sie po podrozy koleja do Brugges w maju 1917 r. i wejsciu do walk na froncie zachodnim.Tam dywizja walczyla w systemie: 2 tygodnie na linii frontu - 1 dzien wypoczynku na tylach. Straty rosly w blyskawicznym tempie. Najwieksze byly w czasie ciezkiego bombardowania w bitwie pod Ypres. W kompaniach nominalnie liczacych 240 zolnierzy pozostawalo 70-80. Wrzesien 1918 r. prezyniosl aliancka ofensywe nad Somma, w ktorej 3 RID zostala otoczona oddajac 1 300 jencow.  A w ogole, w wojskach niemieckich panowalo rozprzezenie, chec do walki byla slaba i cale oddzialy sie poddawaly.

W tych nieprzyjemnych okolicznosciach dywizja z Pomorza zdolala wyroznic sie negatywnie.  W amerykanskim raporcie z lutego 1918 r. przytaczano zeznania zolnierzy niemieckich: "[...]szesc tysiecy ludzi, utraconych we Flandrii zastapili ludzie, ktorych 50% bylo w wieku ponad 40 lat, a 30% bylo Polakami". Z kolei w ocenia za caly 1918 r. pojawil sie motyw Polakow: "Polski element dezerterowal nagminnie". W czerwcu 1918 r. jednostki z 3. Rezerwowej  Dywizji Piechoty odmowily udzialu w walkach w rejonie Oise. W raporcie znalazla sie tez uwaga, ze w rejonach stacjonowania pomorskiej dywizji czesto rabowano pociagi z zaopatrzeniem. W calosci, analitycy amerykanscy zakwalifikowali pomorska dywizje do kategorii trzeciej, czyli najgorszej.

Oj, cos zle mi wyglada zachowanie "ich chlopcow". Moze gdanskie muzeum ich kiedys dopiesci?