Hans Jonas – guru Zielonych ideologow (I)

Czytajac rozne teksty, programy wychodzace z zielonych kregow spotyka sie pewne wspolne pojecia, sformulowania i tezy, ktore wskazuja na wspolna ich prowiniencje. Zrozumienie tresci gloszonych przez zielonych ideologow wymaga siegniecia do ich zrodel czyli do wodopoju, z ktorego czerpia oni swoja kolektywna madrosc. Glowny slad prowadzi do znanego niemiecko-amerykanskiego filozofa Hansa Jonasa.

1. Hans Jonas – krotka notka biograficzna

Hans Jonas (1903-1993) pochodzacy z Mönchengladbch, Niemcy, studiowal w latach 20-tych we Freiburgu, Berlinie i Marburgu. Jego wykladowcami byli tacy slynni uczeni, jak E.Husserl i M.Heidegger. Pod kierunkiem Heideggera rozpoczal prace nad dysertacja pt. Der Begriff der Gnosis (Pojecie gnozy), ktora ukonczyl w 1928 roku. Po przejeciu wladzy przez narodowych socjalistow i wzmozeniu sie nagonki antysemickiej, wyemigrowal w 1933 do Londynu, a potem w 1935 do Palestyny. Wstapil tez do armii brytyjskiej i walczyl podczas II Wojny Swiatowej, m.in. We Wloszech, Holandii, Belgii i Niemczech. W latach 1948-49 byl w armii izraelskiej. W 1949 przeniosl sie do Kanady, gdzie byl zwiazany z Uniwersytetami w Ottawie i Montrealu (fellow). Od 1955 pracowal w New School for Social Research w Nowym Jorku, profesura od 1967. Nie bede tutaj omawial calej jego dzialanosci naukowej, ale skupie sie na jego najglosniejszej glownej publikacji „Das Prinzip Verantwortung - Versuch einer Ethik für technologische Zivilisation“, Frankfurt, 1979 (Zasada odpowiedzialnosci. Proba etyki dla technologicznej cywilizacji).

2. Zasada odpowiedzialnosci, imperatyw ekologiczny

Glownym problemem jego czolowego dziela „Das Prinzip Verantwortung“ bylo etyczne okreslenie stosunku czlowiek – natura. Normalnie rzecz biorac etyka zajmuje sie rozwazaniami nad systemami normatywnymi. Moralnosc pojmowana jest przy tym jako zespol zasad (norm) regulujacych zycie spoleczne, relacje miedzy jednostkami, grupami. Normy moralne dotycza zachowan ludzkich. Jonasa zastosowal nowe podejscie. Wedlug niego dotychczasowa etyka, ktora utozsamial glownie z kategorycznym imperatywem Kanta („Postepuj wedlug takiej tylko zasady, co do ktorej moglbys jednoznacznie chciec, aby stala sie prawem powszechnym“), jest nieadekwatna wobec problemow stojacych przed ludzkoscia i natura. Etyka ta ogranicza sie bowiem tylko do miedzyludzkich relacji. Nie odnosi sie ona bowiem do dwoch kluczowych sfer: do obowiazkow wobec czlonkow przyszlych ludzkich pokolen oraz do obowiazkow wobec natury (przyrody, srodowiska, swiata zewnetrznego), ktora nasz otacza i na ktora oddzialywujemy. Nowa etyka przyszlosci nie ogranicza sie tylko do stosunkow miedzyludzkich ale kladzie teraz nacisk glownie na relacje czowieka do natury. Koncepcja nowej etyki Jonasa nie ma ambicji zastapienia dotychczasowej etyki, lecz raczej uzupelnienia jej. Wydawalo mu sie to byc konieczne w obliczu problemow powstajacych w trakcie dzialan technologicznej cywilizacji. Aktualne wtedy byly takie problemy, jak zagrozenie wojna nuklearna, wykorzystanie/ rozbudowa elektrowni atomowych, wyczerpanie swiatowych surowcow, ekologiczna zapasc, eksplozja demograficzna (martwil sie ze mamy na Ziemi zbyt diuzo ludzi), manipulacje genetyczne wobec mikroorganizmow, roslin i ludzi. Wszystko to spedzalo sen z oczu Hansa Jonasa. Jako uzupelnienie obecnej etyki, proponuje Jonas wprowadzenie nowego ekologicznego kategorycznego imperatywu.

Tenze nowy etyczny imperatyw kategoryczny, nazywany tez „imperatywem ekologicznym“ stwierdza: „ Postepuj tak, aby skutki twojego dzialania byly zgodne z trwaloscia (zachowaniem, utrzymaniem) prawdziwego/naturalnego zycia ludzkiego na Ziemi. To samo powiedziane negatywnie: Dzialaj tak, aby skutki twoich dzialan nie byly niszczycielskie dla przyszlej mozliwosci tegoz zycia“.

Tak sformulowany imperatyw etyczny wynika z troski Jonasa o losy i sytuacje przyszlych pokolen ludzkich. Krytyce poddaje on zarowno technike, gospodarke, nadmierny konsum, wzrost gospodarczy, jak i nauke. Nadmierna i bezwzgledna eksploatacja zasobow Ziemi zagraza przyszlosci calej ludzkosci. Juz teraz cala natura, caly nasz system ekologiczny, niszczony przez dzialalnosc przemyslowa zmienil sie gwaltownie. Ogromne ilosci produkowanego przez bogate kraje CO2 powstajace w procesach produkcji przemyslowej, komunikacji i nadmiernej konsumpcji ludzi, jest szkodliwe zarowno dla nich samych jak i dla biednych krajow Trzeciego Swiata, gdyz niszcza swiatowy system ekologicznmy - ziemska biosfere. Jonas odwoluje sie tutaj zarowno do rozsadku jak i do strachu i obaw ludzkich. Ludzkosc jest zobowiazana do oceny negatywnych skutkow swoich dzialan, ponosi za nie odpowiedzialnosc i majac obowiazek przetrwania, zachowania swojej egzystencji powinna korygowac swoje dzialania. Jego etyczny, ekologiczny paradygmat ma zapobiec kolektywnej samozagladzie i samobojstwu ludzkosci.

Nowa etyka ekologiczna gloryfikuje odpowiedzialnosc za utrzymanie zycia, ludzkosci na stale, teraz i w przyszlosci. Stad staje sie etyka odpowiedzialnosci i etyka przyszlosci. Nowa etyka regulujaca stosunek ludzi do opanowanej przez nich natury musi byc wedlug Jonasa powiazana z wlasciwym sprawiedliwym systemem spolecznym. W systemie takim, gdzie wladza przyswoi sobie przyjmie cele ekologiczne za swoje, gdzie mozna bedzie poprzez obowiazkowe programy wychowawcze praktycznie oddzialywac na zachowania i opinie ludzi, aby dzialali na korzysc natury. Brzmialo to juz wtedy groznie, wydawalo sie to jednak wtedy trudne do zrealizowania. Jednak, gdy popatrzy sie na programy wielu partii, dzialania wielu koalicji rzadzacych, na coraz to nowe pakiety ustaw prawnych wprowadzanych w zycie, mozna powiedziec, ze tezy Jonasa sa po czesci realizowane w praktyce. Jezeli dodamy do tego programy zielonych partii dazacych do zdobycia wladzy politycznych, to mozna sie spodziewac wkrotce zaostrzenia kursu ekologicznego. Po zdobyciu wladzy przez nich, proces przeksztalcania swiata po ich mysli nabierze tempa, a obowiazkowe programy wychowawcze beda uzasadnialy legitymacje tych dzialan prawnych, ekonomicznych i politycznych. Ich szanse na objecie steru rzadow w wielu krajach sa duze, tym bardziej, ze operuja one niezwykle szerokim repertuarem srodkow wyplywajacych z wyolbrzymianego przez nie problemu zmiany klimatu, na ktorym ujezdzaja z rozna sila i na wielu plaszczyznach. Z nowej etyki ekologicznej sa tez wyprowadzane programy przebudowy spoleczenstwa, zasady sprawiedliwosci spolecznej itd.

Nowa ekologiczna etyka wraz z jej naczelnym ekologicznym imperatywem stala sie nowym paradygmatem etycznym. W praktyce jest ona rownoczesnie wytrychem otwierajacym wrota do dzialanosci przeroznych ugrupowan, w zaleznosci od tego jak one sobie ja zinterpretuja. Przede wszystkim jednak glosi ona prymat moralnosci, norm moralnych nad celami gospodarczymi. Odtad ekonomia jest oceniana przez pryzmat etyki. Zasadom etycznym przyznaje sie pierwszenstwo. Cele ekologiczne sa realizowane bez uwzgledniania kosztow ekonomicznych. Zieloni ideolodzy oglaszaja tym samym prymat moralnosci ekologicznej nad gospodarka. Ich dzialania sa odtad legitymowane przez nowa etyke. Upodabnia to ich do znanych nam przegranych juz wczesniej socjalistycznych zwolennikow gospodarki planowej i socjalistycznej, ktorzy interesy gospodarki podporzadkowali celom ideologicznym.

Cdn.