Etyczna nieoczywistosc obowiazku pomocy Zydom - IV

W poszukiwaniu podstaw etycznych oskarzania Polakow przez Zydow o obojetnosc w czasie Holkaustu dzis docieramy do kategorii SUMIENIA. W oparciu o nia stworzona zostala teoria etyczna, ktora Bertrand Russell okresla jako "tradycyjna religijna psychologie grzechu".

Klasykiem teorii opartej na sumieniu ("conscience") byl biskup protestancki Joseph Butler (1692-1752). Najpierw przedstawil ja na kazaniach wyglaszanych w Rolls Chapel w Londynie. Pozniej przedstawil  je w postaci ksiazki zawierajacej tresc tych kazan. Nosila ona tytul: "Fifteen Sermons upon Human Nature"1726 (Pietnascie kazan na temat ludzkiej natury). Pierwsze dwa akapity tej ksiazki brzmia nastepujaco:

"Rodzaj ludzki, podobnie jak zwierzeta ma rozne instynkty i zasady dzialania; niektore prowadza bezposrednio i natychmiast do dobra spolecznosci, inne bezposrednio do dobra prywatnego.

Czlowiek ma szereg takich, ktorych zwierzeta nie maja; szczegolnie refleksja czy sumienie, aprobata pewnych zasad i dzialan a dezaprobata innych". 

Dalej siega do modnej w tamtych czasach analogii do zegara. Czlowiek jest caloscia zbudowana i funkcjonujaca jak zegar.  Wszystkie czesci oraz calosc maja swoj cel, na przyklad glowna sprezyna dostarcza energii poruszajacej calosc. Czlowiek tez ma swoj cel podobnie jak i czesci jego organizmu: oczy, uszy, nogi, rece itd. Wsrod roznych czesci organizmu szczegolna, nadrzedna role odgrywaja pewne zdolnosci psychologiczne ("propensities"), np.impulsy, milosc do samego siebie czy sumienie. Nie sa one rownorzedne, nadrzedna role spelnia sumienie:

"Sumienie lub refleksja w porownaniu z reszta ciala, nosi znamiona wyzszosci, autorytetu; nadaje ona kierunek innym, pozwala albo zabrania ich gratyfikacji".

Sumienie jest zmyslem wewnetrznym podobnie jak wzrok czy sluch sa myslami zewnetrznymi.Dzieki sumieniu aprobowane sa pewne dzialania jako moralne a inne odrzucane jako niemoralne. Jest to korzystne dla czlowieka, gdyz unika sie braku rownowagi. W tym drugim przypadku zegarek pokazywalby zla godzine i nastapiloby zaklocenie porzadku. 

Streszczajac, czlowiek dzieki sumieniu wie bezposrednio, ktore dzialania sa dobre, a ktore zle. Problem polega na tym, ze sumienie jest puste od srodka, nie zawiera tresci moralnej i w zwiazku z tym prowadzi  do absurdu.

Przenoszac te teorie na nasz grunt holokaustowy, to samo dzialanie w zaleznosci od punktu widzenia jest dobre i zle jednoczesnie. Zabijanie Zydow bylo dobrem wedlug Niemcow, zlem w odczuciu Zydow. I jedni i drudzy w sposob uprawniony kierowali sie swoim sumieniem.

PS Niech przypadkiem nikt nie probuja traktowac przedstawionej teorii etycznej jako staroci pokrytych kurzem. Podobnie jak inne wczesniej przedstawiane, jak i te, ktore przedstawie w przyszlosci, bywaja aktualne i sa wspolczesnie dyskutowane. W tym przypadku. z teorii tej korzystali tworcy ruchu "cywilnego nieposluszenstwa" w Stanach Zjednoczonych.