Z zycia wielkich mistrzow szachowych – wesolo i powaznie

En passant, 26.07.2017

Z zycia wielkich mistrzow szachowych – wesolo i powaznie

W moim tekscie przedstawie ciekawostki z zycia dwoch wielkich szachistow, ktorych szlaki zyciowe przebiegaly przez ziemie polskie. Pierwszym jest Karl Ernst Adolf Anderssen a drugim Miguel Mieczyslaw Najdorf.

Karl Ernst Adolf Anderssen (1818-1879), urodzony we Wroclawiu (wtedy Breslau) byl jednym z najwybitnieszych szachistow dziewietnastego stulecia. Gry w szachy nauczyl go ojciec, gdy mial 9 lat. Studiowal matematyke i filozofie w swoim rodzinnym miescie. Nie byl zawodowym graczem, pracowal jako nauczyciel w tamtejszym gimnazjum, gdzie uczyl matematyki i niemieckiego. Zmarl w wieku 61 lat a jego grob znajduje sie na wroclawskim Cmentarzu Osobowickim. Odnosil wiele sukcesow w roznych turniejach. W 1851 wygral wielki miedzynarodowy turniej szachowy w Londynie, gdzie pokonal cala owczesna elite szachowa swiata. Nie bylo wtedy turniejow o mistrzostwo swiata, wiec stal sie jakby niekoronowanym mistrzem swiata.

Po zwycieskim turnieju Anderssen wracal powozami konnymi do rodzinnego Wroclawia. I tu zaczyna sie ta wesola historia, ktora chce teraz opowiedziec. Na jednym z przystankow niemieckich, chyba w Bawarii, ktorym byla jakas oberza nasz mistrz musial zrobic postoj czekajac na nastepny powoz. Karczmarz byl namietnym szachista, ale nie mial partnera do gry. Andersena nie znal ani nigdy nie widzial. Dla zabicia czasu zaproponowal Anderssenowi gre w szachy. Od tego momentu widac, ze mistrz mial niezwykle poczucie humoru. Zeby miec swiety spokoj odpowiedzial karczmarzowi, ze nie umie grac w szachy. Tenze oswiadczyl, ze to mu nie przeszkadza i zaproponowal nieznanemu podroznemu, ze nauczy go grac w ta gre. Chcac nie chcac nasz mistrz zgodzil sie na to. Wielkie podpuszczanie zaczelo sie. Karczmarz pokazal mu podstawowe ruchy i objasnil zasady gry. Aby zachecic Anderssena do gry, karczmarz zaproponowal mu, ze sam jako doswiadczony gracz bedzie gral bez najsilnieszej figury czyli hetmana (damy). Wyjasnie krotko co to oznacza dla przebiegu gry i szans zawodnika brak takiej waznej figury. Hetman jest nasilniejsza figura szachowa. Jezeli stoi on na srodku szachownicy, ktora ma 64 pola, to kontroluje 28 pol (czyli zasieg jego dzialania obejmuje prawie polowe szachownicy!). Dla porownania wieza kontroluje 15, goniec 14 a skoczek tylko 8 pol na szachownicy. Stad taki hetman ma wartosc dwoch wiez albo trzch do czterech lekkich figur(skoczkow lub goncow). W praktyce, gracze szachowi, ktorzy straca kilka pionkow, albo skoczka czy gonca moga tylko zaplakac i poddaja partie, bo nie sa w stanie wyrownac straty. Brak hetmana, to tak jakby stracilo sie jedyny czolg w calej armii. Karczmarz byl pewny, ze nic mu nie grozi, chociaz gra oslabiony, ale przeciez tylko przeciwko pocztkujacemu graczowi. Takiemu to nawet przewaga hetmana nic nie pomoze.

I tak sie zaczela sie ta wesola gra. Gracze rozegrali szereg partii. Przypuszczenia karczmarza potwierdzily sie. Za kazdym razem wygral, chociaz mial o jedna decydujaca figure mniej. Anderson po prostu specjalnie przegral wszystie partie. Zrobilo sie nudno. Karczmarz nie widzial zapewne jeszcze tak tepego ucznia sztuki szachowej. Nie wiedzial oczywiscie, ze Anderssen po cichu znakomicie sie bawi. Powiedzial naszemu mistrzowi, ze jest wyjatkowo slabym uczniem i nie ma nadziei na poprawe. Mistrz oswiadczyl na to, ze to wlasnie fakt, iz posiada hetmana zmusza go ciagle do myslenia tylko o tym, zeby nie stracic tej waznej figury, przez to robi bledy i caly czas przegrywa. Anderssen stwierdzil, ze na pewno lepiej mu bedzie sie wiec gralo bez hetmana. Przypuszczalnie nasz zrezygnowany karczmarz popatrzyl na nieznajomego podroznego jak na wariata. Zgodzil sie jednak grac majac tym razem sam o hetmana wiecej. Ale teraz Anderssen pozorujacy poczatkujacego szachiste wygral wszystkie nastepne partie i to nie posiadajac hetmana! Jego przeciwnik musial nie dowierzac wlasnym oczom! Nasz mistrz wytlumaczyl mu, ze bez hetmana gra sie rzeczywiscie lepiej, co poswiadcza przeciez przebieg tego calego meczu - w koncu wygrywala caly czas osoba grajaca bez hetmana! Wyjasnienie to bylo oczywiscie absurdem. Mimo wszystko jednak otumaniony karczmarz przezyl chyba najwieksze wydarzenie swojego zycia i nie wiem, czy dowiedzial sie kiedykolwiek, ze gral przeciwko niekoronowanemu mistrzowi swiata. Taki to byl kpiarz z tego Anderssena.

Nastepna moja opowiesc jest poswiecona jednemu z najwybitniejszych polskich szachistow w historii – Miguelowi (Mieczslawowi) Najdorfowi (1910-1997). Zdobyl druzynowo cztery srebne medale na olimpiadach szachowych: dla Polski jeden , Buenos Aires 1939, potem trzykrotnie dla Argentyny grajac najczesciej na pierwszej szachownicy, 1950, 1952 i 1954. W 1939 roku polska druzyna w skladzie (X.Tartakower, M.Najdorf, P.Frydman, T. Regodzinski i F.Sulik uplasowala sie tuz za druzyna III Rzeszy jako druga majac tylko 0,5 punkta mniej (Niemcy 36,0 Polska 35,5 punktow). Jako obywatel polski pochodzenia zydowskiego, Najdorf nie mogl wrocic po olimpiadzie w Buenos Aires do okupowanej Polski. Jego zona, dziecko oraz cala rodzina zostali zamordowani w obozie koncentracyjnym. W roku 1944 zostal obywatelem Argentyny.

Zaslynal jako wysmienity gracz w w normalnej symultanie szachowej oraz w szachy „na slepo“ i to do tego w symultanie „na slepo“. Na tych polach pobil wtedy owczesne rekordy. Normalna symultana szachowa polega na tym, ze mistrz szachowy ma wielu przeciwnikow, ktorzy siedza przy ustawionych w szeregach stolikach, na ktorych sa ustawione szachownice z figurami. Mistrz ma biale figury, dlatego zaczyna gre, moze tez wybrac tym samym okreslone szachowe otwarcie. Musi caly czas chodzic od stolika do stolika. Gdy mistrz podchodzi do szachownicy, przeciwnik musi przy nim zrobic ruch. Problemem jest tylko ilu przeciwnikow ma mistrz? M.Najdorf gral 1950 roku w Sao Paulo w Brazylii przeciwko 250 szachistom rownoczesnie! Wygral 226 partii, przegral tylko 10 i zremisowal 14! Cale spotkane trwalo ponad 11 godzin! Na dobra sprawe moglby jezdzic rowerem, bo szeregi z ustawionymi stolikami byly dlugie.Tylko nadzwyczajne zdolnosci oraz kondycja fizyczny i psychiczna moga zapewnic taki sukces. Wiem co to znaczy, bo bralem udzial w takiej symultanaie, ale po przeciwnej stronie. Bylo to chyba w 1993 roku, gralem w takiej zbiorowej grze w Warszawie, na duzym placu,, przeciwko dwukrotnej mlodziezowej mistrzyni swiata Krystynie Dabrowskiej, dzisiejszej arcymistrzyni. Bylem jednym z jej kilkunastu przeciwnikow, a ona radzila sobie bardzo dobrze, chociaz byl wtedy goracy dzien i byla zmeczona. Ze spotkania pozostalo mi tylko jedno zbiorowe zdjecie. Nie chcialbym sie jednak znalezc w skorze mistrza, ktory gra przeciwko tylu graczom naraz – to ciezka praca. Lubie bardzo grac w szachy i dlatego przyjalem w blogu pseudonim En passant w terminologii fachowej okreslajacy specyficzny ruch pionka, tzw bicie w przelocie.

M.Najdorf dal sie poznac jako genialny gracz w niewyobrazalnej dla przecietnego szachisty symultanie szachowej „na slepo“. Wyglada ona jak normalna symultana, z ta tylko ogromna roznica, ze mistrz szachowy gra przeciwko wielu graczom odwrocony tylem do szeregow stolikow i nie majac przed soba zadnej szachownicy! Problemem jest tutaj ilu przeciwnikow ma taki mistrz szachowy. M.Najdorf bil i tutaj rekordy. Najpierw w Sao Paulo w 1943 roku gral „na slepo“ przeciw 40 przeciwnikom, a potem powtornie w tym miescie w 1947 roku, tym razem przeciwko 45 szachistom. W tym drugim przypadku wygral 39 partii, przegral tylko 2 a 4 zremisowal! Cale spotkanie trwalo prawie 20 godzin! Mistrz siedzi tylem do przeciwnikow i podaje kolejne ruchy dla kazdej szachownicy, wymawiajac oznaczenia pol szachowych, np. wieza d3 na idzie na d7. Najdorfowi przyswiecal w tych grach jeden wazny cel: chcial zwrocic na siebie uwage prasy swiatowej, swojej zaginionej rodziny, o ktorej zamordowaniu jeszcze wtedy nie wiedzial, a ktora poszukiwal. To bylo wolanie o pomoc czlowieka, ktory walczyl o odzyskanie najblizszych mu osob.

Granie symultany „na slepo“ bylo ogromnym wysilkiem i obciazeniem psychicznym dla Najdorfa. Przez wiele godzin mial w glowie zmieniajace sie sytuacje na tylu szachownicach. Musial przemyslec dziesiatki tysiecy kombinacji. Zeby zrozumiec jego wyczyn, wyobrazmy sobie najpierw taka sytuacje. Najpierw pomyslcie Panstwo, ze gracie w warcaby, macie tylko 2 przeciwnikow i gracie „na slepo“ czyli nie widzicie szachownic swoich przeciwnikow. Czy spisalibyscie sie dobrze? W dodatku w grze w warcaby uczestnicza tylko 24 pionki (potem ewentualnie kilka damek), ktore wykonuje takie same ruchy. A teraz wrocmy do szachow. Na kazdej szachownicy stoja 32 figury szachowe. Sposrod nich pionki, skoczki, gonce, wieze, hetman i krol poruszaja sie w rozny sposob. Grajac przeciwko 45 graczom Najdorf musial rejestrowac przynajmniej na poczatku spotkania 32 X 45= 1440 figury i ich ciagle zmieniajace sie pozycje. Od czegos takiego moze peknac glowa, ale jemu nie pekla a gral prawie 20 godzin! Widzowie przychodzili, odchodzili i bolaly ich glowy, a on ciagle gral. Mi jako szachiscie trudno jest zrozumiec, jak mozna czegos takiego dokonac. Do tego trzeba miec kapitalna pamiec, niesamowita zdolnosc abstarkcyjnego myslenia i poczucie orientacji - slowem leb jak sklep! Jezeli uda mi sie wkleic do tego tekstu zdjecie M.Najdorfa grajacego ta slynna symultane, to bedziecie Panstwo widzieli go odwroconego plecami do przeciwnikow i skoncentrowanego do niemozliwosci. Niestety nie udalo mi sie

Zachecam wszystkich do gry w szachy. Posylajcie swoje dzieci do klubow szachowych. To przyniesie im zawsze korzysci, poprawi logiczne myslenie, wzmocni dyscypline duchowa i pozwoli lepiej budowac coraz to nowe i ciagle aktualizowane algorytmy skutecznie pomagajace w skomplikowanych sytuacjach zyciowych i kreujace sposoby postepowania prowadzace do rozwiazywania konkretnych problemow. A takich trudnych sytuacji nie brakuje i nie bedzie brakowalo w dzisiejszym szybko zmieniajacym sie swiecie.