Ksiądz Piotr Skarga patronem roku 2012 i komu to przeszkadza?

Sługa Boży ks. Piotr Skarga (1536-1612) żył w
trudnych czasach dla Rzeczypospolitej. Zasłynął odwagą w swych
działaniach i kazaniach, w których piętnował nadużycia i zło także w
wymiarze społecznym.

– To były bardzo trudne czasy, czasy kompletnego upadku dobrego
obyczaju na wszystkich płaszczyznach życia społeczno-politycznego. W
państwie panowało ogólne rozprzężenie, chaos. Był to czas
niebezpiecznych zagrywek, na które nakłada się także szerząca się w
Polsce reformacja. Skarga urodził się w trudnych czasach prywaty, nie
był jednak dzieckiem tej epoki. Miał odwagę mówić rzeczy niewygodne,
krytykował, piętnował zło, nawoływał do jedności wśród skłóconych warstw
społecznych. Skarga był wyrzutem sumienia, za co w kręgach
politycznych, szlacheckich, magnackich był znienawidzony. Zarówno jego
posługa Rzeczypospolitej u boku króla, jak i posługa w Kościele były
służbą dla prawdy, sprawiedliwości, mądrości i ku przestrodze. Jego
nawoływanie do pokuty, zmiany stylu życia było głęboko ewangeliczne.
Ksiądz Piotr Skarga był mężem opatrznościowym.

Głosił trudną naukę, ludzie jednak go słuchali. Umarł w opinii
świętości. Już na trumnie umieszczono napis Sługa Boży, a w homilii
pogrzebowej ks. Fabian Birkowski mówił: „Odszedł od nas kapłan
prześwietny, który czasów swoich podstawił mocne ramiona swoje pod te
filary wielkie Kościoła Pańskiego”. 

– Niewątpliwe dzieło ks. Piotra Skargi jest ogromne. W pamięci
pokoleń przetrwał jako człowiek Boży, definitywnie opowiadający się za
nauką Chrystusa, głoszący naukę o prawdziwej wolności, o prawdziwym
ładzie moralnym. W tym znaczeniu to, co napisano na sarkofagu, jest
niezwykle prawdziwe. Lud oddał mu cześć. Jego troska o Ojczyznę, ale
także o ubogich musiała być wyjątkowa, że ludzie zaraz po śmierci mówili
o nim Sługa Boży.

Co ks. Piotr Skarga ma do powiedzenia współczesnemu człowiekowi? 

– To jest prawdziwy chrześcijanin, który żył wiarą. Człowiek, który
miał odwagę mówić jak Chrystus. Nawoływał do cnoty, do nawrócenia.
Umiłowanie Chrystusa przejawia się w jego ogromnej miłości do
Najświętszego Sakramentu. On kochał Kościół. Dziś może świecić
przykładem umiłowania Kościoła. Znany był ze swojej stanowczej
antyreformackiej postawy wypływającej z ogromnej miłości do Kościoła
apostolskiego, jedynego, powszechnego, świętego. Jego aktualność myśli
religijno-moralnych jest wręcz niepokojąca, zwłaszcza dla tych, którzy
dziś zapominają o tym, że Kościół jest mistycznym ciałem Chrystusa, a
wszyscy ochrzczeni są jego członkami.

I dziś jest wyrzutem sumienia dla rządzących. Politycznie był
zwolennikiem absolutyzmu, silnej władzy królewskiej. Jego ideałem była
władza odpowiedzialna za Naród, dbająca o sprawiedliwość społeczną,
władza, która nie ulega korupcji, nie jest klanem podporządkowanym
egoistycznym celom. Pod tym względem Skarga jest bardzo czytelny. Każdy
ze współczesnych polityków powinien się tą postacią zainteresować i
przejrzeć się w niej jak w zwierciadle.

Nawoływał chrześcijan do odpowiedzialności za Naród, krytykował
postawę obojętności, wierzył, że każdy poprzez swoje decyzje, wybory
może wpływać na pomyślność Ojczyzny. W swoich kazaniach, „Żywotach
świętych” ukazywał wzory do naśladowania. Pokazywał ludzi, którzy w
życiu kierowali się wartościami chrześcijańskimi. Nawoływał do jedności w
Ojczyźnie. Bardzo czytelna była jego postawa także w kontekście miłości
bliźniego. Krytykował zło, ale szanował godność człowieka, bo widział w
nim obraz Boga. Mimo tak wielu talentów, którymi został obdarzony, był
człowiekiem pokornym, gotowym cierpieć za prawdę.

Dziś Sługa Boży byłby niewygodny dla wielu. Zapewne jego zdecydowana
postawa byłaby piętnowana zwłaszcza przez te środowiska, dla których
niewygodna jest Ewangelia, które walczą z Kościołem, osłabiając jego
autorytet. Skarga jest jak prorok, kontestowany przez tych, którzy nie
chcą przyjąć orędzia Dobrej Nowiny.

Bardzo aktualny jest również jego przykład chrześcijańskiego
zaangażowania społecznego. Jest prekursorem zorganizowanej kościelnej
diakonii. Nie czynił pojedynczych gestów, ale zbudował strukturę
systematycznej zorganizowanej pomocy potrzebującym. Arcybractwo
Miłosierdzia działa do dziś.

Proces beatyfikacyjny ks. Piotra Skargi SJ rozpoczął się wczoraj, w
uroczystość Niepokalanego Poczęcia Maryi, w Krakowie. Ile może potrwać?

– Już blisko dwa lata pracują dwie komisje: teologiczna i
historyczna. To od ich powołania –  można powiedzieć – rozpoczęły się
formalne prace zmierzające do rozpoczęcia tego procesu. Aktualnie prace
komisji historycznej są już na ukończeniu. Opracowywany jest dokument
prezentujący postać ks. Piotra Skargi, jego dzieła, życie duchowe,
dorobek literacki i teologiczny. Ten dokument liczy obecnie około 180
stron. Także każdy z członków komisji teologicznej opracował swoją
opinię na temat kandydata na ołtarze. Zajmują one kolejne 60 stron.
Zatem opracowany materiał już na wstępie procesu jest bardzo pokaźny.

Aby proces mógł się formalnie rozpocząć na etapie diecezjalnym,
potrzebna była zgoda Konferencji Episkopatu Polski, którą otrzymaliśmy w
tym roku. Następnie zgodę wyraziła Kongregacja Spraw Kanonizacyjnych,
na czele której stoi ks. kard. Angelo Amato. Od momentu, kiedy Rzym 10
października br. wyraził zgodę na rozpoczęcie procesu, ks. Piotrowi
Skardze przysługuje tytuł Sługa Boży.

W procesie historycznym do beatyfikacji przesłuchani zostaną
świadkowie z tych miejsc, gdzie kult ks. Piotra Skargi jest
pielęgnowany, ale nie tylko. Zdecydowaliśmy się wybrać świadków według
klucza środowisk: grójeckiego, wileńskiego, jezuickiego, naukowego,
artystycznego, Arcybractwa Miłosierdzia, wiernych dziękujących za
otrzymane łaski. Zaprzysiężony 8 grudnia trybunał przesłuchiwać będzie
kolejnych świadków, przewidywana ich liczba to około 30. Mamy ambitne
plany. Za półtora roku chcielibyśmy zakończyć etap diecezjalny i
przesłać całość materiału do Rzymu. Nie wiemy, ile potrwają prace w
Kongregacji, na etapie rzymskim. My ze swej strony zrobimy wszystko, aby
ks. Piotr Skarga jak najszybciej został ogłoszony błogosławionym. To
nasz dziejowy obowiązek.

Skoro ks. Skarga umierał w opinii świętości, dlaczego jego proces
beatyfikacyjny rozpoczyna się dopiero po czterystu latach od śmierci?

– Myśl o jego beatyfikacji dojrzewała przez kolejne wieki. Jednak do
tej pory nie podejmowano formalnych prac na rzecz wszczęcia procesu.
Złożyły się na to okoliczności zewnętrzno-techniczne. Kiedy w 1612 r.
umiera Skarga, Rzeczpospolita wikła się w wojny. W osiemnastym wieku
mamy do czynienia z kasatą zakonu jezuitów. Przez długie lata Naród
cierpi, znosząc niewolę rozbiorów. Spuścizna ks. Piotra Skargi jest
ogromna. Istniała potrzeba przebadania bogatej literatury jego
autorstwa, ale także tego, co o nim napisano. To była olbrzymia praca.
Zewnętrzne warunki tej jakże żmudnej, spokojnej pracy nie sprzyjały.

Ksiądz Skarga nie działał tylko w Krakowie, ale także w Wilnie, we
Lwowie, w Pułtusku, Jarosławiu. Wszędzie tam trzeba było dotrzeć.
Biblioteki jezuickich kolegiów stały się łupem najeźdźców, co również
bardzo utrudniało badania. Trudność zgromadzenia dokumentacji została
przełamana w latach 70. dzięki ks. prof. Ludwikowi Grzebieniowi SJ,
naszemu współbratu. Objeździł wszelkie możliwe biblioteki i archiwa, po
to, aby cała dokumentacja została zebrana w jednym miejscu. Zgromadzono
ponad dwa tysiące różnych publikacji. Część dokumentacji została
zarchiwizowana na mikrofilmach.

Kult Sługi Bożego ks. Piotra Skargi trwa nieprzerwanie. Zmieniały
się czasy i okoliczności, a jego postać wciąż była i jest przywoływana.

– Od samego początku istniało przekonanie o ponadprzeciętnym stylu
chrześcijańskiego życia ks. Piotra Skargi. Jako kapłan diecezjalny
wstąpił do zakonu jezuitów, zauroczony duchowością św. Ignacego Loyoli. O
niezwykłej postaci ks. Piotra Skargi przypominano przy okazji rocznic
jego urodzin i śmierci. Kulminacją rocznicowych przeżyć był 1936 rok.
Wówczas bardzo mocno domagano się jego kanonizacji. Gdy wydawało się, że
prace procesowe ruszą, musiał ustąpić pierwszeństwa jezuickiemu
męczennikowi, błogosławionemu Andrzejowi Boboli, który zginął z rąk
kozackich. To jego proces kanonizacyjny został wszczęty. Później
przyszła II wojna światowa, czasy komunizmu.

W propagowaniu postaci ks. Piotra Skargi ogromną rolę odgrywało
Arcybractwo Miłosierdzia, które w ten sposób czciło swojego założyciela i
fundatora. Kult oczywiście miał różne fazy, raz był silniejszy, raz
pozostawał w uśpieniu. Jednak wszystkie ważne chwile dziejowe Narodu
były okazją ku temu, aby o Skardze przypominać. On budził nadzieję,
wiarę.

Na które miejsca należy wskazać, gdy mówimy o trwałym kulcie ks. Piotra Skargi?

– Przede wszystkim Kraków. Kamienica przy ul. Siennej 5 to miejsce,
gdzie ks. Piotr Skarga założył Arcybractwo Miłosierdzia Bogurodzicy i
Bank Pobożny. Powstały one z myślą o świadczeniu pomocy materialnej i
duchowej ubogim. W kościele św. Piotra i Pawła przy ul. Grodzkiej w
krypcie pod głównym ołtarzem spoczęły jego doczesne szczątki. Z czasem
ludzie zaczęli spisywać i składać na jego trumnie karteczki z
podziękowaniami i prośbami. Do jego krypty odbywały się pielgrzymki
młodzieży, która składała na trumnie tarcze szkolne. Wszystkie te rzeczy
świadczące o żywym kulcie ks. Piotra Skargi przechowywane są w
kancelarii parafii Wszystkich Świętych. Kolejne ważne miejsce, gdzie
obecny jest ks. Piotr Skarga, to dom jezuitów przy Małym Rynku i
przylegający do niego kościół św. Barbary. Tu ks. Piotr Skarga był
przełożonym. Przyczynił się do przebudowy tej świątyni i nadania jej
wnętrzu stylu barokowego. Ale kult Skargi to nie tylko Kraków. Wciąż
pielęgnowana jest pamięć o nim w miejscu jego urodzenia, w Grójcu na
Mazowszu. Był fundatorem kolegiaty jarosławskiej. Dobrą pamięć o nim
zachowano we Lwowie, gdzie był subdiakonem i kaznodzieją katedralnym. O
Słudze Bożym pamięta Wilno, gdzie został pierwszym rektorem Akademii
Wileńskiej.

Dziękuję za rozmowę.