Proces grupy Husaka

W maju 1954 roku w Bratysławie odbył się proces grupy tzw. „słowackich burżuazyjnych nacjonalistów” z Gustavem Husakiem na czele.

 

Na Słowacji, kraju o silnej pozycji Kościoła katolickiego, wpływy komunistyczne były dużo mniejsze niż w zlaicyzowanych Czechach.

 

Po zajęciu Czechosłowacji przez oddziały Armii Czerwonej, partie komunistyczne na Słowacji i w Czechach pozostały formalnie samodzielne, co pozwalało komunistom na posiadanie dużo większej liczby posłów w Tymczasowym Zgromadzeniu Narodowym. Partyjne władze KPCz z Klementem Gottwaldem na czele, krytykowały kierownictwo Komunistycznej Partii Słowacji za wolne tempo reformy rolnej, a sama Słowacja została uznana za „słabe miejsce republiki”.

 

Po wyborach parlamentarnych (maj 1946 r.), mimo zwycięstwa demokratów na Słowacji, którzy uzyskali ponad 60% głosów, przewodniczącym Zespołu Pełnomocników (organ władzy wykonawczej na Słowacji) został członek kierownictwa KPS, Gustav Husak.

 

Po praskim zamachu stanu (luty 1948 r.), w wyniku którego komuniści przejęli pełnię władzy w Czechach, słowaccy komuniści usunęli przedstawicieli Partii Demokratycznej z organów władzy wykonawczej oraz samorządów.

 

Odpowiednikiem kultu Gottwalda w Czechach był kult przewodniczącego KPS - Viliama Sirokiego na Słowacji. Szef słowackich komunistów z podejrzliwością traktował członków „powstańczego kierownictwa KPS” (z sierpnia/września 1944) i starał się sobie przypisać rolę rzeczywistego przywódcy partii w ruchu oporu, choć w czasie powstania był więziony przez Niemców.

 

W tym czasie Stalin – pod wpływem jugosłowiańskiej „schizmy” – zainicjował poszukiwania zwolenników „burżuazyjnego nacjonalizmu”, w Polsce znanego jako „odchylenie nacjonalistyczno-prawicowe”. W końcu września 1948 roku Siroky wezwał do walki z „drobnomieszczańskim nacjonalizmem”, sprzecznym z „prawdziwym słowackim patriotyzmem” oraz zlikwidowania „agentów imperializmu” w partii. Równocześnie przywódca węgierskich komunistów Matyas Rakosi wysłał pismo do Stalina, w którym wskazywał na podziały frakcyjne w KPS. Jako zwolenników antysemickiej, nacjonalistycznej oraz antyczeskiej frakcji wymienił Gustawa Husaka, Vladimira Clementisa oraz Ladislava Novomesky’ego.  

 

Rok później w Budapeszcie rozpoczął się proces grupy Rajka, a Rakosi donosił Sowietom, iż w otoczeniu Clementisa znajdują się osoby, będące w tej samej co Rajk siatce szpiegowskiej, skarżył się także, iż Gottwald zlekceważył jego informacje w tej sprawie. W tej sytuacji komuniści czescy powołali specjalną grupę do walki z „wrogiem wewnętrznym w partii”, na której czele stanął Karel Śvab. Jego słowackim oddziałem dowodził Teodor Balas, który otrzymał od Siroky’ego polecenie zbierania materiałów przeciwko Gustavowi Husakowi. Także organy partii zostały zaangażowane w ten proces przeciwko „słowackim burżuazyjnym nacjonalistom”

 

W listopadzie aresztowano kilku członków KPS, z zamiarem skonstruowania procesu politycznego. Sowieccy doradcy uczyli słowackich śledczych w jaki sposób zmusić aresztowanych do przyznania się do winy i ujawnienia innych członków spisku antypartyjnego z Clementisem i Husakiem na czele. „ Burżuazyjny nacjonalizm i szowinizm” miał być „arsenałem burżuazyjnej reakcji”, przeciwieństwem „proletariackiego internacjonalizmu”, zaś jego reprezentanci wrogami własnego narodu i zdrajcami „interesów klasowych” proletariatu.

 

Na posiedzeniu prezydium KC KPCz 13 marca 1950 roku postanowiono odwołać Clementisa ze stanowiska ministra spraw zagranicznych i pozwolić mu sprawdzić się „na innym odcinku, aby poprzez swoją pracę mógł udowodnić, że dobrze i szczerze życzy partii”. W końcu marca tego roku Husaka pozbawiono stanowiska w słowackim Urzędzie ds. kościelnych, zarzucając mu „odchylenie burżuzacyjno-nacjonalistyczne”.

 

Słowacka bezpieka przy współpracy sowieckich doradców nadal prowadziła śledztwo przeciwko Husakowi i jego zwolennikom. W jego efekcie od połowy stycznia do połowy lutego 1951 roku aresztowano około 50 słowackich komunistów. 6 lutego zatrzymano Clementisa, Husaka, Novomeckiego oraz Ladislava Holdosa. Aresztowani zostali przewiezieni do więzienia w Ruzyni, a następnie do pałacu w Kołodejach pod Pragą, służącego jako tajne więzienie czeskiej bezpieki. Równocześnie w prasie rozpoczęto ogromną kampanię propagandową mającą skompromitować ich w oczach społeczeństwa. W szeregu artykułach prasowych zarzucano im chęć oderwania Słowacji od państwa , odbudowania stosunków kapitalistycznych  oraz „powtórzenia titowskiego, puczystowsko-bonapartystycznego przedsięwzięcia”.

 

W marcu 1951 roku sekretariat KC KPS zadecydował o usunięciu z księgarń oraz bibliotek książek Husaka, Clementisa i Novomeskiego. Nagonka na wszelkie formy słowackiego „nacjonalizmu” przybrała absurdalne rozmiary – krytyce poddano wpływy „burżuazyjno-nacjonalistyczne” w słowackiej ortografii. „Kosmopolityzm” miał polegać na ignorowaniu tradycji narodowej, a „burżuazyjny nacjonalizm” na próbach sztucznego oddalenia języka słowackiego od czeskiego.

 

Ofiarę terroru padł także niedawny tropiciel spisku w partii słowackiej, Rudolf Slansky – aresztowany w listopadzie 1951 roku. Od tego momentu śledztwo przeciwko słowackim „nacjonalistom” straciło na znaczeniu. Przywódcą wielkiego spisku miał zostać nie Clementis oraz Husak, ale Rudolf Slansky. W związku z tym odpowiednio zmieniono wszystkie protokoły przesłuchać słowackich „nacjonalistów”.

 

Przygotowywany proces b. sekretarza generalnego KC KPCz stał się przyczyną odłożenia w czasie procesu „słowackich burżuazyjnych nacjonalistów” , choć do procesu Slansky’ego włączono Clementisa, aby zwiększyć wrażenie ogromu spisku. Rozprawa przeciw grupie Slansky’ego, oskarżonej o szpiegostwo na rzecz państw zachodnich, Jugosławii oraz Izraela, odbyła się w listopadzie 1952 roku. Jedenastu oskarżonych z Slanskim, Clementisem na czele zostało skazanych na karę śmierci. Gottwald nie udzielił nikomu łaski i wyroki zostały wykonane na początku grudnia 1952 roku.  

 

Ostatecznie w marcu 1954 roku KC KPCz zatwierdziło scenariusz procesu przeciwko Husakowi i jego towarzyszom. Przewodniczącym kolegium sądowego miał zostać dr Juraj Uhrim, a prokuratorem Ladislav Geso. Ustalono także, iż Husak otrzyma karę dożywocia, a jego współpracownicy od 16 do 25 lat więzienia.

 

W końcu marca 1954 roku aresztanci zostali przewiezieni do Bratysławy, gdzie poddano ich „kuracji dokarmiającej”. Husak i jego współpracownicy oskarżeni zostali o zdradę stanu, sabotaż oraz spisek przeciwko państwu czechosłowackiemu. Sam proces przebiegał spokojnie, zgodnie z wcześniej opracowanym scenariuszem, oskarżeni i świadkowie posłusznie recytowali wyuczone na pamięć odpowiedzi. Prokurator w mowie końcowej zażądał „surowego i sprawiedliwego wyroku”, jako dowodu „niezachwianej jedności czechosłowackiego ludu pracującego”, kierowanego przez „klasę robotniczą” na czele z KPCz oraz „niezachwianej przyjaźni i sojuszu z potężnym Związkiem Radzieckim i krajami demokracji ludowej”.

 

Ogłaszając w końcu kwietnia 1954 roku wyrok sędzia Uhrin podkreślił, iż Husak powinien otrzymać karę śmierci i tylko „wielkie sukcesy” w budowie socjalizmu pozwalały zmienić wyrok na dożywocie. Ivan Horvat otrzymał karę 22 lat pozbawienia wolności, Daniel Okali – 18 lat, Ladislav Holdos – 13 lat, Ladislac Novomesky – 10 lat.

 

Po procesie skazanych przewieziono do więzienia na Pankracu w Pradze, gdzie wszystkich osadzono w osobnych celach. W lipcu 1954 roku zostali przeniesieni do więzienia w Leopoldowie na Słowacji.

 

Mimo, iż kierownictwo KPCz z Antoninem Novotnym na czele nie chciało dopuścić do rewizji procesu, od 1956 roku stopniowo zwalniano niektórych skazanych - w lutym 1956 roku wypuszczono warunkowo Novomesky’ego, a w kwietniu 1957 Holdosa. Dopiero w 1960 roku zostali zwolnieni Horvath, Husak i Okali.

 

W lutym 1961 roku Husak, Novomesky oraz Horvath (pośmiertnie) odzyskali prawa obywatelskie. „Burżuazyjni nacjonaliści” domagali się jednak rehabilitacji i przywrócenia legitymacji partyjnych. Kolejna partyjna komisja w kwietniu 1963 roku uznała, iż ich proces był bezprawny i w rezultacie zostało im przywrócone członkowstwo w partii. W grudniu1963 roku zostali całkowicie zrehabilitowani, anulowano też decyzję władz partyjnych o usunięciu ich ze stanowisk partyjnych.

 

Husak, utożsamiany ze środowiskiem reformatorów odrzucił proponowane mu stanowisko wiceministra sprawiedliwości, wolał podjąć pracę w Słowackiej Akademii Nauk, gdzie napisał książkę o słowackim powstaniu z 1944 roku.

 

Po agresji wojsk Układu Warszawskiego na Czechosłowację w 1968 roku, Husak należał do tych, którzy nakłaniali do kapitulacji wobec sowieckich żądań. Po usunięciu Dubczka, w 1969 roku Husak zastąpił go na stanowisku I sekretarza KPCz, gorliwie likwidując wszelkie osiągnięcia „praskiej wiosny”. W 1975 roku objął dodatkowo funkcję prezydenta Czechosłowacji, którą sprawował aż do 1989 roku.

 

Inni oskarżeni w procesie słowackich nacjonalistów nie powrócili do działalności partyjnej, a Holdos potępił agresję sowiecką oraz politykę „normalizacji” Husaka. Pozostał wierny ideologii komunistycznej, jednak w wydaniu zachodnioeuropejskim – został członkiem Komunistycznej Partii Hiszpanii  

 

Wybrana literatura:

 

Zatajony dokument. Raport Komisji KC KPCz o procesach politycznych i rehabilitacjach w Czechosłowacji w latach 1949-1968.

J. Tomaszewski – Czechosłowacja

Proces antypaństwowego ośrodka spiskowego w Czechosłowacji

A. London – Byłem członkiem bandy Slanskiego