10.IV. - dokumentacja, nie r z ą d PL/SU

ZAMIAST WPROWADZENIA -

++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++

 Sprawa dotycząca działań organizacyjnych związanych z problematyką identyfikacji ofiar masowych katastrof nie uległa dotychczas w międzynarodowej skali wymaganej unifikacji (5, 8, 9, 10, 18).
Dyskutowano nad nią na forum kongresowych i sympozjalnych spotkań medyków sądowych (3, 4, 7, 13). Była ona wiodącym tematem Konferencji "Wypadki Zbiorowe (Katastrofy) w Praktyce Sądowo-Lekarskiej i Kryminalistycznej" (Jastrzębia Góra, maj 1981r.) (16).

Uchwalona wówczas rezolucja została przekazana do Krajowego Centrum Koordynacji Ratownictwa oraz kompetentnym resortom. Stałe niebezpieczeństwo katastrof o zasięgu krajowym czy regionalnym wymaga ciągłego doskonalenia działań organizacyjnych także na tym polu. Zważywszy częsty udział w obecnych katastrofach społeczności różnych narodowości powinny one zmierzać do unifikacji postępowania, która byłaby zgodna z poszukiwanymi światowymi standardami.

W podejmowanych próbach znormalizowania w międzynarodowej skali działań identyfikacyjnych w przypadku zbiorowych wypadków śmiertelnych wielokrotnie podnoszono sprawę konieczności wprowadzenia jednolitego modelu postępowania oraz potrzeby międzynarodowej współpracy wielospecjalistycznych ekip identyfikacyjnych, operujących w zakresie organizacyjnym i technicznym według ustalonego schematu (2, 4, 6, 11, 12, 13, 16, 19). Postulowano powołanie przez Międzynarodową Akademię Medycyny Sądowej i Społecznej komitetu, którego zadaniem byłoby opracowanie tego modelu i utworzenie międzynarodowej listy specjalistów z zakresu identyfikacji (12, 16). Podkreślano znaczenie, jakie na obszarze szeroko pojętego zagadnienia identyfikacji oraz przy ustalaniu przyczyn katastrof odgrywają wysokie medyczno-sądowe kwalifikacje (1, 17).

Zwracano uwagę na konieczność dysponowania w badaniach identyfikacyjnych pełną pulą istotnych informacji, kładąc przy tym nacisk na dostępność do informacji zgromadzonych w bankach danych DNA (14, 15).
Usystematyzowanie sfery organizacyjnej w przypadku ustalania tożsamości zmarłych w masowych katastrofach nabrało szczególnego znaczenia w ostatnich latach, w których spotykamy się coraz częściej z pochłaniającymi znaczne ilości ofiar aktami terrorystycznymi:
przykładowo w zamachu na samolot Boeing w Lockerby (1988 r.) zginęło 270 osób, w ataku terrorystycznym na World Trade Center w Nowym Jorku (11.09.2001 r.) śmierć poniosły 2822 osoby.

Groźba tych zamachów dotyczy także naszego Kraju, który od niedawna znajduje się w strukturach NATO i pełni w nich określoną rolę.
Wprowadzenie jednolitych zasad organizacyjnych na wszystkich etapach postępowania identyfikacyjnego dałoby gwarancję szybkości i skuteczności jego przebiegu jak też wykluczyłoby ewentualność działań chaotycznych i improwizacyjnych, które towarzyszą zwykle pierwszemu okresowi tego postępowania (14). Na potrzebę wspólnych, zintegrowanych działań medyków sądowych w przypadku masowych katastrof wskazuje pośrednio także definicja katastrofy wg
Światowej Federacji Towarzystw Medycyny Stanów Nagłych i Katastrof: "zdarzenie powodujące tak masowe szkody i ofiary, że wysiłki i środki którymi dysponuje społeczność objęta katastrofą nie wystarczają do jej opanowania, w związku z czym niezbędna jest pomoc z zewnątrz".

 Propozycje rozwiązań 

Podstawowy skład ekip identyfikacyjnych

•  
   
   ekipa identyfikacyjna pierwszego etapu działalności (interwencyjna ekipa identyfikacyjna działająca na miejscu katastrofy):

•  
   
   koordynator (specjalista medycyny sądowej);
•  
   
   medyk sądowy;
•  
   
   kryminalistyk;
•  
   
   antropolog;
•  
   
   operator sprzętu fotograficznego;
•  
   
   operator źródeł światła;
•  
   
   protokolant dla obsługi medyka sądowego;
•  
   
   protokolant dla obsługi kryminalistyka;
•  
   
   pracownicy obsługi technicznej ;
•  
   
   pracownicy służby transportowej;
•  
   
   pracownicy służby pogrzebowej;

•  
   
   ekipa identyfikacyjna drugiego etapu działalności(ekipa identyfikacyjna działająca w zakładach badawczych). W tym etapie uczestniczy druga ekipa identyfikacyjna, w składzie jak ekipa interwencyjna poszerzonym o specjalistów z innych dziedzin:

•  
   
   odontologii;
•  
   
   radiologii;
•  
   
   hemogenetyki;
•  
   
   chemii i toksykologii (broń chemiczna);
•  
   
   bakteriologii i wirusologii (broń biologiczna);
•  
   
   psychologii (ułatwienie kontaktu z identyfikującymi ofiary katastrofy ich bliskimi);

 a ponadto o:

•  
   
   laborantów sekcyjnych;
•  
   
   personel całego zaplecza laboratoryjnego.

 (w przypadku znacznej ilości ofiar wymagane jest zwielokrotnienie składu ekip, a w sytuacjach szczególnych ich poszerzenie o specjalistów z innych dziedzin).

 Wyposażenie ekip identyfikacyjnych

•  
   
   ekipa identyfikacyjna pierwszego etapu działalności:

•  
   
   niezbędny, klasycznie stosowany sprzęt, zabezpieczony w specjalnych skrzyniach: odzież i materiały ochronne, podstawowe narzędzia specjalistyczne, nośniki informacji, materiały pomocnicze;
•  
   
   sprzęt specjalistyczny (aparat fotograficzny, kamera video, lampy stacjonarne, przenośne komputery, dyktafony, środki łączności).

•  
   
   ekipa identyfikacyjna drugiego etapu działalności:

 poza wyposażeniem przedstawionym w punkcie poprzednim, aparatura i sprzęt wymagane do przeprowadzenia koniecznych, różnokierunkowych, specjalistycznych badań.

 Schemat postępowania z udziałem ekip identyfikacyjnych

•  
   
   ekipa identyfikacyjna pierwszego etapu działalności:

•  
   
   jak najszybsze stawienie się ekipy na miejscu katastrofy;
•  
   
   stały jej kontakt z ekipą identyfikacyjną uczestniczącą w drugim etapie działalności (patrz niżej);
•  
   
   pokwadratowanie terenu wg metod archeologicznych oraz wykonanie jego szkicu wzbogaconego dokumentacją fotograficzną i dokumentacją video;
•  
   
   dokładne udokumentowanie umiejscowienia zwłok, fragmentów zwłok, śladów biologicznych, rzeczy znalezionych na zwłokach i w ich otoczeniu;
•  
   
   fachowe zabezpieczenie ciał, śladów biologicznych i rzeczy oraz oznakowanie worków (torebek, kopert), w których będą transportowane do specjalistycznych zakładów;
•  
   
   kontakt ze służbą pogrzebową.

•  
   
   ekipa identyfikacyjna drugiego etapu działalności:

•  
   
   szczegółowo udokumentowane badania medyczno-sądowe zwłok z udziałem całego składu ekip identyfikacyjnych, celem ustalenia:

1.  
    
    przyczyny zgonu, czasu zgonu, mechanizmu zgonu (badania makroskopowe, histopatologiczne, chemiczno-toksykologiczne, bakteriologiczno-wirusologiczne);
2.  
    
    tożsamości denata z uwzględnieniem badań morfologicznych i hemogenetycznych;

•  
   
   dokładnie udokumentowany opis odzieży denata oraz rzeczy znalezionych przy denacie i w jego otoczeniu oraz ich specjalistyczne badania medyczno-sądowe, kryminalistyczne, biologiczne i chemiczne, dotyczące w szczególności oceny:

1.  
    
    charakteru uszkodzeń odzieży i przedmiotów;
2.  
    
    rodzaju zabrudzeń stwierdzonych na powierzchni tych rzeczy;
3.  
    
    znalezionych w ich obrębie artefaktów;
4.  
    
    uwidocznionych śladów biologicznych (np. tkanek, biologicznej kontaminacji);
5.  
    
    śladów prochu i osmaleń;
6.  
    
    śladów substancji chemicznych;

•  
   
   tworzenie z dokumentowanych spostrzeżeń baz danych;
•  
   
   stały kontakt z rodzinami ofiar ze ścisłym dokumentowaniem uzyskiwanych od nich informacji i tworzeniem z nich baz danych;
•  
   
   dostępność w każdej chwili do całej wymaganej dla celów identyfikacyjnych dokumentacji: medycznej, stomatologicznej, osobowej i tworzenie z nich baz danych;
•  
   
   integracja wyników przeprowadzonych badań z informacjami uzyskanymi na temat uczestników katastrofy.  

 Ryc. 1. Model organizacji działania ekip identyfikacyjnych.

 Fig. 1. Organizational model for the operations of identification teams. 

 Model organizacji działania ekip identyfikacyjnych (ryc. 1)

•  
   
   łączność centrum dowodzenia kierowanego przez prokuratora z:

•  
   
   kierownikiem właściwego terytorialnie "regionalnego centrum identyfikacyjnego", utworzonego w oparciu o zakład medycyny sądowej, pełniącym jednocześnie w centrum identyfikacyjnym funkcję koordynatora działania ekip identyfikacyjnych;
•  
   
   naczelnikiem właściwego regionalnie zakładu kryminalistyki;
•  
   
   kierownikiem służby pogrzebowej;

•  
   
   łączność koordynatora z naczelnikiem zakładu kryminalistyki i kierownikiem służby pogrzebowej;
•  
   
   łączność między koordynatorem a podległymi mu członkami ekip identyfikacyjnych pierwszego i drugiego etapu działalności;
•  
   
   łączność koordynatora, za pośrednictwem centrum dowodzenia, z kierownikami najbliższych terytorialnie "regionalnych centrów identyfikacyjnych" ujętych w "krajowej sieci identyfikacyjnej" a w uzasadnionych przypadkach z "krajowym/międzynarodowym centrum identyfikacyjnym";
•  
   
   natychmiastowe stawienie się całego składu interwencyjnej ekipy identyfikacyjnej pierwszego etapu działalności (interwencyjnej ekipy identyfikacyjnej) na uzgodnione między centrum dowodzenia a koordynatorem miejsce oraz transport z tego miejsca ekipy identyfikacyjnej do miejsca katastrofy;
•  
   
   jak najszybsze stawienie się całego składu ekipy identyfikacyjnej drugiego etapu działalności do centrum identyfikacyjnego z wykorzystaniem, w zależności od sytuacji, własnych środków transportu bądź też na zasadach z poprzedniego punktu;
•  
   
   udział w postępowaniu identyfikacyjnym, w przypadku katastrof o zasięgu międzynarodowym, specjalistów z krajów z których pochodzą ofiary, uwarunkowany (12, 16):

•  
   
   pełnieniem przez nich funkcji informacyjno-konsultacyjnej;
•  
   
   znajomością realiów kraju pochodzenia ofiary (np. cechy odzieży, jej producenci itp.);
•  
   
   znajomością klasyfikowania danych medycznych, stomatologicznych i osobowych;
•  
   
   znajomością języka ofiar które przeżyły katastrofę;
•  
   
   wpływem psychicznym na osoby żyjące (kwestia zaufania);
•  
   
   koniecznością stałej łączności z macierzystymi instytucjami pozostającymi w kontakcie z bliskimi ofiar katastrof.

•  
   
   utrzymywanie przez koordynatora stałej łączności między ekipą identyfikacyjną pierwszego etapu działalności a ekipą identyfikacyjną drugiego etapu działalności i przekazywanie w ten sposób wszelkich informacji dotyczących ilości śmiertelnych ofiar oraz innych okoliczności warunkujących strategię przewidywanych działań, w tym ukierunkowanie badań diagnostycznych;
•  
   
   przekazywanie przez koordynatora uzyskanych od ekip identyfikacyjnych danych do centrum dowodzenia, dla wstępnego wytypowania tożsamości ofiar katastrofy i znalezienia ich bliskich, którzy będą brali udział w ostatecznym rozpoznawaniu zwłok w centrum identyfikacyjnym;

•  
   
   transport zwłok po zakończeniu prac interwencyjnej ekipy identyfikacyjnej do centrum identyfikacyjnego;
•  
   
   transport rzeczy: odzieży, rzeczy osobistego użytku, artefaktów do centrum identyfikacyjnego i w zależności od potrzeb i uwarunkowań ich pozostawienie w centrum identyfikacyjnym bądź przekazanie do zakładu kryminalistyki;
•  
   
   zapewnienie w centrum identyfikacyjnym komfortowych warunków osobom bliskim ofiarom katastrof, szczególnie w trakcie rozpoznawania zwłok, oraz maksymalnie sprawne przeprowadzenie działań administracyjnych (karty/akty zgonu) i działań związanych z wydawaniem zwłok;
•  
   
   wykonanie specjalistycznych badań diagnostycznych: medyczno-sądowych, kryminalistycznych, biologicznych, bakteriologiczno-wirusologicznych, chemiczno-toksykologicznych;
•  
   
   pełne udokumentowanie wszystkich przeprowadzonych badań, archiwizacja dokumentacji i sporządzenie z niej komputerowej bazy danych dotyczącej katastrofy;
•  
   

•  przekazanie, zgodnie z obowiązującą procedurą, całej dokumentacji organom prowadzącym czynności dochodzeniowo-śledcze (prokuratura).

 (przedstawione w modelu organizacji działania ekip identyfikacyjnych hierarchiczne zależności będą wynikały wyłącznie z priorytetów związanych z zaistniałą sytuacją).

 Działania konieczne do podjęcia

•  
   
   Ustalenie zasad międzynarodowej współpracy dotyczącej identyfikacji ofiar katastrof.
•  
   
   Utworzenie postulowanych w przeszłości (12):

•  
   
   międzynarodowej listy specjalistów od spraw identyfikacji;
•  
   
   ujednoliconego systemu postępowania identyfikacyjnego.

•  
   
   Zapewnienie w koniecznych przypadkach bezzwłocznej pomocy interwencyjnej ze strony ekip identyfikacyjnych funkcjonujących w sieci krajowych/międzynarodowych jednostek zajmujących się problematyką identyfikacyjną: zakładów medycyny sądowej oraz zakładów kryminalistyki.
•  
   
   Intensyfikacja badań naukowych na całym polu problematyki katastrof, z zaakcentowaniem badań związanych z szeroko pojętym zagadnieniem identyfikacji.
•  
   
   Zagwarantowanie pełnego wyposażenia, w tym w nieodzowną aparaturę naukowo-badawczą i sprzęt, zakładów medycyny sądowej oraz zakładów kryminalistyki działających wspólnie w "krajowej/międzynarodowej sieci identyfikacyjnej", zapewniającego w przypadku katastrof ich całkowitą wydolność diagnostyczną.
•  
   
   Prowadzenie stałej współpracy naukowej pomiędzy zakładami tworzącymi "krajową/międzynarodową sieć identyfikacyjną" ze stałą wymianą naukowych doświadczeń (sympozja, konferencje) i zagwarantowaniem bezpośredniej dostępności do informacji dotyczących wdrożonych już metod badawczych.
•  
   
   Utworzenie "krajowego/międzynarodowego centrum identyfikacyjnego" oraz "regionalnych centrów identyfikacyjnych" z usankcjonowaniem ich istnienia w państwowych strukturach administracji.

•  
   
   Uzyskanie środków finansowych umożliwiających realizację przedstawionych zadań:

•  
   
   struktury odpowiadające za bezpieczeństwo narodowe;
•  
   
   ramowe programy Unii Europejskiej, NATO.

•  
   
   Przekonanie osób odpowiadających za powodzenie przedsięwzięcia o jego znaczeniu i przejęcie przez wybrane osoby patronatu nad jego realizacją.
•  
   
   

Podjęcie mądrych i skutecznych kroków, inspirowanych właściwą oceną faktycznego niebezpieczeństwa.

  "ARCHIWUM MED.SĄDOWEJ I KRYMINOLOGII,nr 4/2002                                
  http://www.amsik.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=200