Szympansy lepsze od ekspertow

Szympansy trafniej prognozuja niz eksperci polityczni i ekonomiczni. A najgorzej przewiduja przyszlosc najbardziej znane autorytety - ci, ktorzy ciagle sa na pierwszych stronach gazet i koczuja w studiach telewizyjnych. Do takich wnioskow doszedl Philip E. Tetlock, profesor University of California, Berkeley ("Expert Political Judgment:How Good is It? How Can We Know?", Princeton, 2005).

Tetlock namowil 284 ekspertow politycznych i ekonomicznych do udzialu w swoich badaniach. Dokladniej, byli to ludzie, ktorzy zyli z prognozowania ("commenting or offering advice on political and economic trends"). Przez dwadziescia lat udalo sie profesorowi zanalizowac 82 361 prognoz. Przykladowo, pytal o to czy Kanada sie rozpadnie, czy apartheid w RPA zakonczy sie w sposob pokojowy itp. Prognozy dotyczyly dziedzin, na  ktorych eksperci sie znali oraz obszarow znajdujacych sie poza ich specjalizacja. A do tego pytal o sposob formulowania prognoz przez poszczegolnych ekspertow.

Typowo, Tetlock dawal trzy mzoliwosci przebiegu wydarzen w przyszlosci: 1. Nic sie nie zmieni; 2.Bedzie czegos wiecej (np. wzrost gospodarczy); 3. Bedzie czegos mniej (np. represji politycznych). Na przyklad: "Czy dlug publiczny w USA w latach 90-ych: 1. Pozostanie na dotychczasowym poziomie; 2. Wzrosnie; 3. Spadnie.

Nastepnie, prognozy ekspertow porownywano z rzeczywistoscia, roznymi przewidywaniami opierajacymi sie na prostych metodach statystycznych, jak ekstrapolacja trendu oraz trafnosci prognoz dwoch gatunkow osob nie bedacych ekspertami: a/ slabo poinformowanych, b/ dobrze poinformowanych. Okazalo sie, ze osoby nie bedace ekspertami nie ustepowaly ekspertom w trafnosci prognoz. Najbardziej zadziwiajaca byla negatywna korelacja pomiedzy trafnoscia przewidywan a reputacja, slawa, pewnoscia siebie, a nawet, w pewnym punkcie - glebokoscia wiedzy ekspertow. Im slawniejszy i pewniejszy siebie tym czesciej chybia.

Szcegolnie wyraziscie wyszla roznica pomiedzy dwoma typami postaw czy nastawien. Pierwszy z nich, to "jeze". Sa to eksperci przejeci wielkimi ideami i uwielbiajacy wielkie teorie. "Znaja jedna Wielka Idee i znaja ja dobrze". Przykladem moze Marksizm. Ekspert przywiazany do tej tradycji myslenia wierzy w nastepowanie po sobie formacji spoleczno-ekonomicznych i wierzy, ze walka klasowa bedzie sie zaostrzala wraz z rozwojem kapitalizmu. Szuka wszelkich argumentow majacych potwierdzac slusznosc jego przekonan. Nie wycofuje sie nawet jesli rzeczywistosc ciale przeczy slusznosci jego rozumowania. Nic dziwnego, ze "jeze" popelniaja duzo bledow - szczegolnie w prognozach dlugookresowych.

'Jeze" sa lubiani przez media, bo zwykle sa charyzmatyczni, wykazuja ogromna pewnosc siebie i wyglaszaja efektowne prognozy, ktorych wlasciwoscia jest skrajnosc. Niestety nikt nie karze ich za brak skutecznosci.

"Lisy" sa eklektyczne, ostrozne, nie maja wielkiego entuzjazmu do jakiejs jednej wybranej teorii, potrafia sie przyznac w czasie dyskusji  do bledow luk w wiedzy . Dobrze sie czuja w swiecie niepewnosci. zaradzaja jej uzywajac trybu warunkowego: "jezeli", "chociaz", "o ile". Sa raczej malo "medialni" i nudni.Nie sa efektowni i zyja w cieniu "jezy". Nic to, ze wykazuja sie znacznie wieksza od tamtych skutecznoscia.

Inne podzialy nie wykazaly wiekszych roznic. Na przyklad oczekiwana roznica pomiedzy optymistami i pesymistami.  Optymisci dokonywali 10-letnich prognoz, w ktorych mocno przesadzali co do szansy zajscia zmian pozytywnych w gospodarce i polityce. Na przyklad przewidywali dynamiczny wzrost gospodarczych krajow sub-Saharyjskich. Przypisywali 65% prawdopodobienstwa spelnienia sie rozowych scenariuszy, ktore zmaterializowaly sie jedynie w 15% przypadkow. Z kolei pesymisci dawali 70% szans na czarne scenariusze, np. rozpad Indii czy Nigerii, ktore w rzeczywistosci spelnily sie w 12% przypadkow.

No dobra, a gdzie tu miejsce na madre szympansy? Pewnie, ze sa w tablicach przedstawiajacych wyniki badan. Tyle, ze nie idzie tu o prawdziwe malpy. "Chimps", to wprawdzie "szympansy", ale w sensie metaforycznym. Okreslenie to uzywane jest w zargonie jako skrot oznaczajacy model oparty na zupelnie przypadkowym wyborze. Jak szympansy rzucajace lotkami do tarczy. Jeszcze inaczej, jezeli ktos bedzie rzucal przez dluzszy okres czasu moneta, gdzie za kazdym razem jest szansa i na orla, i na reszke, rowna 50%, to nawet jesli dwadziescia razy trafi sie mu na poczatku reszka (czyli 100%), to przy milionie eksperymentow (doswiadczen  losowych) rezultat bedzie 50%:50%. A w przypadku badan Tetlocka, jest to wynik 33% trafnosci kazdej z trzech mozliwych prognoz.

Otoz, ogolnie eksperci prognozowali ze skutecznoscia ciut lepsza od szympansow, ale po rozdzieleniu wynikow "ludzkich ekspertow" na "jeze" i "lisy", okazalo sie, ze szympansy sa lepsze od "jezy".