| | Paweł Andrejew był słynną postacią w polskim Wilnie lat pomiędzy dwoma wojnami światowymi XX wieku. Spolszczony Rosjanin, który był wybitnym polskim adwokatem, z mieszanej rodziny polsko-rosyjskiej od dawna mieszkającej na Litwie, zasłynął swoimi mowami obrończymi wygłaszanymi po polsku. Jego wystąpienia w sądzie znane były daleko poza Wileńszczyzną. W Jego zachowaniu w trakcie rozprawy dużo było aktorstwa, czasami niby nie uważał, wydawał się roztargniony albo demonstracyjnie zajęty czytaniem powieści kryminalnej, by nagle wkroczyć w bieg rozprawy z wnioskiem proceduralnym, bądź trafną repliką. Paweł Andrejew był popularny w Wilnie ze względu na przymioty swego charakteru i cechy moralne, chęć pomocy innym, bezinteresowność. Był człowiekiem życzliwym ludziom. Wielokrotnie występował w sądzie pro deo pomagając biednym i słabym. Wolny czas spędzał pośród przyjaciół i kolegów bądź to w restauracji, bądź na prywatnych przyjęciach. Mimo że otwarcie apolityczny, Paweł Andrejew nie bał się zająć otwartego stanowiska w sprawach, które uważał za ważne. Między innymi sprzeciwiał się narastającym w Polsce w latach trzydziestych nastrojom antysemickim, doprowadzając swoim wpływem w Wilnie do zwolnienia jednego z antysemickich profesorów Gimnazjum im.Joachima Lelewela w Wilnie. Życie Pawła Andrejewa kończy się nagle w 1942 roku. Strona ta przypomina Jego postać. |
|
|
|
|
|  | Paweł Andrejew urodził się w Wilnie 14 września 1887 roku, w mieszanej rodzinie rosyjsko-polskiej. Syn rosyjskiego szlachcica - Bazylego Andrejewa, z zawodu adwokata, wychowywany był przez ciotkę Piotrowską, która wpoiła mu miłość do polskiej mowy i kultury. Ukończył gimnazjum w rodzinnym Wilnie. Brał udział w strajkach szkolnych 1905 roku. Następnie studiował prawo na uniwersytecie w Sankt Petersburgu. Zdjęcie z tego okresu przedstawia Pawła Andrejewa w mundurze studenckim. | | W czasie studiów Paweł Andrejew poznaje Eugenię Pochitonow, pochodzącą z Wilna jedną z jedenastu córek znanego dentysty wileńskiego Mikołaja, która po ukończeniu gimnazjum żeńskiego w Wilnie, studiowała w Sankt Petersburgu w szkole dla panien. Eugenia dobrze mówiła po polsku i czytała książki w tym języku. Fotografia przedstawia Eugenię Pochitonow w klasie maturalnej. |
| |  |
|
|  | Po ukończeniu studiów oboje powracają do Wilna i tam pobierają się. Paweł Andrejew zostaje wpisany w 1912 roku na listę adwokatów w Wilnie. Zdjęcie przedstawia Pawła Andrejewa ok. roku 1912. | | Karierę adwokacką Pawła Andrejewa przerywa I-sza Wojna Światowa i powołanie w 1915 roku do wojska. |
| |  |
|
|  | Wilno zostaje we wrześniu 1915 roku zajęte przez Niemcy. Dwa miesiące wcześniej młodemu małżeństwu rodzi się syn Igor. Okupacja niemiecka trwa aż do 1918r., ale jej zakończenie nie zamyka okresu, w którym wielokrotnie zmienia się przynależność państwowa Wilna. Miasto znajduje się kolejno w rękach polskiej Samoobrony, pod zarządem władzy sowieckiej, w obrębie niepodległej Polski, ponownie w rękach sowieckich, w obrębie niepodległej Litwy, od 9 października 1920 pod polskim zarządem wojskowym generała Lucjana Żeligowskiego, następnie w obrębie polskojęzycznej Litwy Środkowej, zanim powraca prawnie 20 lutego 1922 roku do Rzeczpospolitej. Fotografia przedstawia Pawła Andrejewa z synem w roku 1921 w Wilnie. Fotografował fotograf wileński M.Marskin (dawniej Chodźko). |
|
|
|
| | Lata międzywojenne to okres szybkiego rozwoju Wilna. Paweł Andrejew poświęca się pracy adwokackiej. Robi błyskotliwą karierę. Zyskuje reputację jako świetny mówca i doskonały znawca prawa obowiązującego wtedy w Polsce na Wileńszczyźnie. Podejmuje się spraw w sądach prowincjonalnych, spraw ludzi biednych i spraw trudnych. Jest dumny z wykonywanego przez siebie zawodu. Powtarza często polskie brzmienie starej łacińskiej maksymy, że zawód adwokata jest piękny jak cnota. |
| |   |
|
| | Po pracy spędza czas głównie w towarzystwie kolegów. Jest lubianym kompanem towarzyskich posiedzeń. Na pytanie Kuriera Wileńskiego, jaka jest jego ulubiona książka odpowiada: -Kodeks Karny. Nie jest to dalekie od prawdy, bo Paweł Andrejew spędza większość czasu pośród ludzi. Poza tym w wolnych chwilach tłumaczy na rosyjski wiersze polskich poetów albo rysuje. ‹ Fotografia przedstawia pieczęć do lakowania listów z inicjałami Pawła Andrejewa. | | W 1927 roku Paweł Andrejew broni z urzędu przed sądem w Warszawie, zabójcy pierwszego posła radzieckiego w Polsce Wojkowa. Piotr Wojkow był postacią ważną dla Rosji Sowieckiej - był on wcześniej dowódcą oddziału Armii Czerwonej, który dokonał egzekucji rodziny carskiej w Rosji. W momencie zabójstwa Wojkow był równocześnie przewodniczącym delegacji sowieckiej w rokowaniach obu krajów po Pokoju Ryskim, o zwrot polskich skarbów kultury (m.in. Szczerbca). Zostaje on zabity 7 czerwca 1927r. strzałami z rewolweru na Dworcu Głównym w Warszawie przez Borysa Kowerdę, osiemnastoletniego ucznia gimnazjum z Wilna, syna działacza białogwardyjskiego. Paweł Andrejew podejmuje się tej sprawy na prośbę matki oskarżonego, która osobiście prosi Go o pomoc. Proces ten o znaczeniu międzynarodowym, powoduje, że Andrejew staje się znany w całej Polsce. Adwokat Paweł Andrejew w latach 20-tych na sali sadowej.› |
| |  |
|
|
|
|
|
|  | Pomimo to, Paweł Andrejew nie podejmuje się spraw poza Wileńszczyzną i rzadko opuszcza Wilno. Jego nieliczne wyjazdy z miasta, to wypady w góry, na narty. Był członkiem Polskiego Związku Narciarskiego. |
|
|
|
| | W latach trzydziestych Andrejew jest sławnym adwokatem w Wilnie z kancelarią na ulicy Mickiewicza. Pomimo swojej pozycji zawodowej, podejmuje się wielu spraw bezinteresownie, by pomoc ludziom. Prowadzi wiele spraw ziemian i ludzi ze wsi. Współcześni pamiętają go jak w długim płaszczu podbitym futrem i butach oficerskich, porusza się pociągiem i dorożkami po Wileńszczyźnie. Prowadzi dziesiątki spraw rocznie. Prowadzi też wiele spraw w obronie jednostki przeciwko potężniejszym instytucjom. Uważa że obowiązkiem adwokata jest obrona praw obywatela niezależnie od pozycji jaką zajmuje on w społeczeństwie, jego wyznania czy pochodzenia. Po prawej: pudełko ofiarowane Pawłowi Andrejewowi w 1931 roku przez Rodzinę Chocianowiczów oraz: Paweł Andrejew w kancelarii przy ulicy Mickiewicza w Wilnie, ok.roku 1922. |
| |   |
|
| | Małżeństwo z Eugenią nie układa się dobrze. Pomimo to, adoptują oni na początku lat dwudziestych chłopca wziętego z sierocińca - Aleksandra (ur.1913 - zm.1943; urodzony jako Aleksander Keps). Eugenia z chłopcami spędza czas w domu letniskowym Andrejewów pod Niemenczynem, Paweł Andrejew pozostaje w Wilnie i poświęca się pracy adwokackiej. Mieszkanie Andrejewów mieściło się w tym samym domu co kancelaria, przy ulicy Mickiewicza 37. Zdjęcie przedstawia Pawła Andrejewa z przybranym synem Aleksandrem ok. roku 1939. | | Po wybuchu II-giej wojny światowej, 19 września 1939 roku miasto zostaje zajęte przez Armię Czerwoną i po kilku tygodniach przekazane Republice Litewskiej. Oficjalnie Wilno zostaje stolicą Litwy, w rzeczywistości jednak nadal jest miastem polskim. Litwini zamykają uniwersytet i teatry. Następują zmiany w sądownictwie, które uniemożliwiają pracę polskim adwokatom. Te zmiany zaskakują Pawła Andrejewa bez rezerw finansowych. Po prawej: ul. Mickiewicza w Wilnie z gmachem Sądu Okręgowego (po lewej). W budynku tym w w czasach ZSRR mieściło się NKWD, potem KGB, a obecnie znajduje się dostępne publicznie archiwum tych instytucji (Gedymina 40). |
| |  |
|
|  | W czerwcu 1940 roku, Rosja Sowiecka ponownie zajmuje miasto. Zaczynają się prześladowania polskiej inteligencji, wojskowych, pracowników sądownictwa i administracji. W krótkim okresie rządów Republiki Litewskiej w Wilnie, Paweł Andrejew uzyskał paszport, gdzie jego imię i nazwisko zostało zapisane z litewska - Povilas Andréjévas. Fakt ten opóźnia Jego aresztowanie. Był jednak w Wilnie postacią zbyt znaną: w październiku 1940 roku, Paweł Andrejew zostaje ostrzeżony o grożącym Mu niebezpieczeństwie. Ze względu na brak pieniędzy i potrzebnych dokumentów, ucieczka wydaje się niemożliwa. Paweł Andrejew decyduje się stawić czoła grożącym mu przeciwnościom. | | NKWD dokonuje aresztowania Pawła Andrejewa 31 października 1940 roku i osadza Go w więzieniu w Wilnie. Według relacji współczesnych, litewska część obsługi więzienia pozostała tam z czasów Rzeczpospolitej, serdecznie pozdrawiała przyprowadzonego przez agentów znakomitego adwokata, który wcześniej przychodził tam do swoich klientów. Fotografia więzienna Pawła Andrejewa z archiwum NKWD w Wilnie, ujawnionych po upadku komunizmu. Proszę zwrócić na uwagę litewską pisownię imienia i nazwiska aresztowanego. Akta reg. nr.7321, Lietuvos Ypatingasis Archivas, Vilnius, Gedymino pr.40 |
| |  |
|
|  | Paweł Andrejew zostaje wraz z innymi adwokatami wileńskimi przewieziony w głąb Rosji, do miasta Gorkij i tam w sierpniu 1941 roku, osadzony w Więzieniu Nr 1. Według świadectwa adwokata wileńskiego Rutkiewicza również tam więzionego, latem 1941 roku, kiedy w Rosji Sowieckiej formuje się Armia Andersa, części uwięzionych Polaków udaje się wydostać z więzienia. Andrejew pozostaje jednak w zamknięciu i po odparciu hitlerowskiego ataku na Moskwę (grudzień 1941), w lutym 1942 roku zostaje wytoczony Mu proces. Zgodnie z prawem radzieckim - niema adwokata. |
|
|
|
|
|
| Oskarża się Go o "wrogi stosunek do Związku Radzieckiego". Paweł Andrejew nie przyznaje się do winy. Po krótkiej rozprawie, 9 lutego 1942 roku zostaje wydany wyrok kary śmierci. Andrejew odwołuje się od tego wyroku. Odwołanie pisze sam, zwraca w nim uwagę na niewłaściwą kwalifikację prawną wyroku. Apelacja ta zostaje częściowo uwzględniona, bo zostaje zmienione uzasadnienie wyroku, ale kara pozostaje niezmieniona. |
|
|
|
| | W marcu 1942 roku, Sędzia Kolegium Wojskowym Sądu Najwyższego ZSRR, generał Wasyl Ulrich wysyła do Gorkij telegram z poleceniem wykonania wyroku (oryginał w obecnie dostępnych aktach NKWD w Wilnie) i 16 marca 1942 o godzinie 23.00, w czasie gdy Rosja stacza ciężkie walki z Niemcami na froncie wschodnim, Paweł Andrejew zostaje rozstrzelany. |
| |  |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| Po wojnie, przez szereg lat władze radzieckie utrzymywały, że Paweł Andrejew został zwolniony z więzienia do Armii Andersa i opuścił Rosję wraz z wojskiem polskim do Pahlevi w Iranie i tam zmarł w wyniku choroby. Dopiero w 1949 roku, przy pomocy Czerwonego Krzyża, udaje się ustalić Jego prawdziwy los, choć informacja o Jego śmierci wtedy udzielona rodzinie jest bardzo ogólnikowa: zmarł w więzieniu. Jego losy w ostatnich miesiącach życia, szczegóły Jego skazania i wykonania kary, zostają ujawnione dopiero po upadku komunizmu. Grób symboliczny Pawła Andrejewa znajduje się na cmentarzu Powązkowskim (dawny Wojskowy) w Warszawie. Pamięć o znakomitym adwokacie przedwojennego Wilna nie zaginęła. Wielu Wilnian przypomina Go w swoich wspomnieniach. Był człowiekiem, który służył innym. |
|
napisz pierwszy komentarz