"Odwet" Horodyńskich cz.II (vantomas-galicja 1)

Zarządzał on z ramienia Niemców, jako Trauhänder (pełnomocnik), dobrami Lubomirskich w Charzewicach W Rzeszy Niemieckiej zaliczał się do założycieli partii nazistowskiej, ludzi zasłużonych dla Hitlera i III Rzeszy. Liczył na to, że w nagrodę za wierną służbę, otrzyma w Polsce jakiś majątek ziemski. Charzewice Lubomirskich były zbyt dużą posiadłością i po wojnie mogłyby się dostać bardziej zasłużonemu hitlerowcowi. „Fuldner upatrzył sobie Zbydniów, spory i doskonale zagospodarowany majątek z dużym dworem, a poza tym miał specjalny apetyt na piękne konie miejscowej hodowli i bardzo cenne zbiory porcelany. Tymczasem wojna się przedłużyła, a trzeba było się liczyć z konkurencją innych amatorów – lepiej zrobić fakt dokonany, wziąć Zbydniów w zarząd, porcelanę wysłać do domu, a końmi skutecznie handlować.” Nie mógł jednak przejąć majątku pod pozorem niskiej produkcji rolnej (w stosunku do wyznaczonych przez Niemców norm), tak jak uczyniono z innymi majątkami polskich właścicieli). Zbigniew Horodyński był świetnym gospodarzem. Produkcja Zbydniowa przewyższała normy, więc formalnie jego majątek nie podlegał rekwizycji. Jednak Fuldner postanowił opanować go za wszelką cenę. W realizacji powyższego zamiaru uczestniczyła kompania pancernego pułku grenadierów SS pod dowództwem Haupsturmführera Ehlersa, która wkroczyła do akcji pod pretekstem walki z partyzantką.

 

„24 czerwca 1943 r. w dzień Bożego Ciała odbył się w kaplicy przydworskiej ślub naszej 17-letniej kuzynki Teresy Wańkowiczówny z Iwonem Mierzejewskim, kolegą naszego brata Zbigniewa z gimnazjum jezuitów w Wilnie. Żadnych gości ani większego przyjęcia nie było. Po południu młoda para wyjechała w podróż poślubną, jak przystało na wojenny czas podróż niedaleką, do położonego o 15 km Sandomierza”. Sakramentu małżeństwa udzielił młodym proboszcz zaleszańskiej parafii, ks. JakubPrzybyłowicz.

Podczas posiłku niemieckie auto wjechało do parku, objechało gazon i zniknęło. Incydent ten był zwiastunem zbliżającego się nieszczęścia. Wtedy Inio wstał i wzniósł toast: „Siedzimy przy stole i wyobrażamy może, że dzisiejsze wesele, to – bodaj chwilowa – nasza rzeczywistość. Musimy sobie zdać sprawę, że tak nie jest. Rzeczywistość ukazała się nam – przez sekundę – za oknem.
Nie wolno nam o niej zapominać.”

Zbigniew miał rację. O północy rozpętało się piekło. Wydarzenia następnych dni znamy właśnie z relacji Inia, którą spisał przyjaciel - Jacek Woźniakowski. Poniżej został przytoczmy jej obszerny fragment, gdyż wspomnienia naocznego świadka najlepiej oddadzą tragizm tamtych wydarzeń.

Ślub odbył się rano w kaplicy koło dworu. W czasie śniadania, w smutnym nastroju, który z niewytłumaczonych powodów wszystkim się udzielił, piliśmy zdrowie państwa młodych. Wzniosłem toast „Kochajmy się”. Dobre wino – wyciągnięte na tę okazję- zrobiło swoje. Humory poprawiły się. Nagle przed domem zjawił się samochód terenowy SS z wmontowanym karabinem maszynowym, z którego żołnierz niemiecki puszczał w powietrze krótkie serie. Zaniepokojeni tą niezwykłą wizytą wybiegliśmy na ganek. Ojciec zapytał oficera siedzącego w samochodzie o powód strzelaniny. Niemiec odpowiedział śmiejąc się, że pokazuje maszynowy karabin szybkostrzelny ze specjalną amunicją. Krótką chwilę rozmawiał z ojcem, po czym samochód objechał gazon i znów padło kilka strzałów. Jak się później okazało, było to specjalne SS Jagdkommando, wysłane na pacyfikacje okolic nad Sanem. Incydent ten zwiększył nasz poprzedni nastrój niepokoju. Zastanawialiśmy się, co miała
na celu ta wizyta Niemców. Mogło ją spowodować liczne zgromadzenie. Może Niemcy, którzy zawsze niechętnie patrzyli na skupiających się Polaków, chcieli przy okazji sprawdzić liczbę osób, ojciec bowiem dla uniknięcia możliwych nieprzyjemności, uprzedził miejscowego Landrata o mającym się odbyć ślubie, a nawet podał liczbę spodziewanych gości.Koło dziesiątej wieczór w domu zapanowała cisza. Poza Andrzejem i mną wszyscy byli w łóżkach. Nagle ktoś zapukał do drzwi. Nie otworzyliśmy, tylko stanęliśmy z ojcem w oknie. Zaczęła się rozmowa podobna do poprzedniej. Teraz jednak nieznajomi przybrali ton agresywny i pełen pogróżek. Byliśmy pewni, że coś się gotuje. Andrzej i ja wiedzeni instynktem, nie położyliśmy się spać. Byliśmy ubrani. Milczeliśmy, ale czuliśmy, że stanie się coś strasznego. Czekaliśmy niedługo. W niespełna godzinę ktoś zaczął z całych sił walić
do drzwi. Ciotka Kowerska otworzyła drzwi. Na progu stali esesmani. Krzyczeli:

Zbigniew i Andrzej po opuszczeniu Zbydniowa udali się do Kotowej Woli do gajowego - Franciszka Ideca. Odegrywał on w tym czasie rolę kuriera kontaktującego się z ludźmi, którzy zorganizowali pomoc w wydostaniu się z rejonu zagrożenia. Parę dni później w majątku Czyżów za Wisłą
koło Zawichostu otrzymali karty rozpoznawcze na fałszywe nazwiska oraz zaświadczenia pracownicze. Cała pomoc pochodziła od ludzi z Armii Krajowej. Po opieka Juliana Targowskiego, właściciela Czyżowa, dojechali do Warszawy i trafili w ręce przyjaciół.

Następnego dnia po mordzie Fuldner udał się do Zbydniowa celem zabezpieczenia pozostałego mienia. Do pomocy wyznaczył swojego ogrodnika, Józefa Woźniaka. Był on wcześniej pracownikiem Jerzego Lubomirskiego i pełnił rolę dyrektora ogrodów w Charzewicach. Woźniak stał się jego pracownikiem, gdyż pochodził ze Śląska i świetnie mówił po niemiecku. Jak się później okazało, był także bardzo aktywnym członkiem Armii Krajowej.

 

Po przybyciu do dworu Horodyńskich zastał porażający widok „Przed głównym wejściem zobaczył Woźniak żarzącą się stertę spalonych rzeczy. Ściany i odrzwia postrzelane. Krew na schodach…. Wewnątrz meble były połamane, książki z półek na ziemi, pełno rozbitej porcelany i szkła, ślady rozbitych o ścianę butelek wina. Podłoga mokra od wina i krwi… Wielkie łoże z kolumnami w głównej sypialni połamane. Widać było, że ktoś tu walczył.
Również kilka dni po morderstwie w pomieszczeniach dworu był doktor Eugeniusz Łazowski: „Dwór był pusty. Weszliśmy do środka. Podłogi już były z grubsza zamiecione i umyte. Niewiele zmniejszyło to grozę zniszczeń. […] Piękny hall z kolekcją starej broni na ścianie. Naprzeciwko półki
z wartościowymi księgami. Wytworny salon, obrazy, dywany, antyki… Wszystko w tragicznym nieładzie, rozrzucone i pogruchotane. Przed głównym wejściem – stos popiołu i niedopalonych szmat. Poszliśmy w stronę zbiorowej mogiły. Ziemia była już wyrównana. Towarzysz ostrzegł nas, że grób może być podminowany. […]Pod stajnią stała ogrodowa platforma. Tą platformą wozili Niemcy pomordowanych do wspólnego grobu. Jeszcze nie była obmyta z krwi, obsiadły ją roje much i os.”

W parku, około 80 metrów na zachód od budynku zbydniowskiego dworu, znajduje się prostokątny, niewielki cmentarz. Skrywa on doczesne szczątki członków rodziny Horodyńskich, ich służby oraz znajomych, zamordowanych przez hitlerowców.Zbiorową mogiłę okala niski mur z piaskowca. Przy wejściu na cmentarz, po prawej stronie, umieszczone są dwie tablice z czarnego marmuru. Jedna z nich objaśnia: Grób 19 osób zabitych przez hitlerowców w zbydniowskim dworze. Rodzina Horodyńskich, Goście i Pracownicy.Obok nieco większa tablica z napisem: Andrzej i Zbigniew Horodyńscy lat 19 i 21 żołnierze AK zginęli w powstaniu warszawskim – 1944 r. Pochowani w Warszawie.

Na kamiennej platformie znajduje się mur z krzyżem. W granicie wykuty jest napis: Tu spoczywają pomordowani przez hitlerowców w zbydniowskim dworze 24 VI 1943+ Wieczną radość – daj im Panie.

 Obok wypisane są nazwiska pomordowanych:

Zbigniew Horodyński – dziedzic Zbydniowa, Zofia Horodyńska – żona Zbigniewa,Anna Horodyńska – córka Zofii i Zbigniewa, Maria Kowerska – siostra Zbigniewa Horodyńskiego, Rozalia Koczalska – guwernantka Anny, Krystyna Giecewicz – żona brata Pani Horodyńskiej, Loluś(Leon) – 12-letni syn Giecewiczowej, Stanisław Wańkowicz – senator Rzeczypospolitej Polskiej, ojciec panny młodej,

Aleksandra Wańkowicz – mama panny młodej, Barbara Mierzejewska – mama pana młodego, Halina Herubowicz, Krzysztof Jeśmian – Syn Herubowiczowej, Halszka Meysztowicz – dalsza krewna, malarka, Elfrida Horwatt – babcia panny młodej, Zofia Ryczek, Maria Latocha, Stefania Łebek – pokojówki, Edward Zboroń – leśniczy.

W dzień po zbrodni, oficer SS wręczył wójtowi gminy i miejscowemu proboszczowi oświadczenie i rozkazał, aby je ogłosić z ambony. „Byliśmy zmuszeni zastrzelić 20 osób, aby uratować życie 2000 ludzi, którzy przez kontakty Horodyńskiego z bandami i komunistami są zagrożeni.”

Fuldner, wraz z przybyłym z Generalnej Guberni Niemcem o nazwisku Weber, bawił w swojej charzewickiej rezydencji. Jego żona Marta pojechała do Stalowej Woli na zebranie niemieckich kobiet. Tuż przed 3 po południu wszystkie przewody telefoniczne w Charzewicach zostały przecięte. Dwaj mężczyźni weszli do salonu. Jednym z nich był Inio - Zbigniew Horodyński (ubrany w mundur niemieckiego kapitana). Niemcy, którzy grali w karty, początkowo byli przekonani, że jest to żart. „Jesteśmy tu, aby wykonać prawomocny wyrok sądu Podziemnego Rzeczypospolitej Polskiej". Tekst odczytano w języku polskim i niemieckim. Zginął także syn Fuldnera - Horst. Po wyjściu z pomieszczeń partyzanci zauważyli powracającą ze Stalowej Woli żonę Fuldnera. Zatrzymali powóz przy bramie posiadłości i ponownie odczytali wyrok śmierci, zabijając Niemkę. Zabranym pojazdem, dotarli partyzanci przez Obojną do leśniczówki w Kotowej Woli. Wóz rozebrany na mniejsze fragmenty utopili w bagnach dla zatarcia śladów.

W odwecie za śmierć Fuldnera, 20 października 1943 roku, Niemcy rozstrzelali w Charzewicach, na łące zwanej „Maźnica” (ze względu
na podmakanie po deszczu), 25 polskich zakładników. Pani Michalina Hara (obecnie Tyban) wspomina: „Pamiętam też egzekucję, jaką wykonali Niemcy na 25 Polakach w zemście za śmierć Fuldnera i jego rodziny. Wraz z innymi pracownikami przebywałam w baraku przeznaczonym dla służby i stamtąd przez szpary w deskach widzieliśmy tę tragiczną akcję.

Następnie zwołano chłopów z Charzewic, którym polecono zasypać dół. Ciała posypano, prawdopodobnie wapnem, bo w górę wzbiły się białe kłęby dymu. Niemcy starali się zatrzeć ślady zbrodni, wyrównali teren, wycięli nawet pochyloną jabłoń, która rosła w pobliżu i była niemym świadkiem tych tragicznych zdarzeń (a punktem odniesienia dla podglądającej służby,
która chciała zachować w pamięci to miejsce i przekazać następnym pokoleniom). Józef Woźniak wraz z miejscowym kowalem Kłopockim zaznaczyli miejsce zbrodni kamieniem i posadzili obok dwa dęby.

Dalsze dzieje dworku rodziny Horodyńskich to bardzo smutna historia..