X. Uwagi o kilku historiozofach

Trzeba miec ogromna wiedze i tylez arogancji, by pisac o istocie cywilizacji. Dziedzine te nazywaja historiozofia, historia porownawcza, a takze socjologia spekulatywna. Oto jak Robert Bierstedt z New York University w kilkunastu zdaniach okreslil wysilki kilkunastu z nich. Cytowny tekst stanowi fragment bardzo krotkiej recenzji ksiazki Matthew Melko, "The Nature of Civilizations" (Boston,Porter Sargent Inc., 1969) zamieszczona w The American Journal of Sociology,vol.77, no 4 (Jan., 1972).

"Tylko kilku uczonym udalo sie wniesc istotny wklad do rozwiazania problemu, choc wielu probowalo. Wsrod tych bardziej znanych znalezli sie: Ibn Khaldun, Vico, Hegel, Danilewski, Comte i Spencer i nowsi autorzy: Bierdiajew, Clough, Colbourn, Kroeber, Manueal, Patrie, Quigley i Schweitzer. W rzeczyswistosci lista jest znacznie dluzsza i zwiera tez inne nazwiska, szczegolnie spenglera, Toynbee i Sorokina.

Sposrod tych autorow, Ibn Khaldoun i Vico budzo jedynie antykwaryczna ciekawosc, choc ostatnio odzylo zainteresowanie Vico. Hegel, poza jego wplywem na Marksa  moze byc dzis pomijany jako niemozliwy metafizyk i jest pytanie czy jego filozofia jest baletem widm bezkrwistych kategorii czy upiornym baletem krwawych kategorii. Z kolei Comte i Spencer ciagle zasluguja na szacunek - taki, jaki nalezny jest naszym ojcom. Comte natrafil na trudne czasy, zas Spencer znow puka do naszych drzwi i zyskuje uznanie. Spengler, romantyczny polihistor poniosl konsekwencje nieuleczalnej choroby, choroby stylu literackiego i w zwiazku z tym nie jest traktowany na powaznie. Toynbee, wielki erudyta zakopal historie filozofii na dziedzincu kosciola anglikanskiego (ta uwaga nie jest oryginalna).  A Sorokin, pomijajac grafy i wykresy (wlacznie z fluktuacjami nagosci w rzezbie w ciagu 2 5000 lat cywilizacji Zachodu) zadal wszystkie prawidlowe pytania i na wszystkie z nich znalazl bledne odpowiedzi. No, a coz zrobimy z Melko?

Musimy rzec, ze nie nalezy on do tego panteonu".