Niemcy coraz lepsi

Dawid Warszawski, "Gazeta Wyborcza"

Miał oczywiście rację. Także wówczas, gdy podkreślał, że ponad 80 proc.
dzisiejszych mieszkańców urodziło się już po wojnie i nie ponosi za nią
żadnej winy. I gdy przypominał setki tysięcy cywilnych ofiar
amerykańskich nalotów, w tym bomb atomowych zrzuconych na Hiroszimę i
Nagasaki.

Zarazem jednak jego wystąpienie było znakomitą
ilustracją powodów, dla których Japończycy pozostają na przepraszanie
"skazani": wyrok ten skończy się dopiero wówczas, gdy dotknięci nim
zaakceptują go w całości, bez zastrzeżeń i tłumaczeń. W przeciwnym
wypadku ulega bezterminowemu przedłużeniu. Tak jest przy przewinach
niewybaczalnych i w stosunkach międzyludzkich, i międzynarodowych. Innej
drogi nie ma.

Chiny i Korea Południowa, główne ofiary japońskiej agresji, zareagowały natychmiast, krytykując słowa premiera
jako niewystarczające, mimo że przytoczył wcześniejsze deklaracje
rządowe w tej kwestii, a nawet wprost powiedział, że jego kraj "prosi o
wybaczenie" za wyrządzone zło.

Druga wojna światowa,
najkrwawsza w dziejach, nadal kształtuje oblicze współczesnego świata.
Była zarazem pierwszą, w której zwycięzcy i pokonani wspólnie uznali, że
to pokonani są jej winni - i że nic ich nie usprawiedliwia: ani
rzeczywiste i domniemane krzywdy, które chcieli naprawić, ani ich własne
wojenne cierpienia, ani haniebne czyny, które popełniali także
zwycięzcy. Ciężar zbrodni pokonanych, liczony w milionach zabitych,
względy te usuwa w cień, choć ich, rzecz jasna, nie unieważnia.
Przeciwnie: potępienie pokonanych winno nakładać na zwycięzców obowiązek
unikania podwójnej miary dla oceny własnych czynów. Zarazem jednak nie
może być wątpliwości, że dla czynów pokonanych miara może być tylko
jedna.

Tych wątpliwości, rzecz zdumiewająca, Japonii do
dziś nie udało się rozproszyć. A przecież w powojennej polityce Tokio
nie ma śladu militaryzmu czy grożenia sąsiadom, czego np. już o Chinach,
tak krwawo przez Japonię doświadczonych, nie da się powiedzieć. Nie ma
też, inaczej niż w przypadku wszystkich ofiar jej podbojów, wątpliwości
co do funkcjonowania powojennej demokracji.

Pod oboma względami Japonia przypomina powojenne Niemcy. Z jedną zasadniczą różnicą: w autentyczność niemieckiego potępienia własnej przeszłości nie sposób wątpić.


Dopiero jednak porównanie z Japonią pokazuje, jak bardzo samo to
potępienie było wyjątkowe. Nie dlatego, że Niemcy stali się po
doświadczeniu hitleryzmu jacyś szczególnie moralni: nie ma wątpliwości,
że powojenne wyrazy żalu i skruchy były wymuszone i nieszczere. Później
jednak stały się w RFN (w NRD oczywiście było inaczej) fundamentem
polityki nie tylko zagranicznej, ale i wewnętrznej.

I choć w dzisiejszych Niemczech
są siły protestujące przeciw temu potępieniu, trudno sobie wyobrazić
nawet Rosję, która by przestrzegała - jak za czasów ZSRR - przed
"odradzaniem się niemieckiego militaryzmu"; Chiny i Korea takie
ostrzeżenia wobec polityki Tokio jednak okresowo zgłaszają.


Niemiecki powojenny zwrot zapewne był wymuszony głównie przez to, że
odbudowa demokratycznego państwa była możliwa tylko w ramach jednoczenia
się Europy. USA wspierały ten proces, lecz wobec Japonii stały się
jedynym partnerem odbudowy; azjatyckiej integracji nie było.

Dziś Azja
Południowo-Wschodnia przypomina bardziej Europę po pierwszej niż po
drugiej wojnie. Koreańscy historycy, którzy w lipcu w warszawskim muzeum
Polin debatowali nad perspektywami pojednania w ich części świata,
przypominali polskim kolegom, jak wielką wartością jest to, co Europa
mimo wszystko osiągnęła. W dobie europejskiej klęski, wobec kryzysu
migracji, kryzysu euro i wojny na Ukrainie, warto o tym pamiętać.