Wyspiański i Dmowski - dwa ostatnie filary polskości

W dniu 6.05.2014 odbył się przedostatni wykład prof. Andrzeja Nowaka z cyklu "Filary polskości". Miał on miejsce o godz 16:30 w domu Pielgrzyma "Amicus" przy parafii św. Stanisława Kostki na warszawskim Żoliborzu /koło pl. Wilsona/.

Ostatni, końcowy wykład cyklu odbedzie się w tym samym miejscu i o tej samej godzinie w dniu 10.06.2014. Jego tytuł to: "Życiodajne dziedzictwo przeszłości - jak podjąć je dzisiaj?". Będzie on miał charakter podsumowanie całości. Profesor Andrzej noweqak zapowiedzial też, że zaprezentuje na nim swe nowe książki: pierwszy tom "Dziejów Polski " oraz książkę o Putinie i rosyjskim imperium.

Teraz natomiast, 6 maja 2014, przedstawił słuchaczom ostatnią z ośmiu par wybitnych Polaków: Stanisława Wyspianskiego i Romana Dmowskiego. Zapowiedział, że wykład będzie nieco krótszy niż zwykle z uwagi na ból gardła i konieczność zdążenia na wcześniejszy pociąg. Zaczął od przypomnienia, że Stanisław Wyspiański urodził się w styczniu 1869 roku, Józef Piłsudski w grudniu 1867, a Roman Dmowski w sierpniu 1864 roku. Należeli więc do tego samego pokolenia.

Profesor Nowak nazwał Wyspiańskiego najwybitniejszym artystą polskim. Najpierw opisał jego dokonania malarskie i ogólnie - plastyczne. Wyspiański był ulubionym uczniem Jana Matejki. Jako dwudziestoparoletni młodzieniec ozdobił polichromią Kościół Mariacki, a następnie został twórcą wspaniałych witraży i polichromii w kościele o. Franciszkanów w Krakowie. Matejko ufundował Wyspiańskiemu stypendium, tak by mógł on wyjeżdzać za granicę, m. in do Paryża.

Stanisław Wyspiański z powodzeniem mógł zrobić karierę malarską w tym mieście, ale zupełnie świadomie wybrał powrót do Krakowa, ktory nie był wtedy wybitnym ośrodkiem kultury, tylko dość zapyziałym pięćdziesieciotysięcznym miastem. We Francji Wyspiański zetknąl się z ówczesnym teatrem, zrozumiał jego siłę i po powrocie zaczął pisać dramaty. Profesor Nowak zacytował wypowiedź Pana Młodego z "Wesela" uskarżającego się na wszechobecną blagę. oraz monolog Konrada z "Wyzwolenia" - wzywający do czynu w celu wyzwolenia Polski.

Profesor przeszedł następnie do omawiania dokonań Romana Dmowskiego. Przypomniał, że w tym samym roku 1902, w który Wyspiański pisał swoje "Wyzwolenie", w "Przeglądzie Wszechpolskim" ukazywały się w odcinkach "Myśli nowoczesnego Polaka" - manifest polityczny Dmowskiego. W tym samym roku 1903 wystawiono "Wyzwolenie" oraz ukazało się pierwsze wydanie książki Dmowskiego.

Profesor podkreślił, że Wyspiańskiemu blizej było do poglądów Dmowskiego niż Piłsudskiego /z którym nie chciał współpracować/. Dmowski z wykształcenia był biologiem, napisał nawet doktorat o wymoczkach i proponowano mu pracę naukową na Uniwersytecie Jagiellońskim. On wolał jednak poświęcić się stworzeniu wraz z Balickim i Popławskim Ligi Narodowej, która stała się przeciwwagą dla powstajacych organizacji socjalistycznych.

W polityce Dmowski stawiał na konflikt między Rosją i Niemcami. Celem jego działalności było miedzy innymi zapobieżenie wybuchowi powstania w Polsce, które mogłoby zjednoczyć zaborców. Pojechał w tym celu nawet do Japonii, by udaremnić starania piłsudczyków zdobycia poparcia tego kraju dla idei powstańczej. Rachuby Dmowskiego sie sprawdziły, wybuchła pierwsza wojna światowa miedzy Rosja i Niemcami, a sam Dmowski odegrał kluczowa role na konferencji pokojowej w Wersalu. Był to szczytowy punkt jego kariery.

Na zakończenie prof. Nowak zajął się problemem antysemityzmu, o który do dzisiaj oskarża się Dmowskiego. Powiedział, iż konflikt Dmowskiego ze środowiskami żydowskimi zaczął sie w 1912 roku kiedy to elity żydowskie poparły w wyborach do rosyjskiej Dimy komunistę Jagiełłę, a nie Dmowskiego, czy Kucharzewskiego. Wtedy Dmowski zorientował się, że wraz z napływem do Polski Żydów wypędzonych z Rosji powstała nowa, całkowicie obca Polsce siła /tzw. Litwacy/. Dmowski rzucił wtedy hasło bojkotu firm żydowskich i nigdy ju z z niego nie zrezygnowal. Konflikt miał więc raczej podłoze ekonomiczne, a nie rasowe.

Wykład trwał do godz. 17:40. Filmował go Grzegorz Kutermankiewicz z portalu Solidarni2010.pl i transmitowało Niepoprawneradio.pl.