A.Thuillier/Reuters

Olimpiada zimowa w Soczi ma pokazać potęgę Rosji i
umocnić jej wpływy w newralgicznym geopolitycznie regionie Kaukazu.
Zmobilizowane jak na małą wojnę siły wojskowe i policyjne sprostać mają
determinacji islamskich separatystów, którzy wypowiedzieli wojnę
olimpiadzie na „kościach przodków”.

Wizerunek za miliardy

Zdaniem dr. Davida Kolbai, historyka ze Studium Europy Wschodniej
Uniwersytetu Warszawskiego, trudno by było znaleźć piękniejszą scenerię
dla olimpiady niż Soczi.

– Tam są fantastyczne widoki, z jednej strony góry Kaukazu, z drugiej
Morze Czarne i wspaniałe wybrzeże, co w sumie jest nieporównanie
ciekawsze niż jakieś monotonne śniegi na Syberii – uważa dr Kolbaia. –
Pokazanie światu, że Rosja jest piękna, to jeden z powodów tej
lokalizacji, ale z pewnością nie ten najważniejszy – dodaje.

Na przemianę siermiężnego postsowieckiego kurortu nad Morzem Czarnym w
najnowocześniejsze centrum sportów zimowych Rosja nie żałowała grosza. Z
zapowiadanych początkowo 12 mld dolarów na organizację olimpiady w
Soczi zrobiło się już 50 mld, a suma ta może dojść do 65 mld dolarów.
Gdy doliczy się do tego choćby grube miliardy wpompowywane co roku do
Czeczenii, mające zapewnić względny spokój w tej najbardziej zbuntowanej
kaukaskiej republice, skąd obawiano się największego zagrożenia
terrorystycznego dla olimpiady – koszty całego przedsięwzięcia mogą
przyprawić o zawrót głowy.

– Dla Putina mającego ogromne ambicje imperialne w zasadzie w całej
Euroazji promowanie siebie i Rosji jako kraju nowoczesnego, potrafiącego
perfekcyjnie zorganizować najtrudniejsze przedsięwzięcia na skalę
światową jest rzeczą priorytetową – uważa prof. Mieczysław Ryba,
kierownik Katedry Historii Systemów Politycznych XIX i XX w. KUL. – W
związku z tym te miliardy są tylko pozornie utopione w czymś tak
niedochodowym jak –wydawałoby się – sport. Realnie ma to ogromne
znaczenie wizerunkowe.

Dlaczego akurat w Soczi?

Sprowadzenie zamysłu organizacji zimowej olimpiady w subtropikalnym
klimacie wśród wrogich Rosji kaukaskich separatystów do zachcianki
Putina byłoby grubym nieporozumieniem. Rosja ma w rejonie Kaukazu
strategiczne cele geopolityczne, które wpłynęły na tę lokalizację.
Przede wszystkim chodzi jej o umocnienie swojej pozycji w rejonie
Kaukazu i Zakaukazia, który – podobnie jak Ukrainę –traktuje jako swoją
strefę wpływów.

Zdaniem dr. Davida Kolbai, organizacja olimpiady w Soczi współgra z
priorytetami rosyjskiej polityki, a Putin, prowadząc politykę imperialną
w rejonie Kaukazu, kontynuuje zasadniczy kierunek polityki rosyjskiej
realizowany tu od stuleci.

– To najkrótsza droga na Bliski Wschód, do Iranu, do ciepłych mórz i
dalej do Azji Centralnej i Oceanu Indyjskiego, dlatego odgrywa tak
znaczącą rolę w geopolityce Rosji – podkreśla.

Jednak, zdaniem historyka, ponad 200-letniej obecności Rosji w
rejonie Kaukazu nie można nazwać pasmem sukcesów, a jedną z przeszkód,
na jaką natrafiają tu Rosjanie, jest niezłomność górali kaukaskich.
Celem imperium rosyjskiego jeszcze sprzed rewolucji październikowej była
ich rusyfikacja, co się jednak nie udało. Później Związek Sowiecki,
starając się rozgrywać różnice narodowe, usiłował zmarginalizować
znaczenie najsilniejszych grup etnicznych i zaprząc ludy kaukaskie do
gospodarki socjalistycznej, co też okazało się nieskuteczne. Rozpad ZSRS
i pojawienie się niezależnych państw na Kaukazie oraz problemy
Federacji Rosyjskiej z buntującymi się co chwilę górskimi regionami
wskazują, że Rosja nie do końca osiągnęła na Kaukazie swoje cele.

– Mimo że ciągle utrzymuje potężne wpływy w rejonie Zakaukazia, to
jednak nie można wykluczyć, że może je utracić – wskazuje dr Kolbaia.

Sytuację polityczną na południowym Kaukazie w znacznej mierze określa
istnienie dwóch zantagonizowanych bloków – prorosyjskiego i
prozachodniego. Armenia, a także sporne terytorium Górskiego Karabachu
oraz oderwane od Gruzji Abchazja i Osetia Południowa zależne są od
Rosji, natomiast Gruzja i Azerbejdżan mają aspiracje integracji z
partnerami zachodnimi, czemu Rosja jak do tej pory dość skutecznie się
przeciwstawiała.

Sytuację w regionie zaognia również nie do końca rozstrzygnięta po
rozpadzie ZSRS kwestia podziału gazonośnych stref przybrzeżnych Morza
Kaspijskiego.

Kolejnym czynnikiem destabilizującym region jest będąca solą w oku
Putina działalność islamskich fundamentalistów operujących głównie w
górskich rejonach Dagestanu, Czeczenii, Inguszetii, Karaczajo-Czerkiesji
czy Kabardo-Bałkarii. Wprawdzie sytuacja w Czeczenii pod rządami
krwawego i promoskiewskiego Ramzana Kadyrowa została w zasadzie
opanowana, lecz znaczenia nabrała partyzantka pod dowództwem Doku
Umarowa, który proklamował utworzenie Emiratu Kaukaskiego grupującego
republiki kaukaskie w jedno muzułmańskie państwo wyznaniowe z prawem
szariatu i prowadzi walkę o oderwanie regionu od Rosji.

Ogromne inwestycje w infrastrukturę rosyjskiej części regionu, a
także militaryzacja pod pretekstem zapewnienia bezpieczeństwa
olimpiadzie obszarów spornych zaanektowanych Gruzji niezwykle wzmacniają
pozycję Rosji w rejonie Kaukazu.

Czołganie Gruzji

Organizacja olimpiady w bezpośrednim sąsiedztwie Gruzji stwarza
Putinowi liczne sposobności do aktów skierowanych przeciwko temu
niewielkiemu państwu, które wbrew woli potężnego sąsiada już jesienią
br. ma podpisać – tak jak mogła to zrobić Ukraina – umowę
stowarzyszeniową z Unią Europejską.

Jednym z głównych posunięć godzących w interesy Gruzji było samowolne
włączenie przez Rosję do strefy bezpieczeństwa wokół obiektów
olimpijskich Abchazji zaanektowanej w wyniku wojny rosyjsko-gruzińskiej w
2008 r., czego dotąd nie uznała społeczność międzynarodowa zrzeszona w
ONZ.

– Uważam, że jest to wielka prowokacja wobec Gruzji, kontynuacja
tego, co Putin rozpoczął w 2008 r. – wskazuje dr Kolbaia. –To
odzwierciedla sposób, w jaki Rosja traktuje inne państwa. Oznacza to, że
Putin nie uznaje Gruzji jako suwerennego państwa.

Kolejną prowokacją było umieszczenie w rejestracyjnej bazie
uczestników olimpiady Abchazji i Osetii Południowej jako niepodległych
państw biorących udział w igrzyskach. Dopiero stanowczy protest
gruzińskiego MSZ w Międzynarodowym Komitecie Olimpijskim i wskazanie, że
jest to prowokacja godząca w terytorialną integralność Gruzji,
zapobiegły startowi w igrzyskach zawodników z tych okupowanych terenów.

Innym gestem potraktowanym przez Gruzinów jako chęć ich upokorzenia
było powołanie do sztafety z olimpijskim ogniem rosyjskiego pilota Iwana
Nieczajewa, który za naloty na Gruzję otrzymał tytuł bohatera, a w
sztafecie uczestniczył w niesieniu olimpijskiego znicza na Kreml.
Zdaniem Gruzinów, Moskwa celowo wysunęła tę postać na pierwszy plan, aby
wywołać ich negatywną reakcję, którą później wykorzystała w wojnie
propagandowej.

Imperialna symbolika

Przeciwko przyznaniu Rosji prawa do organizacji zimowej olimpiady w
Soczi od samego początku protestowali potomkowie licznej emigracji
czerkieskiej, a więc ludu, na którego etnicznych terenach mają się odbyć
igrzyska. Przedstawiciele liczącej 3-4 mln osób diaspory czerkieskiej
rozproszonej głównie w krajach muzułmańskich, ale też w Stanach
Zjednoczonych, wskazywali, że termin igrzysk i wybrane przez Putina
miejsce nieprzypadkowo związane jest z naznaczonym zbrodnią ludobójstwa
na narodzie czerkieskim podbojem Kaukazu przez imperium rosyjskie.

Właśnie w Soczi i pobliskiej Krasnej Polanie, tam, gdzie trwać mają
olimpijskie zmagania, dokładnie 150 lat temu dokonał się ostatni akt
trwającego około pół wieku niezwykle krwawego ujarzmiania przez Rosję
narodów kaukaskich. Najwaleczniejszymi, najdłużej stawiającymi opór
200-tysięcznej armii carskiej okazali się Czerkiesi. Okupili swoje
bohaterstwo ogromnymi stratami. Choć brak precyzyjnych wyliczeń, to
szacuje się, że zginęło ich ok. 400 tys., a prawie pół miliona zostało
deportowanych do Turcji. Inne dane mówią o deportacji sięgającej 2 mln
Czerkiesów.

Zachowały się dokumenty świadczące o wstrząsających warunkach, w
jakich znaleźli się w Turcji. „Wszędzie można było napotkać chorych,
umierających i zmarłych; na progach sklepów, na środku ulic, na placach,
w parkach, pod drzewami” – pisał inspektor zdrowia Imperium
Otomańskiego z miasta Samsun. Z listów ówczesnego konsula Rosji
wynikało, że w mieście tym w 1864 r. dziennie umierało 200 Czerkiesów.
Znane z urody czerkieskie kobiety trafiały jako nałożnice do haremu
sułtana.

Opuszczone domostwa Czerkiesów i niezebrane plony Rosjanie
przekazywali walczącym po swojej stronie Kozakom. Nieprzypadkowo ubrani w
tradycyjne stroje Kozacy mają obok milicji pełnić funkcje porządkowe w
czasie olimpiady jako rdzenni mieszkańcy tych ziem. Starania Czerkiesów o
uwzględnienie elementów ich narodowej kultury w oprawie artystycznej
igrzysk nie spotkały się z przychylnym potraktowaniem przez Moskwę.

Współcześni potomkowie Czerkiesów w Rosji i diasporze od lat dążą do
uznania zbrodni na swoich przodkach za akt ludobójstwa w świetle prawa
międzynarodowego. Stosowne uchwały podjęły parlamenty autonomicznych
republik kaukaskich i od ponad 20 lat bezskutecznie monitują w tej
sprawie u władz federalnych Rosji.

Również parlament Gruzji jednomyślnie uznał podbój narodu Czerkiesów
za ludobójstwo i w 2012 r. uczcił je pomnikiem w mieście Anaklii
położonym 200 kilometrów od Soczi.

O ludobójstwie Czerkiesów stało się w świecie głośno dopiero w 2011
r., gdy Doku Umarow, przywódca Emiratu Kaukaskiego, nazwał igrzyska w
Soczi „szatańskim tańcem na kościach przodków” i wezwał do ataków
terrorystycznych na terenie całej Rosji, w wyniku których zginęło już
kilkadziesiąt przypadkowych cywilnych ofiar.

Tak więc wbrew intencjom inicjatorów idei uznania ludobójstwa
Czerkiesów ich protest przeciwko olimpiadzie w Soczi został
skompromitowany jako akt fundamentalistycznego islamskiego terroru, co
zapewne ucieszyło Kreml.