Obszar ten, określany jako kwatera „na Łączce”, to miejsce, gdzie w
latach 1948–1956 pochowano kilkuset zmarłych i straconych w więzieniu
mokotowskim w Warszawie. Najczęściej byli to żołnierze Polski
Podziemnej, wśród nich:

• gen. August Emil Fieldorf „Nil” – szef Kedywu Komendy Głównej Armii Krajowej,
• przywódcy Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”, w tym: ppłk Łukasz Ciepliński,
• rtm. Witold Pilecki – dobrowolny więzień Auschwitz,
• mjr Bolesław Kontrym „Żmudzin” – cichociemny, żołnierz Armii Krajowej,
• mjr Hieronim Dekutowski „Zapora” – żołnierz Polskich Sił Zbrojnych na
  Zachodzie, cichociemny, legendarny dowódca oddziałów partyzanckich AK,
  DSZ i Zrzeszenia WiN,
• płk Antoni Olechnowicz „Pohorecki” – komendant eksterytorialnego
  Wileńskiego Okręgu AK i Ośrodka Mobilizacyjnego Wileńskiego Okręgu AK,
• mjr Zygmunt Szendzielarz „Łupaszka” – dowódca 5. Brygady Wileńskiej,
• Józef Kozłowski „Las” – komendant XVI Okręgu NZW,
• por. Gracjan Fróg „Szczerbiec” – dowódca 3. Brygady Wileńskiej AK,
• por. Lucjan Minkiewicz „Wiktor” – dowódca odtworzonej 6. Brygady Wileńskiej AK.

Działania podjęte na Cmentarzu Powązkowskim (wojskowym) realizowane są w
ramach ogólnopolskiego projektu badawczego Instytutu Pamięci Narodowej:
„Poszukiwania nieznanych miejsc pochówku ofiar terroru komunistycznego z
lat 1944–1956”, którego koordynatorem jest dr hab. Krzysztof Szwagrzyk –
pełnomocnik Prezesa IPN ds. poszukiwań miejsc pochówku terroru
komunistycznego.

Badania archeologiczne i prace ekshumacyjne prowadzone w Warszawie
realizowane są przez firmę „Antiqua”, wyłonioną na drodze przetargu,
ogłoszonego przez Radę Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. Prace mają
trwać do końca sierpnia 2012 roku.

W przypadku szczegółowych pytań proszę o kontakt z koordynującym prace
na Cmentarzu Powązkowskim dr. hab. Krzysztofem Szwagrzykiem – tel. 604
853 825.

Zdjęcia: Katarzyna Hołopiak

 

R.Sobkowicz/Nasz Dziennik

Środa, 25 lipca 2012 (06:02)

Ludzkie szczątki i kilka jam grobowych znaleźli
badacze w trakcie pierwszego dnia prac ekshumacyjnych w tzw. kwaterze
"Ł" na Powązkach Wojskowych.

Po wielu latach starań rozpoczęły się wreszcie prace ekshumacyjne w
miejscu prawdopodobnego pochówku kilkuset ofiar represji stalinowskich.

- Udało się nam odnaleźć pierwsze szczątki człowieka ze zniszczoną
czaszką. Prawdopodobnie zamordowano go metodą katyńską, bo wówczas
powstają charakterystyczne pęknięcia czaszek. Przed nami kolejne
ekshumacje, z każdą godziną sytuacja będzie się zmieniała - podkreśla
kierujący ekshumacjami dr hab. Krzysztof Szwagrzyk z wrocławskiego
Instytutu Pamięci Narodowej.

Historyk jest pełnomocnikiem prezesa Instytutu ds. poszukiwań miejsc pochówku ofiar terroru komunistycznego.

- Mogę ujawnić, że udało się odnaleźć zarysy także kilku jam
grobowych. Z pierwszych wykopów widzimy, że początek pierwszego ze
znalezionych rzędów z pochówkami przebiegał równolegle do dawnego muru
cmentarza - relacjonuje historyk.

Jak dodaje, w zakreślonym miejscu badań, które potrwają do końca
sierpnia, obejmując obszar przy pomniku na Łączce, może zostać
odnalezionych kilkadziesiąt szczątków.

- Jest to pierwszy etap naszej pracy. Łączka to jedyny obszar
zachowany z dawnej kwatery "Ł", której rozmiar był znacznie większy.
Przebadamy ten obszar, potem będą dalsze decyzje - zapowiada Szwagrzyk.

- Mamy jeszcze obszar kwatery "M", "MII", a także obszary alejek i
chodników. Prace nie będą tam teraz realizowane. Na razie mamy pierwszy
etap, po nim z całą pewnością będą następne - stwierdza nasz rozmówca.

- Nie mogę sobie wyobrazić urzędu w tym kraju, który powiedziałby, że
nie ma środków finansowych na tego typu badania - zaznacza szef
wrocławskiego oddziału IPN.

W marcu tego roku przeprowadzono w tym miejscu gruntowne badania za
pomocą georadaru. - Instytut Pamięci Narodowej prowadzi ekshumacje na
tzw. Łączce na stołecznych Powązkach Wojskowych. Z analizy archiwaliów
wynika, że na Łączce mogą być pochowane 284 osoby - w tym wielu
bohaterów Polskiego Państwa Podziemnego, powstańców warszawskich i
żołnierzy powojennego podziemia niepodległościowego - podkreśla Michał
Kurkiewicz, naczelnik Wydziału Komunikacji Społecznej IPN.

Ostatnie przygotowania do ekshumacji podjęto w poniedziałek. - Przede
wszystkim wyrażam ogromną radość, że po tak wielu latach i po wielkiej
ilości problemów różnego rodzaju udało się doprowadzić do ekshumacji. To
wyjątkowa chwila dla całego społeczeństwa, bo przecież leżą tutaj
osoby, których uznajemy za bohaterów, to jest miejsce pochówku gen.
Augusta Fieldorfa "Nila", tu spoczywa mjr Zygmunt Szendzielarz
"Łupaszka" i płk Antoni Olechnowicz, mjr Hieronim Dekutowski "Zapora" i
wielu innych, tu leży cała IV Komenda Zarządu Głównego WiN z płk.
Łukaszem Cieplińskim na czele - podkreśla dr hab. Szwagrzyk.

- Dzisiaj po 23 latach od upadku systemu komunistycznego możemy
powiedzieć, że państwo polskie pochyliło się nad szczątkami swoich
bohaterów. Mamy dług do spłacenia wobec ludzi, których szczątków nie
można było odnaleźć. Dzisiaj są możliwości techniczne, naukowe i
finansowe, żeby wreszcie postarać się te szczątki odnaleźć i pochować w
miejscu prawdziwym, a nie symbolicznym - dodaje nasz rozmówca.

Prace ekshumacyjne na zlecenie Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa
rozpoczęły się pod kierunkiem IPN. Dotychczas wykopano trzy sondażowe
doły.

- Wygląda na to, że osoby pochowane w tej części cmentarza spoczywają
na głębokości około 1 metra - mówi "Naszemu Dziennikowi" archeolog dr
Paweł Konczewski, którego ekipa prowadzi badania.

- To jest wstępny etap prac badawczych. Na razie wykonaliśmy pierwsze
sondażowe wykopy. Teraz sukcesywnie ten obszar badań będziemy
powiększać, tak aby nie naruszać istniejących grobów i pomnika -
tłumaczy archeolog.

Kim są?

- Po znalezieniu kości są one metodycznie odkopywane, następnie
szczątki są podejmowane, potem przekazywane antropologom, lekarzom
medycyny sądowej, we współpracy z nami pozostaje genetyk sądowy. Potem
szczątki będą drobiazgowo opisane i zostanie pobrany materiał do badań
genetycznych - wyjaśnia Konczewski.

Na wyniki tych prac czeka cała Polska. - Mamy kontakt z rodzinami
bardzo wielu osób straconych i zmarłych na Mokotowie, od kilkunastu już
udało się pobrać materiał genetyczny. Będzie uzupełniany przez następne
miesiące, po to żeby doprowadzić do identyfikacji osobowej szczątków -
mówi dr hab. Krzysztof Szwagrzyk.

Jak zaznacza, zdołano zgromadzić także informacje o cechach
charakterystycznych osób tu spoczywających - o tym, jakiego byli
wzrostu, jakie mieli uzębienie, ewentualne złamania itp. - Te wszystkie
dane pozwolą nam na wstępną identyfikację osobową już na poziomie
ekshumacji - podkreśla Szwagrzyk. -

Według założenia ROPWiM, szczątki mają spocząć w tym samym miejscu, gdzie zostały odnalezione - dodaje dr Konczewski.

Na Łączce pochowano najprawdopodobniej co najmniej 248 żołnierzy,
ofiary stalinowskiego terroru. Najczęściej osoby te były rozstrzeliwane w
więzieniu mokotowskim. Upamiętnia je pomnik wzniesiony w 1990 r. z
wmurowanymi tabliczkami, na których znajdują się nazwiska. Wśród nich są
słynni mjr Zygmunt Szendzielarz "Łupaszka" czy mjr Hieronim Dekutowski
"Zapora". Najprawdopodobniej to tam spoczywają też niezłomni żołnierze
Wojska Polskiego: rtm. Witold Pilecki czy gen. August Fieldorf "Nil".

Ale jest też wielu mniej znanych oficerów, których stalinowska
Informacja Wojskowa oskarżała o rzekome spiski i szpiegowanie, a którzy
po długich, bestialskich śledztwach byli skazywani na śmierć. Należą do
nich m.in. ofiary tzw. spisku komandorów rozstrzelane w 1952 r. w
więzieniu na Mokotowie: kmdr Stanisław Mieszkowski, kmdr por. Zbigniew
Przybyszewski, kmdr Jerzy Staniewicz czy mjr Zefiryn Machalla.

Sobota, 28 lipca 2012 (05:59)

Odnaleźliśmy kolejne szczątki człowieka zastrzelonego
metodą katyńską - informuje dr hab. Krzysztof Szwagrzyk, kierujący
pracami ekshumacyjnymi na warszawskich Powązkach Wojskowych.

W kwaterze "Ł" najprawdopodobniej spoczywają szczątki żołnierzy zamordowanych w okresie stalinowskim.

- Udało się odnaleźć szczątki drugiego człowieka, także zastrzelonego
metodą katyńską, pod szczątkami człowieka, którego znaleźliśmy
wcześniej - relacjonuje w rozmowie z "Naszym Dziennikiem" Krzysztof
Szwagrzyk, pełnomocnik prezesa IPN ds. poszukiwań miejsc pochówku ofiar
terroru komunistycznego i szef wrocławskiego oddziału IPN.

- Wrzucono go do dołu twarzą do ziemi - dodaje. Każdego dnia zespół odnajduje nowe ofiary.

- W kolejnym sondażowym wykopie udało się odnaleźć grób zbiorowy co najmniej trzech mężczyzn - informuje wrocławski historyk.

- Jeden z nich ma postrzał od kuli, a w nogach innego leży głowa
drugiego, czyli te szczątki były chowane byle jak. Podobny układ co
najmniej dwóch szczątków mamy w następnym grobie - zaznacza nasz
rozmówca, dodając, że prace trwają nieprzerwanie. - Przed nami zarysy
kolejnych jam grobowych - mówi.

Strzałem w potylicę

Wczoraj, piątego dnia prac, wydobywano odnalezione szczątki. W
przypadku jednej z czaszek stwierdzono ślady po odcięciu górnej części.
Prawdopodobnie świadczy to o sekcji zwłok.

- Z całą pewnością mamy do czynienia z pochówkami więźniów okresu
stalinowskiego zamordowanych strzałem w potylicę i wrzucaniem po kilka
ciał do jednego z dołów, bez trumien. Układ szkieletów jednoznacznie
wskazuje na to, że zrzucano ich z pewnej wysokości do jam grobowych -
podsumowuje dotychczasowe znaleziska Szwagrzyk.

Podchodzimy do jednej z jam grobowych. - Więzień ten był pochowany w
ubraniu, miał na sobie buty, udało nam się odnaleźć fragment łańcuszka,
prawdopodobnie od zegarka, świadczący o tym, że był to ktoś w ubraniu
cywilnym, a nie wojskowym - mówi o pierwszym z wydobytych szkieletów
historyk.

- Zniszczenia jego czaszki są bardzo duże. Nie mamy już wątpliwości,
że został zamordowany metodą katyńską, czyli strzałem w tył głowy -
podkreśla Szwagrzyk.

- Metodę katyńską stosowano w całym kraju, a przywieźli ją tutaj
instruktorzy sowieccy, którzy szkolili bezpieczniaków w naszym kraju -
dodaje.

"Naszym oczywistym obowiązkiem jest podjęcie próby zapewnienia
godnego pochówku każdej osobie represjonowanej i zamordowanej przez
reżim komunistyczny za wierność przysiędze Rzeczypospolitej, obronę
honoru i niepodległości Ojczyzny, dochowanie wiary i wartości
patriotycznych" - podkreślają we wspólnym oświadczeniu prezes IPN Łukasz
Kamiński i sekretarz Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa Andrzej
Krzysztof Kunert. Wydali je w związku z rozpoczęciem prac na
powązkowskiej "Łączce". Obaj stwierdzają, że godny pochówek ofiar
komunizmu jest obowiązkiem nie tylko wobec nich, ale także wobec ich
krewnych. "Jesteśmy to (...) winni rodzinom ofiar, ich dzieciom oraz
żyjącym jeszcze siostrom i braciom, którzy przez dziesiątki lat
pozbawieni byli możliwości zapalenia świeczki na grobie ojca czy brata" -
podkreślają.

Pomóż zbadać DNA

Znalezione szczątki będą identyfikowane m.in. za pomocą badań
DNA. - Przy tej okazji chciałbym zaapelować do wszystkich, którzy są
zainteresowani naszymi badaniami i utracili kogoś w Warszawie w latach
40. lub 50., aby zgłosili się do nas, byśmy ten materiał genetyczny
mogli pobrać i zabezpieczyć. A w przyszłości dzięki temu potwierdzić
czyjąś tożsamość - mówi dr hab. Krzysztof Szwagrzyk.

- Już przekazałem swoje DNA, Instytut Pamięci Narodowej odebrał
również próbki od rodzin komandorów Jerzego Staniewicza i Zbigniewa
Przybyszewskiego - przyznaje dr Witold Mieszkowski, syn Stanisława
Mieszkowskiego, komandora zamordowanego w okresie stalinowskim.

- Liczymy na to, że się uda odnaleźć szczątki naszych bliskich i
dojdzie w końcu do pogrzebu na Oksywiu razem ze zwłokami adm. Józefa
Unruga sprowadzonymi z Francji - podkreśla.

- Do tego zmierzałem bardzo usilnie i nadal mam nadzieję, że to się
uda, aby zwłoki trzech komandorów były pochowane tak, jak sobie adm.
Unrug zażyczył. Bo bohaterowie Marynarki powinni leżeć na Wybrzeżu -
mówi Witold Mieszkowski.

Również inne rodziny pragną odnaleźć szczątki swoich bliskich. -
Chciałbym znać miejsce, co do którego wiedziałbym, że tu są jego
szczątki - mówi Andrzej Pilecki, syn rotmistrza Witolda Pileckiego.

M.Borawski/Nasz Dziennik

Sobota, 4 sierpnia 2012 (06:37)

Najczęściej bliscy dowiadywali się o ich śmierci
nagle, w chwili, gdy wręczano im akt zgonu. Nie mieli szans uczestniczyć
w pogrzebie, bo zabijanych strzałem w potylicę więźniów politycznych z
więzienia przy ul. Rakowieckiej nocą potajemnie wywożono na tzw. Łączkę i
wrzucano do naprędce wykopanych dołów.

Rodziny około 250 ofiar, głównie wojskowych, przez dziesięciolecia
nie wiedziały, jakie były okoliczności ich tragicznej śmierci. Nie
wiedziały również, gdzie dokładnie znajdują się groby najbliższych.

Wkrótce może się to zmienić, ponieważ od kilkunastu dni trwają prace
ekshumacyjne na terenie kwatery "Ł" na cmentarzu Powązkowskim w
Warszawie, gdzie grzebano ofiary komunistycznych zbrodni z lat
1945-1956. Prowadzi je dr hab. Krzysztof Szwagrzyk z wrocławskiego
oddziału Instytutu Pamięci Narodowej wraz z grupą naukowców:
archeologów, antropologów, medyków sądowych, genetyków oraz historyków.
Apelują do bliskich ofiar, aby zgłaszali się w celu pobrania od nich
materiału genetycznego, co umożliwi identyfikację ekshumowanych zwłok.

Katyński strzał

Na terenie objętym poszukiwaniami badacze spodziewają się odnaleźć
ciała nawet stu osób zamordowanych w mokotowskim więzieniu. Archeolodzy
odkrywają kolejne jamy grobowe i kolejne ludzkie szczątki.

Dotychczas udało się wydobyć szkielety siedemnastu osób, na pewno
jest wśród nich jedna kobieta. Z dotychczasowych badań wynika, że
więźniowie byli chowani bez trumien w dwu-, trzyosobowych grobach.

- Wygięte ramiona i nogi, niektóre zwłoki leżące twarzą do ziemi -
ułożenie szkieletów wyraźnie wskazuje na to, że ciała rzucano z pewnej
wysokości - wyjaśnia dr hab. Krzysztof Szwagrzyk.

Wydobywane przez archeologów szczątki są eksplorowane przez ekipę antropologów.

- Doczyszczamy jamę grobową, podejmujemy z ziemi szczątki, które
następnie zostają przeniesione do specjalnych baraków. Tam zostają
ułożone w porządku anatomicznym i poddane kolejnym badaniom - tłumaczy
Natalia Szymczak, antropolog z Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu.

Następnie szczątki trafiają w ręce kolejnej grupy antropologów oraz
specjalistów medycyny sądowej. Pracują oni w specjalnie na tę okazję
ustawionych namiotach i barakach. Jak mówią, jest to ich zaimprowizowane
laboratorium.

Przeprowadzają w nim dokładne oględziny wydobytych szkieletów i
sporządzają protokoły. Opisują stan zachowania szczątków oraz cechy
pozwalające na identyfikację danej osoby, czyli cechy szkieletu, na
podstawie których można określić płeć, wzrost oraz wiek w chwili
śmierci.

Bardzo szczegółowo opisywane są również cechy indywidualne, takie jak
uzębienie oraz wszelkie obrażenia, które powstały w momencie śmierci
lub na krótki czas przed zgonem. Na ich podstawie można wnioskować o
przyczynie zgonu.

Doktor Łukasz Szleszkowski z Zakładu Medycyny Sądowej we Wrocławiu,
sporządzający protokół oględzin, pokazuje obrażenia postrzałowe
ekshumowanych zwłok - otwór wlotowy w potylicy i otwór wylotowy w
obrębie twarzoczaszki.

- Takie obrażenia widoczne są na większości wydobytych czaszek, co
świadczy o tym, że więźniowie zginęli w wyniku egzekucji od strzału w
tył głowy - wyjaśnia dr Szleszkowski.

Jeden z wydobytych szkieletów, który według badaczy należy do
starszego mężczyzny, nie ma wprawdzie obrażeń, które świadczyłyby o
postrzale, ale posiada liczne obrażenia świadczące o wcześniejszych,
wygojonych lub gojących się urazach twarzoczaszki.

- Są to złamania czaszki, kości jarzmowej, kości nosowych - wylicza.

- Tego typu izolowane złamania twarzoczaszki mogły powstać w wyniku
jednorazowego lub wielokrotnego pobicia - wyjaśnia medyk sądowy.

W piątek w jednej z jam grobowych badacze po raz pierwszy natrafili
na rzeczy osobiste - krzyżyk, fajkę i szczoteczkę do zębów. W czaszce
ofiary znaleziono kulę.

- To pierwsze tego typu znalezisko na Łączce. Dotychczas mieliśmy do
czynienia tylko z przestrzelonymi czaszkami, ale w tym przypadku kula
nie przeszła na wylot i została we wnętrzu czaszki - relacjonuje dr hab.
Krzysztof Szwagrzyk.

Ostatnia chwila na badania

Równolegle do prac ekshumacyjnych pobierany jest materiał genetyczny
od rodzin ofiar. Jest on zabezpieczany, a następnie wprowadzany do
powstającej polskiej bazy genetycznej ofiar totalitaryzmów.

- To ostatnia chwila, ponieważ najbliżsi ofiar są dziś ludźmi w
podeszłym wieku. Za kilka lat będziemy mieli bardzo poważny problem,
żeby zdobyć materiał nadający się do badań porównawczych DNA - zauważa
dr Andrzej Ossowski z Zakładu Medycyny Sądowej w Szczecinie, a zarazem
pracownik szczecińskiego oddziału IPN.

Zabezpieczane oraz opisywane są przynoszone przez rodziny przedmioty
kultury materialnej, również będące źródłem cennych informacji o
pomordowanych. Wszystko po to, aby zidentyfikować ofiary komunistycznego
terroru. Naukowcy są bardzo zadowoleni z odzewu, z jakim spotkał się
ich apel. Do ekipy prowadzącej prace ekshumacyjne zgłasza się wiele
osób, których bliscy zostali zamordowani w mokotowskim więzieniu i
pochowanych na Łączce.

- Kontakt z rodzinami jest dla nas niezbędny. Informacje historyczne
wynikające z kwerendy archiwalnej, z prac naukowych i badawczych mogą
pomóc we wstępnej identyfikacji. Ale tak naprawdę nasze potwierdzenie
tożsamości szczątków może nastąpić wyłącznie w oparciu o wyniki badań
DNA - tłumaczy dr hab. Szwagrzyk.

Nikt nic nie wiedział

Grażyna Barbasiewicz-Szymczak, córka podpułkownika piechoty WP
Zdzisława Jerzego Barbasiewicza ps. "Gryf", którego imię i nazwisko
widnieje na znajdującym się na Łączcie pomniku będącym symbolicznym
grobem wszystkich pomordowanych w mokotowskim więzieniu, chętnie
zgodziła się poddać badaniom, które pomogą w identyfikacji ciała jej
ojca.

Aresztowany 17 kwietnia 1950 r. ppłk Barbasiewicz był nieludzko
torturowany przez siepaczy Informacji Wojskowej, a następnie 10 stycznia
1952 r. został stracony. Pani Grażyna miała wówczas 15 lat. Ostatni raz
oglądała ojca 8 grudnia 1951 r. podczas widzenia.

- Obiecano nam wtedy, że mama będzie mogła podać mu paczkę na święta
Bożego Narodzenia. Kiedy chciała to zrobić, nie pozwolono jej, mówiąc,
żeby zgłosiła się po świętach. Z kolei gdy tak zrobiła, powiedziano jej,
żeby przyszła po Nowym Roku. W końcu usłyszała: "Niech się pani zgłosi
po akt zgonu" - opowiada pani Grażyna Barbasiewicz-Szymczak.

Okazało się, że jeszcze tego samego dnia, w którym było widzenie, jej
ojciec został przewieziony do więzienia na ulicy Rakowieckiej, a
niecały miesiąc później zamordowany. Rozpoczęły się poszukiwania miejsca
pochówku.

- Nikt nic nie wiedział. Dopiero później spotkałam człowieka, który
kopał doły na Łączce. Od niego dowiedzieliśmy się, że w nocy przywożono
tu zwłoki i wrzucano do tych dołów - opowiada.

Przyznaje, że gdy dowiedziała się o rozpoczęciu prac ekshumacyjnych,
miała mieszane uczucia. Wizyty na Łączce, gdzie prowadzi się ekshumacje,
utwierdziły ją w przekonaniu, że te prace to wielka sprawa.

- Niektórzy mówią, że powinno się dać spokój tym zmarłym. Ale prawda
powinna w końcu ujrzeć światło dzienne. Prawda o tym, że mordowano
niewinnych ludzi , polskich bohaterów - podkreśla. Jej zdaniem, jest to
ważne przede wszystkim dla przyszłych pokoleń.

- Tej pamięci nie przykryje ziemia. Ta pamięć żyje - podkreśla.

W polowym laboratorium pobraniu próbki DNA poddała się również Anna
Szeląg, która ma nadzieję, że na Łączce zostanie odnaleziony brat jej
babci ppor. Czesław Kania ps. "Witold", "Nałęcz".

Pani Anna przyznaje, że wciąż bardzo mało wiadomo o okolicznościach śmierci i pochówku ppor. Kani.

- Nikt o niczym nie informował rodziny. Wiemy tylko, że wiadomość o
wykonaniu wyroku przesłano w 1949 r. do Urzędu Gminy w Łysych -
opowiada.

Jej babci nigdy nie pozwolono na odwiedziny brata w więzieniu na
Rakowieckiej. Potem spędziła wiele lat na poszukiwaniu jakichkolwiek
informacji o swoim bracie. Dziś już nie żyje, dlatego pani Anna bardzo
chciałaby pomóc w poszukiwaniach. Bo jak mówi, pamięć o ludziach, którzy
byli tępieni i skazani na zapomnienie, jest najważniejsza.

Chcemy znać prawdę

Cały teren kwatery "Ł" został podzielony na obszary, w których
punktowo prowadzone są badania sondażowe. W oparciu o ich wyniki
podejmuje się konkretne działania ekshumacyjne. Na terenie objętym
pracami ekshumacyjnymi badacze spodziewają się odnaleźć nawet sto ciał
osób zamordowanych.

Naukowcy są przekonani, że obszar dawnej Łączki był większy niż
miejsce, gdzie w tej chwili pracują. Dlatego w najbliższym czasie chcą
podjąć działania zmierzające do rozszerzenia zakresu poszukiwań i
działań ekshumacyjnych także na teren znajdujących się w pobliżu kwater M
i MII oraz chodnika i alejki.

- Tam również znajdują się szczątki więźniów - twierdzi dr hab.
Szwagrzyk. Nie wiadomo dokładnie, ile czasu potrwają działania
identyfikacyjne. Jak mówi dr hab. Szwagrzyk, prace ekshumacyjne na
terenie kwatery "Ł" będą prowadzone do połowy, a może nawet do końca
sierpnia.

- Zależy nam nie tyle na szybkim wykonaniu badań, ile na ich
staranności - podkreśla. Po ich zakończeniu trzeba będzie czekać na
wyniki badań DNA.

Z pewnością nie należy spodziewać się ich zbyt szybko, ponieważ każdy
materiał genetyczny pobrany ze szczątków musi być porównany z
kilkudziesięcioma wynikami badań genetycznych uzyskanych od rodzin. A
tego - nawet jeśli się ma do dyspozycji najnowocześniejszy sprzęt - nie
da się zrobić w krótkim czasie.

Krzysztof Szwagrzyk nie ukrywa, że on i jego zespół napotykają wiele
trudności w swoich badaniach. Ale dla niego najważniejsze jest to, że po
dwudziestu trzech latach od upadku komunizmu w końcu zostały podjęte
konkretne działania ekshumacyjne. Ich wynikami chętnie dzieli się za
pośrednictwem mediów.

- Polskiemu społeczeństwu zależy na tym, aby kwatera "Ł",
najważniejsze pole w kraju, na którym pochowano naszych narodowych
bohaterów, m.in. rotmistrza Witolda Pileckiego, gen. Augusta Fieldorfa
"Nila", mjr. Zygmunta Szendzielarza "Łupaszkę" czy mjr. Hieronima
Dekutowskiego "Zaporę", zostało dokładnie zbadane i aby stojący tu
pomnik niewinnie straconych ofiar nie był symbolicznym, ale rzeczywistym
grobem - podkreśla.

Prowadzone prace budzą też duże zainteresowanie wśród osób
odwiedzających cmentarz Powązkowski. W rocznicę Powstania Warszawskiego
nie brakowało kombatantów, którzy przez stalowe ogrodzenie z przejęciem
obserwowali pracę badaczy odkrywających kolejny grób, w którym być może
został pochowany ktoś, kogo znali.

Dla wielu z nich czymś bardzo ważnym była rozmowa z kierującym
pracami dr. hab. Szwagrzykiem, złożenie kwiatów i zapalenie w tym
miejscu zniczy. Nie brakowało również ludzi młodych zaangażowanych w
działalność grup rekonstrukcyjnych lub kibiców piłkarskich, którzy w
skupieniu przyglądali się pracom archeologów odsłaniających kolejne
szczątki polskich bohaterów. Dla nich jest to bardzo ważna i jedyna w
swoim rodzaju lekcja historii.

Poniedziałek, 6 sierpnia 2012 (06:21)

Ofiary komunistycznych zbrodni pochowane na Łączce
były grzebane w mundurach Wehrmachtu. Świadczą o tym guziki od mundurów
tej formacji odnalezione podczas trwających prac ekshumacyjnych na
Powązkach.

- W dwóch grobach zostały znalezione ślady po niemieckich mundurach,
głównie guziki o tym świadczą - przyznaje kierujący ekshumacjami w
kwaterze na Łączce na warszawskich Powązkach dr hab. Krzysztof Szwagrzyk
z IPN.

- To, że dzisiaj odnajdujemy takie pozostałości, nie oznacza, że mamy
do czynienia z pochówkami osób narodowości niemieckiej, ze
zbrodniarzami hitlerowskimi, absolutnie nie. Mamy bowiem świadomość, że
mundury niemieckich formacji militarnych wykorzystywano do innych celów -
zaznacza historyk.

Szwagrzyk podkreśla, że z zachowanych relacji więźniów wynika, iż w
okresie stalinizmu więźniów ubierano w mundury Wehrmachtu, a także w
umundurowanie innych niemieckich jednostek militarnych. Działo się to w
dwóch celach.

- Po pierwsze, na terenie więzienia tego typu ubrania miały spełnić
pewne określone role, chodziło o dodatkowe upokorzenie więźniów
politycznych. Liczono też w niektórych przypadkach na formę jakiegoś
linczu ze strony pozostałych więźniów. W ten sposób starano się tę grupę
politycznych szczególnie szykanować - podkreśla Krzysztof Szwagrzyk.

- Ponadto wykorzystywano te sorty mundurowe po to, żeby pochować
zamordowanych więźniów. Po prostu podchodzono do tego w sposób
ekonomiczny - posiadano wiele mundurów formacji niemieckich i w te
mundury zamiast mundurów więziennych, ze względów oszczędnościowych,
przebierano więźniów na ostatnią drogę - wskazuje szef wrocławskiego
oddziału IPN.

Przy 17 szczątkach znalezionych w ciągu dwóch tygodni prac ekshumacyjnych jest niewiele towarzyszących szkieletom rzeczy.

- W ogromnej większości nie znajdujemy żadnych śladów po materiałach,
a już tym bardziej rzeczy osobistych - przyznaje Szwagrzyk. Na fakt, że
chodzi o mundury poniemieckie, wskazują guziki. Szczątki ofiar były
zakopywane w sposób chaotyczny i niedbale. Z wyjątkiem dwóch przypadków
więźniowie leżą w grobach zbiorowych, po dwóch lub po trzech.

- Ułożenie szczątków wskazuje, że byli oni zrzucani do grobów z
pewnej wysokości. Na nogach jednej ofiary kładziono głowę drugiej - bez
jakiegokolwiek szacunku dla ciał ludzkich i dbałości o pochówek. Wygląda
to na szybkie działanie w kierunku pozbycia się ciał. Ktoś, kto to
robił, uczynił to wyjątkowo niedbale - wyjaśnia Szwagrzyk.

Ponadto większość szczątków nosi ślady egzekucji tzw. metodą katyńską
- strzałem w potylicę z bliskiej odległości. - Na całej Łączce
spodziewamy się znaleźć ok. 100 osób; trzeba jednak pamiętać, że te
szacunki z dnia na dzień mogą ulec zmianie - dodaje.

Prace ekshumacyjne obejmują w pierwszym etapie niewielki obszar wokół
pomnika ofiar okresu stalinowskiego. W kwaterze na Łączce w latach
1948-1956 pochowano kilkuset zmarłych i straconych w więzieniu
mokotowskim w Warszawie. IPN ma nadzieję, że uda się odnaleźć m.in.
szczątki rtm. Witolda Pileckiego, gen. Augusta Emila Fieldorfa "Nila" -
szefa Kedywu Komendy Głównej Armii Krajowej, mjr. Zygmunta Szendzielarza
"Łupaszki" - dowódcy 5. Wileńskiej Brygady AK, i ppłk. Łukasza
Cieplińskiego - przywódcy Zrzeszenia "Wolność i Niezawisłość".

Czwartek, 9 sierpnia 2012 (06:13)

Nie wiadomo dokładnie, kiedy dojdzie do badań
genetycznych szczątków znalezionych podczas prac ekshumacyjnych na
Powązkach Wojskowych. Prowadząca prace Rada Ochrony Pamięci Walk i
Męczeństwa nie zawarła jeszcze stosownej umowy. Kiedy to nastąpi? To
kwestia kilku miesięcy - odpowiada Rada.

- Na tym
etapie prac pobieramy tylko materiał do dalszych badań, nic więcej nie
robimy - mówi w rozmowie z "Naszym Dziennikiem" genetyk dr Andrzej
Ossowski z Zakładu Medycyny Sądowej w Szczecinie. A co z badaniami
genetycznymi mającymi na celu identyfikację odnalezionych na Łączce
szczątków?

- Badania identyfikacyjne to będzie kolejny etap, na razie mamy
zebrać materiał z Łączki - stwierdza genetyk. Dodaje, że umowa zawarta
przez ROPWiM ze szczecińskim zakładem nie zleca badań genetycznych.

- Takiej umowy nie zawarliśmy - przyznaje dr Andrzej Kunert, sekretarz Rady. Kiedy do tego dojdzie?

- Z całkowitą pewnością potrwa to wiele miesięcy, nie stwarzajmy nadmiernych nadziei w sensie czasowym - zaznacza Kunert.

Na jesieni? - dociekamy. Sekretarz Rady nie podaje przybliżonego
terminu. Ale z tego, co mówi, wynika, że taka umowa może nie zostać
zawarta w tym roku.

- To nie jest niestety takie proste, są problemy prawne - wyjaśnia
Kunert, zastrzegając, że nie chce się rozwodzić co do szczegółów. Ale
Rada będzie dążyła do ich rozwikłania, zwłaszcza że w planach są dalsze
poszukiwania miejsc pochówków ofiar zbrodni komunistycznych.

- Takich miejsc mamy w Polsce kilkadziesiąt - podkreśla Kunert.

Ale tak naprawdę dominującym problemem mogą być koszty badań
genetycznych. Nie należą one do tanich, ponieważ przebadanie
pojedynczego przypadku to koszt nawet kilku tysięcy złotych.

- To są bardzo czasochłonne badania i drogie przede wszystkim - nie
ukrywa Ossowski. A co w tym czasie będzie się działo z próbkami? - Będą
zabezpieczone, będą czekały, aż uda się rozstrzygnąć problemy - uspokaja
Kunert.

Aktualnie ekipa badaczy rozpoczęła pobieranie próbek ze znalezionych
na Łączce szczątków oraz kompletuje próbki porównawcze. - Na bieżąco
przewozimy próbki - mówi Ossowski.

- Co kilka dni kolejne próbki będą tam wysyłane - dodaje kierujący
pracami na Powązkach prof. Krzysztof Szwagrzyk, szef wrocławskiego
oddziału IPN.

Wydobyte szczątki poddawane są oględzinom. Dokonuje się ich opisu antropologicznego, przeprowadza się badania medyczno-sądowe.

- Staramy się ustalić płeć i wiek danej osoby, a także opisać
wszystkie cechy indywidualne, np. te związane z przebytymi złamaniami.
Szczególnie zwracamy uwagę na stan uzębienia - wyjaśnia antropolog
sądowy Agata Thannhaeuser z Zakładu Medycyny Sądowej we Wrocławiu.

- Na razie stwierdziliśmy obecność obrażeń w obrębie czaszek, w
większości przypadków powstały one w wyniku postrzału w potylicę; w
kilku przypadkach występują ciężkie obrażenia głowy innego charakteru -
stwierdził medyk sądowy dr Łukasz Szleszkowski z Zakładu Medycyny
Sądowej we Wrocławiu.

Dodał, że stwierdzono także złamania żeber i obojczyka,
prawdopodobnie tuż przed śmiercią. - Może to wskazywać na urazy o różnym
charakterze, m.in. pobicie lub upadek z wysokości, ale na podstawie
badań tylko i wyłącznie kośćca nie należy wnioskować o całościowym
charakterze obrażeń - wyjaśnił.

Ostatnim etapem badań będzie analiza genetyczna polegająca na
porównaniu DNA z ekshumowanych szczątków i materiału genetycznego
pobranego od krewnych ofiar. - Najbardziej informatywne są fragmenty
kości udowych i zęby - w tych fragmentach szkieletu DNA zachowuje się
najlepiej - tłumaczy Ossowski.

Badacze apelują do rodzin ofiar zbrodni komunistycznych, aby
zgłaszały się w celu pobrania materiału genetycznego. To niezbędny
element procesu identyfikacji ofiar - wskazują. Rodziny ofiar mogą
zgłaszać się do prof. Krzysztofa Szwagrzyka (tel. +48 604 853 825) lub
dr. Andrzeja Ossowskiego (tel. +48 606 270 035), pracujących na
cmentarzu.

Dotychczas zgłosiły się już 72 rodziny, od których pobrano próbki do
badań porównawczych. Jak informuje nas kierujący pracami prof.
Szwagrzyk, do wczoraj odnaleziono 28 szkieletów.

- Ale to się zaraz zmieni - zastrzega historyk. W ostatnich dniach
ekipa ekshumacyjna odkryła jamę grobową, w której mieści się co najmniej
7 szkieletów. Większość została już wydobyta.

- W tej chwili mamy co najmniej trzy osoby do wydobycia, ponieważ
istnieje podejrzenie, że może być jeszcze jeden człowiek pod spodem -
mówi Szwagrzyk.

W jamie grobowej przy jednej osobie odnaleziono medalik Matki Bożej
Kodeńskiej. - Dzięki ojcom oblatom z sanktuarium w Kodniu mamy już
potwierdzenie, w jakich latach tego typu medaliki były używane i że
pochodzi on z tego okresu, który nas interesuje. Badacze liczą, że wśród
odnalezionych szczątków odnajdą m.in. gen. Augusta Fieldorfa "Nila".

- Ofiary z Mokotowa chowano w tym miejscu od 1948 r., nie widzę
specjalnego powodu, żeby mieli zabierać gen. Fieldorfa w inne miejsce -
ocenia wrocławski historyk.

- Wówczas było to miejsce niedostępne, miejsce nieznane, miejsce
wydzielone wyłącznie dla potrzeb więziennictwa, tajne jako takie,
idealnie nadające się do pochówku wszystkich ofiar, dlaczego wobec gen.
Fieldorfa mieliby wybierać jakieś inne miejsce - uważa Szwagrzyk.

Zwłoki ofiar władz komunistycznych były nie tylko chowane
w
tajnych miejscach, ale też niszczone - wynika z ostatniego znaleziska
dokonanego przez ekipę ekshumacyjną pracującą na warszawskich Powązkach
Wojskowych.

- Jest jedna jama grobowa, w której udało się odnaleźć szczątki
dziewięciu ludzi, różniąca się od wszystkich pozostałych, dlatego że tam
mamy do czynienia z ogromnym stopniem zniszczenia materiału kostnego -
mówi w rozmowie z "Naszym Dziennikiem" kierujący pracami na Powązkach
prof. Krzysztof Szwagrzyk, szef wrocławskiego oddziału IPN.

- Wszystkie dotychczas wydobyte szczątki, nawet w otoczeniu tego
grobu, mają dobrze albo nawet bardzo dobrze zachowane kości. W tym
przypadku wygląda to bardzo dramatycznie - podkreśla. Szwagrzyk
zastrzega, że konieczne są badania chemiczne, które pozwolą stwierdzić,
czy i jaki środek chemiczny został tutaj użyty.

- Musimy uzyskać potwierdzenie z badań chemicznych, ale w tym miejscu
zastosowano prawdopodobnie jakiś środek chemiczny, którym polano albo
posypano zwłoki ofiar, a który przyspiesza rozkład. Trudno inaczej
wytłumaczyć taką skalę zniszczenia kości osób, które zostały tu
pochowane - ocenia historyk.

Skąd takie działania władz więziennych z Mokotowa, które w tym
miejscu na obrzeżach cmentarza Powązkowskiego tajnie chowały ofiary
represji komunistycznych?

- Myślę, że chodziło o tę konkretną egzekucję, komuś zależało, żeby jakoś zatrzeć ślady po tych osobach - uważa Szwagrzyk.

Ekipa ekshumacyjna odkryła już szczątki 63 osób. Prace mają potrwać
do końca sierpnia. Na ich wstępie oceniano, że uda się odnaleźć
kilkadziesiąt do nawet stu osób. Wszystko wskazuje na to, że tak się
stanie. Badacze sukcesywnie poszerzają teren wykopów. W ostatnich dniach
usunięto kilka drzew.

- Pozwoliło nam to na otwarcie przestrzeni wcześniej zamkniętej - podkreśla Szwagrzyk.

Pobrano materiał genetyczny od kolejnych osób. Badacze apelują do
rodzin ofiar zbrodni komunistycznych, aby zgłaszały się w celu pobrania
materiału genetycznego.

- To niezbędny element procesu identyfikacji ofiar - wskazują.
Rodziny ofiar proszone są o kontakt z prof. Krzysztofem Szwagrzykiem
(tel. +48 604 853 825) lub dr. Andrzejem Ossowskim (tel. +48 606 270
035), pracującymi na cmentarzu.

Prace ekshumacyjne obejmują w pierwszym etapie niewielki obszar wokół
pomnika ofiar okresu stalinowskiego. W kwaterze na Łączce w latach
1948-1956 pochowano kilkuset zmarłych i straconych w więzieniu
mokotowskim w Warszawie. IPN ma nadzieję, że uda się odnaleźć m.in.
szczątki rtm. Witolda Pileckiego, gen. Augusta Emila Fieldorfa "Nila" -
szefa Kedywu Komendy Głównej Armii Krajowej, mjr. Zygmunta Szendzielarza
"Łupaszki" - dowódcy 5. Wileńskiej Brygady AK, i ppłk. Łukasza
Cieplińskiego - przywódcy Zrzeszenia "Wolność i Niezawisłość".

Ekipa badaczy zakończyła prace ekshumacyjne na powązkowskiej Łączce w Warszawie, gdzie spoczywają zwłoki ofiar komunistycznego terroru. Kolejny etap prac planowany jest
na październik

- Mamy w tej chwili 112 szczątków, jeszcze w ostatnim dniu prac udało
się odnaleźć okulary i złoty medalik z Matką Bożą ukryty w ubraniu
jednej z ofiar - powiedział nam kierujący pracami prof. Krzysztof
Szwagrzyk z IPN.

Dzisiaj w kwaterze "Ł" na Wojskowych Powązkach o godz. 11.00 odbędzie
się modlitwa ekumeniczna za ofiary represji, a następnie odnalezione
szczątki w trumnach zostaną uroczyście przewiezione na cmentarz Północny
w Warszawie, gdzie przez kilka miesięcy będą przeprowadzane prace
identyfikacyjne. Po ich zakończeniu planowany jest wspólny państwowy
pogrzeb.

- Za wcześnie jeszcze, aby mówić o miejscu pochówku ofiar komunizmu,
ale mam nadzieję, że będzie to miejsce, z których te szczątki wydobyto,
czyli kwatera "Ł" na cmentarzu Powązkowskim. To jest panteon narodowy,
tu leżą nasi bohaterowie - zaznaczył Szwagrzyk.

Jak podkreślają badacze, większość odnalezionych szkieletów nosi
ślady egzekucji tzw. metodą katyńską, czyli strzałem w potylicę z
bliskiej odległości. Stan kości w niektórych przypadkach wskazuje na to,
że ofiary były przed rozstrzelaniem bite i torturowane.

Zamordowanych chowano w wąskich i płytkich zbiorowych grobach, do
których byli bezładnie wrzucani. Niektórych pochowano w mundurach
niemieckich, o czym świadczą odnalezione guziki.

- Znamy metody stosowane przez Urząd Bezpieczeństwa. Wiemy, jak
często komuniści starali się dowieść współpracy AK z hitlerowcami -
powiedział Szwagrzyk.

W przypadku dwóch jam grobowych natrafiono na szczątki znajdujące się
w bardzo zaawansowanym rozkładzie. Nie znaleziono kręgosłupów i miednic
ofiar.

- Czekamy jeszcze na wyniki badań chemicznych, ale na razie wszystko
wskazuje na to, że w tych dwóch przypadkach oprawcy mogli zastosować
środki chemiczne, aby przyspieszyć rozkład ciał - tłumaczył Szwagrzyk.
Badacze przypuszczają, że użyto w tym celu wapna. W październiku
planowane jest rozpoczęcie drugiego etapu prac ekshumacyjnych.

- Zakończyliśmy pierwszy etap, wiemy, gdzie trzeba pracować w drugim
etapie, jesteśmy gotowi na to, aby te prace możliwie szybko podjąć -
podkreślił historyk IPN. - Jest to absolutna konieczność. Pod alejkami,
ścieżkami i chodnikami leżą ofiary zbrodni komunistycznych. Trzeba te
miejsca przekopać i sprawdzić - dodaje.

IPN planuje też rozebranie pomnika ku czci ofiar. - Powinno nastąpić
to w drugim etapie. Z uwagi na to, że pod spodem są zwłoki więźniów,
powinien być on czasowo rozebrany, wpisał się w historię tego miejsca i
powinien tutaj pozostać - wskazał Szwagrzyk.

IPN musi wziąć na siebie koszt finansowania kolejnego
etapu prac ekshumacyjnych na Łączce - zaznacza Rada Ochrony Pamięci
Walk i Męczeństwa.

Pierwszy etap prac ekshumacyjnych w
kwaterze na Łączce na warszawskich Powązkach właśnie się zakończył.
Finansowała go Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. Na październik
zapowiadany jest kolejny etap prac ekshumacyjnych, ale tym razem nie
sfinansuje go Rada.

- Teraz byłoby inaczej niż dotychczas, do tej pory my braliśmy na
siebie wszelkie finanse, teraz niestety będzie musiał to wziąć na siebie
IPN - mówi dr Andrzej Kunert, sekretarz generalny ROPWiM.

Zaznacza, że Rada nadal będzie uczestniczyć w pracach.

- Wiadomo, że będziemy uczestniczyli, ale musimy się jakoś dzielić
finansowo, jeden organ nie udźwignie tych kosztów - zaznacza Kunert.

- Jako historyk, osoba, która kieruje tymi pracami, mogę stwierdzić,
że wiemy, gdzie trzeba pracować w drugim etapie, jesteśmy gotowi, żeby
te prace możliwie szybko podjąć, ale na żadne pytanie związane z
finansami nie jestem w stanie odpowiedzieć - zaznacza prof. Krzysztof
Szwagrzyk (IPN).

- Będziemy rozszerzać wykopy. Badania ruszą w dwóch, może nawet w
trzech kierunkach - podkreśla. - Należy sprawdzić teren przylegający do
tego miejsca - ścieżki i alejki, gdzie prawdopodobnie mogą znajdować się
kolejne szczątki - wskazuje.

Dotychczas nie zawarto umowy na identyfikację poprzez badania
genetyczne odnalezionych szczątków, co stanowi kluczowy element
prowadzonych prac. Prezes IPN dr Łukasz Kamiński potwierdza, że prace
identyfikacyjne będą przez cały czas prowadzone.

- Uczynimy wszystko, aby każdy z tych ludzi miał z powrotem swoje
imię, nazwisko i był pochowany pod swoim imieniem i nazwiskiem -
zapewnia.

Dalsze badania na Łączce wymagają według nieoficjalnych danych
kilkuset tysięcy złotych. Natomiast koszt badań genetycznych to nawet
kilka tysięcy złotych w przypadku jednej osoby.

Wczoraj szczątki 116 ofiar, które zostały odnalezione na Łączce,
zostały uroczyście odprowadzone na miejsce tymczasowego spoczynku na
stołecznym cmentarzu Północnym.

- Możemy na te trumny popatrzeć jako na element fundamentu nowej
Rzeczypospolitej, którą budujemy. I myślę, że dzisiejsza uroczystość
powinna być spotkaniem z nimi, z ludźmi, o których pamięć przez
kilkadziesiąt lat starano się wymazać - podkreśla Kamiński.

W imieniu rodzin ofiar przemówił Witold Mieszkowski, syn straconego w więzieniu na Mokotowie kmdr. Stanisława Mieszkowskiego.

- W miejscu tym modlimy się wraz z wieloma synami i córkami
pochowanych tutaj, na Łączce. Przypominam sobie taką samą modlitwę 22
lata temu, kiedy budowaliśmy pomnik upamiętniający ofiary. Wierzę, że
nasza tutaj obecność jest początkiem, a nie końcem odkrywania prawdy o
tym miejscu - powiedział.

Z dr. hab. Krzysztofem Szwagrzykiem, naczelnikiem
Oddziałowego Biura Edukacji Publicznej IPN we Wrocławiu, rozmawia
Mariusz Kamieniecki

Czy w wyniku prac ekshumacyjnych na Łączce udało się już
zidentyfikować jakieś szczątki? Najbardziej czekamy na odnalezienie gen.
Augusta Emila Fieldorfa "Nila", rotmistrza Witolda Pileckiego, mjr.
Zygmunta Szendzielarza "Łupaszki" czy ppłk. Łukasza Cieplińskiego.

- Trwają badania genetyczne. Z chwilą kiedy będziemy mieli
potwierdzenie wyników badań co do tożsamości poszczególnych osób, to w
pierwszym rzędzie zostaną powiadomione rodziny, a dopiero później
poinformujemy wszystkie media. Problem w tym, że wyniki te są wciąż
weryfikowane. Musimy mieć absolutną pewność, jednorazowe potwierdzenie
tu nie wystarcza. Jakakolwiek pomyłka czy błąd nie wchodzi w grę. Chyba
nie muszę mówić, jakie byłyby reperkusje naszej ewentualnej pomyłki przy
identyfikacji. Zatem żeby całkowicie wyeliminować możliwość wystąpienia
błędu, te badania powtarzamy wielokrotnie. Stąd o żadnych wynikach
identyfikacyjnych nie mogę mówić.

Z tego, co Pan mówi, wnioskuję, że wyniki już są, tylko są jeszcze sprawdzane.

- Od początku, przystępując do prac, mieliśmy listę osób, których
szczątki spodziewamy się tam znaleźć. Wiemy, kiedy zginęli, mniej więcej
kto koło kogo powinien być pochowany, jaki był ich wiek, wzrost. To
wszystko dało nam podstawy do tego, żeby nawet bez badań genetycznych
powiedzieć, że mamy do czynienia prawdopodobnie z takimi czy innymi
osobami. Wszystko to jednak naukowe dywagacje i to za mało, żeby mówić o
tym publicznie. W tej chwili badania genetyczne weryfikują nasze
naukowe ustalenia. Dlatego proszę jeszcze o cierpliwość.

Kiedy możemy się spodziewać upublicznienia tych wiadomości?

- Pierwsze wyniki będą jeszcze jesienią br., wówczas też należy spodziewać się pierwszych informacji.

Podczas ekshumacji odnaleziono szczątki starszego mężczyzny, którego
czaszka nie miała otworu po kuli. Czy może to być gen. Fieldorf, który w
chwili śmierci miał 58 lat i w odróżnieniu od innych nie został
zastrzelony, a powieszony?

- Z całą pewnością wśród osób pochowanych na Powązkach jest gen.
Fieldorf. Bardzo zależy nam, żeby znaleźć i zidentyfikować jego
szczątki. Na razie nie umiem powiedzieć, kiedy ogłosimy komunikat
potwierdzający tę informację. Dopóki nie będziemy mieć stuprocentowej
pewności, nie będziemy o tym mówić. Poczekajmy na wyniki badań, które
dadzą nam pewność.

Wcześniej zakładano, że na Łączce może być pochowanych ok. 150 ofiar komunistycznego terroru. Mogło być ich więcej?

- Zdecydowanie, i co do tego nie mam najmniejszych wątpliwości.
Obszar, jaki przebadaliśmy, zajmuje ok. jednej trzeciej dawnego pola
więziennego. Przed nami drugi etap prac, w którym będziemy prowadzili
badania archeologiczno-poszukiwawcze na obszarze dwu-, a nawet
trzykrotnie większym niż dotychczas. Stąd liczba ofiar na pewno ulegnie
zwiększeniu, i to znacznemu.

Jaki jest stan odnalezionych szkieletów? Czy metoda tzw. katyńska była jedynym sposobem egzekucji?

- Około dwóch trzecich odnalezionych szczątków nosi ślady po
katyńskiej metodzie uśmiercania. Oznacza to, że ogromną większość ludzi
tam pochowanych uśmiercono strzałem w potylicę z bliskiej odległości.
Część szczątków nie nosi jednak śladów uśmiercenia poprzez strzał z
pistoletu, co wskazuje, że zostali zamordowani w inny sposób. Niektórzy
mogli zostać powieszeni, bo część egzekucji odbywała się właśnie w ten
sposób.

Czy stan szczątków wskazuje, że osoby te były przed śmiercią torturowane?

- O tym, że niektóre osoby były przed śmiercią torturowane, świadczą
chociażby złamane kości żeber, popękane żuchwy. Oględziny przeprowadzone
przez naszych lekarzy sądowych wskazują wyraźnie, że w wielu
przypadkach przed śmiercią tych ludzi męczono i co do tego nie mamy
najmniejszej wątpliwości. To dowodzi, że wobec więźniów używano siły,
przemocy. Część osób była też ranna. Podejrzewamy, że są to
przedstawiciele zbrojnego podziemia niepodległościowego - partyzanci,
którzy ranni zostali ujęci podczas walk. W niektórych przypadkach mamy
nawet do czynienia z odnalezieniem w szczątkach fragmentów odłamków.
Przepisy więzienne wydane na początku lat 50. jednoznacznie
zobowiązywały naczelników więzień, aby osoby dostarczone do więzień z
UB, z KBW, które zginęły w wyniku akcji przeciwko podziemiu, były
chowane na terenie więzienia. W tym wypadku nie mamy wątpliwości, że o
takie właśnie okoliczności chodzi.

Wiadomo, jak ciała zamordowanych trafiały na cmentarz?

- W zależności od lat, o których już wspomnieliśmy, ciała były
przewożone na cmentarz furmanką bądź samochodem. Grabarz dzień wcześniej
był informowany, ile jam grobowych ma przygotować i w zasadzie na tym
kończyła się jego rola. W godzinach nocnych bądź wczesnoporannych na
cmentarz przybywali funkcjonariusze straży więziennej, niekiedy z
więźniami (często byli to więźniowie niemieccy), którzy zamordowanych
wrzucali do jam grobowych. Wrzucali, a nie wkładali, o czym świadczy
ułożenie szczątków. Potem zasypywano je, likwidując ślady po miejscach
pochówków. Maskowanie polegało na tym, że przed wykopaniem grobu
ściągano płatami warstwę darni, którą po zasypaniu dołu ponownie
układano w tym samym miejscu. To maskowanie odbywało się w różny sposób i
w co najmniej dwóch przypadkach mamy do czynienia ze znalezieniem w
grobach środka chemicznego, którego nazwy nie potrafię jeszcze dzisiaj
wymienić, w każdym razie miał on przyspieszyć proces rozkładania się
zwłok.

Dlaczego znajdowano jego ślady w tych, a nie innych jamach grobowych?

- Trudno to ocenić. Nie mamy żadnych dokumentów, które pomogłyby nam w
rozwikłaniu tego problemu. Również ci, którzy używali tych środków,
milczą. O tym, czy takich przypadków było więcej, będziemy mogli
powiedzieć coś więcej po zakończeniu prac na Powązkach.

Mogło to dotyczyć osób, w przypadku których mordercom szczególnie zależało, żeby jakikolwiek ślad po nich zaginął?

- Bałbym się jednoznacznie stwierdzić, że tak właśnie było. Nie
wykluczamy tej możliwości. Jednak mając na uwadze, że w okresie
komunizmu robiono wiele rzeczy w sposób chaotyczny i nieuporządkowany,
nie przesądzałbym, że za każdym razem w przypadku najważniejszych
więźniów stosowano środki chemiczne. Gdyby tak było, to tylko w
Warszawie takich osób było tak wiele, że w zasadzie w co drugim grobie
powinniśmy mieć do czynienia z substancją chemiczną, która przyspiesza
rozkład ciała. Tymczasem tak nie jest. Dlatego bałbym się jednoznacznie
stwierdzić, że tam, gdzie był ważny człowiek, używano środków
chemicznych, a tam, gdzie mniej ważny, nie używano tego typu substancji.

Część ofiar miała na sobie mundury niemieckie. O czym to świadczy?

- W realiach lat 40. i 50. używanie mundurów niemieckich absolutnie
nie wskazuje, czy nie przesądza, że mamy do czynienia z osobami
pochodzenia niemieckiego. Znamy wiele relacji, które mówią, że w tamtym
okresie więźniów politycznych przebierano w mundury niemieckie, chcąc w
ten sposób wywołać wśród społeczności więziennej coś w rodzaju linczu.
Ponadto kiedy uśmiercano ofiary, to na ostatnią drogę dawano im ubrania
zbędne, w tym również mundury niemieckie, których było pod dostatkiem.
Te mundury zresztą podobnie jak cywilne ubrania nie mogły być ponownie
wykorzystywane. I to z tego pragmatycznego powodu mamy w przypadku
ekshumowanych ofiar do czynienia z mundurami niemieckimi. Odnajdujemy
też ubrania cywilne, jak i mundury Wojska Polskiego.

Ile szczątków osób udało się odnaleźć?

- Mogę powiedzieć, że odnaleźliśmy szczątki 116 osób. Kilku więźniów
nie udało się wydobyć, bowiem odnalezione szczątki znajdowały się na
terenie tzw. Łączki tylko w małym zakresie. Na przykład noga czy głowa
były na terenie kwatery "Ł", natomiast większość szkieletu znajdowała
się pod chodnikiem czy pod asfaltową alejką. Te osoby zostaną wydobyte
jako pierwsze w drugim etapie prac ekshumacyjnych.

Za pośrednictwem "Naszego Dziennika" apelował Pan o zgłaszanie się
krewnych osób, co do których istniało podejrzenie, że mogą być pochowane
na Łączce, w celu przeprowadzenia badań porównawczych genetycznych. Ile
tych osób się zgłosiło dotychczas?

- Zgłosiło się do nas 150 osób i wciąż napływają nowe zgłoszenia. W
ciągu najbliższego tygodnia ostatnia grupa osób otrzyma pakiety do
samodzielnego pobierania wymazów. To, jak sądzimy, będzie zamknięcie
etapu powązkowskiego.

Co na podstawie dotychczasowych ekshumacji możemy powiedzieć o sprawcach tych zbrodni?

- Sprawców tych zbrodni cechowało przede wszystkim to, że obok
sowieckich metod uśmiercania podobnie jak oprawcy w ZSRS potrafili
zacierać ślady po miejscach pochówków. Ponadto odznaczali się brakiem
szacunku do ciał nieżyjących już osób, traktując je w sposób urągający
wszelkim zasadom obowiązującym w cywilizowanym świecie. Wrzucanie tych
ludzi do jam grobowych po kilka osób, a następnie zacieranie śladów
świadczy, jaki był stosunek katów do ofiar. Żałuję, że przez 23 lata od
upadku komunizmu w Polsce żadnemu z tych oprawców: funkcjonariuszy
straży więziennej, którzy dokonywali pochówków i są odpowiedzialni za
taki, a nie inny sposób postępowania, nie udało się postawić zarzutów
zbezczeszczenia zwłok. Szkoda też, że żaden z uczestników tego niecnego
procederu nie wyraził skruchy za to, co zrobił, ani nie wykazał chęci
naprawy swoich błędów sprzed lat i nie wskazał miejsca, gdzie potajemnie
grzebano ofiary. Przecież wielu z tych ludzi wciąż żyje, zdumiewające,
że nawet w obliczu rozliczenia się ze swoimi dokonaniami nie zmienili
przekonań. Widocznie są zatwardziali do końca.

W październiku planowane jest rozpoczęcie drugiego etapu prac ekshumacyjnych na Powązkach. Na czym te prace będą polegały?

- Pierwszy etap był finansowany przez Radę Ochrony Pamięci Walk i
Męczeństwa, a drugi będzie finansowany przez Instytut Pamięci Narodowej.
Zanim dojdzie do działań ekshumacyjnych, musimy wykonać wiele
czynności, które będą polegały na bardzo precyzyjnym zakreśleniu obszaru
dawnego pola więziennego. Udało nam się już zidentyfikować to pole,
chociażby w oparciu o fotografie lotnicze z lat 40. i 50., na których
bardzo wyraźnie zarysowane są rzędy grobów na cmentarzu Powązkowskim w
Warszawie. Tak się składa, że to sami komuniści, wprawdzie w sposób
niezamierzony, udokumentowali na własnych fotografiach lotniczych
miejsce, gdzie grzebali ofiary terroru. To było bardzo tajne miejsce i
takie miało pozostać na lata. Nasze badania jesienne będą zmierzały do
tego, żeby w sposób precyzyjny, z dokładnością do jednego metra dawne
rzędy grobów odnieść do współczesnego terenu. Wszystko po to, żeby jak
rozpoczniemy badania ekshumacyjne - myślę, że już na wiosnę przyszłego
roku, nasze prace koncentrowały się na bardzo konkretnym obszarze. W
październiku przystąpimy do prac sondażowych, odwiertów punktowych,
które nam dawny obszar pola więziennego zakreślą w sposób precyzyjny.

Właściwe prace ekshumacyjne ruszą jednak wiosną?

- Działania, jakich się podejmujemy, wymagają ogromnych środków
finansowych, ale na szczęście zostały one zabezpieczone, podobnie jak
wszelkiego rodzaju zgody i pozwolenia. Już w październiku zostanie
ogłoszony przetarg na wykonanie prac na Powązkach. Procedury te z reguły
trwają kilka tygodni i w najlepszym wypadku do prac ekshumacyjnych
można byłoby przystąpić dopiero w grudniu. W sytuacji, kiedy ekshumacje
planujemy na okres 4-5 tygodni, rozpoczęcie tych prac w grudniu byłoby z
góry skazane na niepowodzenie, chociażby z powodu warunków
atmosferycznych. Dlatego ruszymy z tym na wiosnę.

Nie ma zatem żadnych problemów?

- Ściśle współpracujemy zarówno z władzami Warszawy, które przejęły
na siebie także część obowiązków finansowych czy organizacyjnych,
podobnie rzecz ma się z Ministerstwem Sprawiedliwości, które ze swojej
strony zadeklarowało chęć włączenia specjalistów z Instytutu Ekspertyz
Sądowych z Krakowa, którzy pomogą nam przy badaniach genetycznych.
Współpracujemy też ściśle z ROPWiM i jak dotychczas nie można
powiedzieć, że mamy z czymkolwiek problem. Mam nadzieję, że tak będzie
do zakończenia prac.

Czego Pan oczekuje po ekshumacjach na wiosnę?

- Bardzo liczymy, że uda się nam wydobyć i zidentyfikować kolejne
szczątki więźniów. Bardzo chciałbym, żeby to były wszystkie szczątki.
Obawiam się jednak, że będzie to niemożliwe, bowiem obszar, na którym
będziemy prowadzić badania, został w latach 60., 70. i 80. przeznaczony
do ponownych pochówków. Są tam współczesne grobowce i należy przyjąć, że
nie wszędzie tam, gdzie zakładamy znalezienie szczątków więźniów PRL,
właściciele obecnych nagrobków wyrażą zgodę na przeprowadzenie prac.
Chociażby z tego powodu wydaje mi się, że wszystkich szczątków ofiar
odnaleźć się nie da. Zrobimy jednak wszystko, żeby było ich jak
najwięcej.

Gdzie powinny spocząć wyekshumowane ofiary terroru komunistycznego?

- Moim zdaniem, ofiary terroru komunistycznego, które znaleźliśmy
dotychczas na Łączce i będziemy znajdowali także w pobliżu tego miejsca
na sąsiednich polach, powinny spocząć na Łączce. Łączka, czy ktoś się z
tym zgadza, czy nie, już stała się miejscem uświęconym, stała się
panteonem narodowym, bo rzeczywiście takim miejscem jest. Tam leżą nasi
bohaterowie, tam staraniem wielu rodzin ofiar komunizmu udało się
zachować taki mały obszar 18 na 18 metrów, gdzie później już nie
dokonywano pochówków. Należałoby się tylko zastanowić, w jaki sposób w
przyszłości przygotować to miejsce, żeby spoczęli w nim ci, po których
ślad miał zaginąć.

Spoczęli w godnym i odpowiednio urządzonym miejscu.

- Pomnik, który tam stoi, poświęcony ofiarom terroru komunistycznego,
powinien pozostać jako element historyczny. Natomiast zabudowa tego
obszaru powinna uwzględniać współczesne realia oraz wyniki prac
ekshumacyjno-archeologicznych. Byłbym przeciwko temu, żeby wszystkie
szczątki pochować w różnych miejscach, w zależności od życzeń rodzin.
Decyzję czy też wolę rodzin zawsze należy szanować, byłoby jednak źle,
gdyby wszystkie rodziny podjęły decyzję, że szczątki tych ludzi należy
stamtąd zabrać. Gdyby tak się stało, mielibyśmy tak naprawdę do
czynienia z tryumfem katów. Mogliby oni powiedzieć, że na tym polu nie
ma żadnych ofiar, że jest ono puste. Tymczasem nie jest puste! Tam
leżały szczątki naszych bohaterów, tam i w najbliższym otoczeniu, i
powinny tam pozostać na zawsze. Rodziny powinny uwzględnić fakt, że
ofiary komunizmu są także elementem historii. Owszem, to są ich
najbliżsi, ale podejmując decyzję o pochówku, trzeba się kierować nie
tylko względami osobistymi, ale także narodowymi.

Jakie znaczenie dla przebiegu prac w Warszawie miały zakończone nie
tak dawno prace ekshumacyjne na cmentarzu Osobowickim we Wrocławiu?

- Staraliśmy się doświadczenia wrocławskie przenieść do Warszawy. Nie
mogło być inaczej, skoro nasze prace we Wrocławiu zakończyły się
sukcesem. Przypomnę, że udało się tam odnaleźć 300 szczątków ofiar
systemu komunistycznego i - co ważne - zidentyfikować je na poziomie 80
procent. W tej sytuacji uznaliśmy, że warto takie doświadczenia
przenieść na grunt warszawski. Stąd także skład zespołu, który prowadził
ekshumacje na Powązkach, był niemal identyczny jak ten z cmentarza
Osobowickiego.

Czy skala trudności była podobna?

- Niestety nie. Warunki podczas ekshumacji w Warszawie były
trudniejsze. We Wrocławiu osoby, które zostały zamordowane czy zmarły w
więzieniu, były wpisywane w księdze cmentarnej. W Warszawie tych,
których stracono na podstawie wyroków sądowych, nie umieszczano w
żadnych księgach cmentarnych. Nie było też pochówku na terenie dawnego
pola więziennego, pochówku, po którym ślad zostałby zachowany od lat 40.
czy 50. We Wrocławiu takich grobów, które używały rodziny jeszcze w
latach 40. czy 50., było kilka. Stanowiły one dla nas doskonały punkt
odniesienia do współczesnych poszukiwań. Takich punktów odniesienia nie
mieliśmy w Warszawie. Kilka grobów, które znajdują się na obszarze
kwatery "Ł", to groby symboliczne ustawione po roku 1958 przez rodziny,
które od grabarzy pokątnie dowiadywały się, gdzie dokonywano wówczas
pochówków. Z tą jednak różnicą, że owi grabarze nie określali tych
miejsc zbyt precyzyjnie, wskazywali mniej więcej obszar, gdzie takie
pochówki miały miejsce. Kolejną trudnością był fakt, że we Wrocławiu nie
mieliśmy praktycznie grobów masowych, były natomiast groby pojedyncze -
rzadko się zdarzało, że w jakimś grobie było dwóch więźniów. Tymczasem,
mimo że w Warszawie mówimy o takim samym czasie pochówków, a więc w
latach 1948-1956, to rzadkością było, kiedy w jamie grobowej
znajdowaliśmy szczątki jednego człowieka. Najczęściej były to szczątki
3-5 osób, a zdarzało się, że w jednej jamie grobowej znajdowaliśmy 8 czy
9 ludzkich szczątków. Ci ludzie nie mieli przy sobie żadnych rzeczy,
które pozwoliłyby na ich identyfikację.

Było to zatem duże wyzwanie badawcze dla ekipy archeologów...

- Owszem, zastanawialiśmy się, w jaki sposób doprowadzić do wydobycia
szczątków poszczególnych osób, które znajdowały się w jednej jamie
grobowej, aby w trakcie tych prac nie pomieszać znajdujących się tam
kości. Myślę, że udało się to zrobić.

Dziękuję za rozmowę.

Tadeusz Pelak, Bolesław Budelewski, Stanisław Abramowski i
Stanisław Kasznica to kolejne nazwiska ofiar terroru komunistycznego,
zidentyfikowane w wyniku prac ekshumacyjnych  prowadzonych od lata 2012
roku w  kwaterze „Ł” Cmentarza Wojskowego na Powązkach w Warszawie.
Wyniki ekshumacji ogłosił w środę w południe prezes Instytutu Pamięci
Narodowej dr Łukasz Kamiński. Projekt naukowo-badawczy
„Poszukiwania nieznanych miejsc pochówku ofiar terroru komunistycznego z
lat 1944-1956” realizowany jest przez Instytut Pamięci Narodowej, Radę
Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa oraz Ministerstwo Sprawiedliwości przy
współpracy z Miastem Stołecznym Warszawa.

Stanisław Kasznica (1908–1948), pseudonimy „Maszkowski”, „Przepona”, „Wąsal”, „Wąsowski”, „Stanisław”,
„Stanisław Piotrowski”, porucznik Wojska Polskiego, podpułkownik i
komendant Narodowych Sił Zbrojnych, kawaler orderu Virtuti Militari V
klasy i Krzyża Walecznych (dwukrotnie). Ukończył studia prawnicze na
Uniwersytecie Poznańskim. Działacz „Bratniej Pomocy”. Od 1934 r.
działacz Obozu Narodowo-Radykalnego, członek Organizacji Polskiej –
tajnej struktury kierowniczej ONR. Uczestniczył w wojnie obronnej 1939
roku. Konspiracyjną działalność niepodległościową rozpoczął w szeregach
Grupy „Szańca”, wywodzącej się z przedwojennego ONR- „ABC”. Członek
powołanego na przełomie lat 1939–1940 Komisariatu Cywilnego, kadrowej
organizacji obozu narodowego, której celem było przygotowanie
administracji na wyzwolonych spod okupacji terenach Polski. Po
utworzeniu NSZ pełnił funkcję szefa Administracji Ogólnej w strukturach
Służby Cywilnej Narodu. Od jesieni 1943 r. członek Tymczasowej Narodowej
Rady Politycznej. Uczestniczył w Powstaniu Warszawskim. Od września
1944 r. do stycznia 1945 r. komendant Okręgu NSZ Częstochowa, następnie
od stycznia do sierpnia 1945 r. komendant Inspektoratu „Zachód” NSZ-OP.
Od czerwca 1945 r. szef wywiadu OP, a od sierpnia 1945 r. p.o.
komendanta głównego NSZ-OP. Na przełomie 1945 i 1946 r. wraz z grupą
kadry NSZ-OP wszedł do NZW. 15 lutego 1947 r. aresztowany w Zakopanem
przez funkcjonariuszy Departamentu III MBP. Wyrokiem Wojskowego Sądu
Rejonowego w Warszawie z 2 marca 1948 r. skazany na karę śmierci.
Zamordowany 12 maja 1948 r. w więzieniu przy ul. Rakowieckiej w
Warszawie.

M.Borawski/Nasz Dziennik

Z Marianną Gawlik z Wojciechowa k. Lublina, siostrą śp. porucznika Tadeusza Pelaka ps. „Junak”, rozmawia Anna Ambroziak

W jakich okolicznościach dowiedziała się Pani o śmierci brata?

– Zbyt dobrze tego nie pamiętam, miałam wtedy tylko 9 lat. Pamiętam
tylko, że wiadomość o śmierci brata nadeszła od niejakiego pana
Nowickiego z Warszawy. Dostaliśmy od niego list. Potem list z informacją
o wykonaniu wyroku przyszedł także z więzienia. Nowicki był
współwięźniem mego brata, który jednak ocalał. Ułaskawiono go. Podobno
nawet ten Nowicki przewoził jakieś informacje dla mjr. „Zapory”. Ale o
tym nic bliższego nie wiem.

Brat kontaktował się z rodziną podczas pobytu w więzieniu?

– Pisał listy, w których pocieszał nas wszystkich, żeby się o niego
nie martwić. Prosił w nich też, by przysłać mu ciepłe ubranie, sweter i
skarpety, bo mu bardzo zimno. Prosił o wysłanie książeczki do
nabożeństwa, różańca i suchego prowiantu. Rodzice wysyłali mu te paczki.
Ale ostatnia paczka była już zwrócona, została odesłana do domu.
Pamiętam dobrze, że rodzice, my wszyscy bardzo przeżywaliśmy śmierć
brata. Pamiętam, jak mama rozpaczała. Straciła już jednego syna – został
zabity wcześniej przez Niemców. Było nas wszystkich jedenaścioro
rodzeństwa, ale kilkoro umarło w dzieciństwie. Potem ci dwaj bracia.
Pamiętam też, jak po raz ostatni Tadeusz odchodził z domu, jak się z
nami żegnał – mama wtedy bardzo płakała. Gdy brat przebywał w więzieniu,
do Warszawy jeździła tylko starsza siostra, Krystyna. Raz czy dwa razy.
Opowiadała nam, że widziała Tadeusza, ale przez bardzo małe okienko.
Więc tyle, co nic.

Propaganda komunistyczna głosiła, że żołnierze polskiego podziemia
niepodległościowego są zwykłymi bandytami. Jak reagowała Pani na ten
przekaz?

– Dla mnie brat był bohaterem i tylko w ten sposób zawsze o nim
myślałam. My, wszystkie dzieci, wzrastaliśmy w atmosferze patriotycznej.
Jest dla nas bardzo ważne, że odnaleziono szczątki brata. Możemy teraz
pójść na to miejsce, pomodlić się.

Pani rodzina doświadczała represji ze strony Służby Bezpieczeństwa?

– Dla nas wszystkich, dla naszych rodziców to były bardzo ciężkie
czasy. Pamiętam, że wzięli mego tatę na przesłuchanie na posterunek w
Wojciechowie. Już po tym jak aresztowali Tadeusza. Pytali go, gdzie jest
ten „bandzior” – tak nazywali brata. Kiedy tatuś wrócił do domu, to był
tak pobity, że my, dzieci, nie poznaliśmy go. Był cały siny. Wzięli go
na przesłuchanie, żeby spytać, gdzie jest syn, mimo że przecież mieli
już wtedy brata, już siedział w więzieniu! Mimo to męczyli nas nadal.

W domu Pani rodziców kwaterowali żołnierze polskiego podziemia,
m.in. mjr Hieronim Dekutowski ps. „Zapora”, również rozstrzelany przez
funkcjonariuszy UB.

– Nie tylko „Zapora”. Było ich wielu, pewnie ze dwudziestu. Do dziś
pamiętam niektóre twarze, ale nazwisk już nie. Tylko pseudonimy – na
przykład „Zimny”. W domu rodziców mieli pewne miejsce, mogli się
zakwaterować. Częstowali mnie cukierkami.

Brat opowiadał w domu o swoich żołnierskich akcjach?

– Raczej nie, przynajmniej ja tego nie pamiętam. Ale z opowiadań
rodziców wiem, że zawsze, kiedy odchodził, to ich pocieszał. Mówił, że
będzie dobrze, żeby się nie martwili o niego.

Gdzie spoczną szczątki „Junaka”?

– Tego jeszcze nie wiemy, to trzeba ustalić. Ale jako rodzina przede
wszystkim ogromnie się cieszymy, że go odnaleziono, nie spodziewaliśmy
się tego. Kiedy otrzymaliśmy tę informację z Instytutu Pamięci
Narodowej, byliśmy ogromnie uradowani. Dobrze, że tego się doczekaliśmy,
ja i moja siostra, i cała nasza rodzina. Chcę tu jeszcze dodać, że brat
został odznaczony pośmiertnie Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia
Polski przez śp. prezydenta Lecha Kaczyńskiego.

Czy rodzina zna nazwiska prokuratorów i sędziów, którzy przesłuchiwali i skazali por. Pelaka na karę śmierci?

– Nie pamiętam. Ale mam te protokoły z przesłuchań.

Jak Pani ocenia okoliczność, że wiele ciał polskich bohaterów było
ubranych w mundury Wehrmachtu i wrzuconych do wspólnych dołów śmierci?

– Zrobiono to, aby ich upokorzyć. Bo po cóż innego? To jest straszne.
Czy ci oprawcy w ogóle nie mieli sumień? Kiedyś wszyscy umrzemy i
wszyscy zostaniemy osądzeni z tego, co robiliśmy. Czy ci ludzie o tym
nie myśleli?

Dziękuję za rozmowę.

M.Borawski/Nasz Dziennik

Z Eleonorą Kasznicą, siostrą ppłk. Stanisława
Kasznicy, ostatniego dowódcy NSZ, którego szczątki odnaleziono podczas
ekshumacji na Łączce, rozmawia Maciej Walaszczyk

Od wielu lat wiadomo było, że Pani brat ppłk Stanisław Kasznica,
żołnierz NSZ i narodowej konspiracji politycznej, przed wojną działacz
Obozu Narodowo-Radykalnego, spoczywa na Powązkach. Jak przyjęła Pani
informację o identyfikacji szczątków brata?

– Bardzo chcieliśmy, by nie leżał w błocie… To wszystko było przecież robione z premedytacją.

Kierujący pracami ekshumacyjnymi prof. Krzysztof Szwagrzyk mówił o
celowej profanacji ciał. Niektórych skazanych chowano w mundurach
niemieckich.

– Tak, ale na szczęście brata odnaleźliśmy. Niektórych kolegów Stasia
nie można zidentyfikować, ponieważ rodziny jego kolegów zmieniły
nazwiska po wojnie dla bezpieczeństwa, czasem ze strachu. Trzeba było
czasem wielkiej odwagi, by nie uciekać w obce nazwisko. Jestem panu
Szwagrzykowi niezmiernie wdzięczna, bo on twardo zabiegał o wydobycie
tych szczątków, choć wiem, że miał z tym trudności.

Ile miała Pani lat, gdy brat został aresztowany i potem skazany na śmierć?

– Miałam już prawie dwadzieścia lat. Stanisław oraz Jan byli starsi.
Stanisław był adwokatem, pochłoniętym działalnością polityczną. Janek
zginął we wrześniu 1939 r. w bitwie nad Bzurą. Obaj byli synami siostry
mojej mamy. Mieliśmy wspólnego ojca. Tak się złożyło, że ciocia Amelia, a
mama Staszka, przedwcześnie zmarła. Owdowiała również moja mama, a
zarazem jej siostra, i pod naciskiem moich najstarszych braci mój ojciec
Stanisław Kasznica i mama się pobrali. Wtedy narodziła się nasza
trójka: bracia Andrzej i Wojciech oraz najmłodsza Eleonora, a więc ja.

Jest Pani dziś ostatnią żyjącą z pięciorga rodzeństwa?

– Tak. Stach został zamordowany w więzieniu mokotowskim, Jan – jak
już mówiłam – zginął we wrześniu 1939 roku. Andrzej walczył w Powstaniu
Warszawskim w zgrupowaniu „Baszta” na Mokotowie, a po wojnie był
zakonnikiem u dominikanów, bardziej znanym jako brat Krzysztof. Był
ranny w kręgosłup i z tego powodu dość szybko zmarł. Wojciech również
walczył w powstaniu na Starym Mieście. Szedł 9 godzin kanałami do
Śródmieścia i szczęśliwie udało mu się z nich wydostać. Po kapitulacji
dostał się do obozu jenieckiego w Niemczech, ale po wojnie nie mógł
wrócić do Polski. Najpierw dostał się do 1. Dywizji Pancernej generała
Maczka. A potem wyjechał z Francji do Ameryki, gdzie zmarł w Newark.
Stach natomiast przed wojną ukończył poznańskie gimnazjum im. Karola
Marcinkowskiego. To słynny „Marcinek”, bardzo dobrze wspominany przez
uczniów tej szkoły, który równie szybko jak uniwersytet został
zorganizowany w Wielkopolsce po odzyskaniu niepodległości.

Już w gimnazjum brat podjął się działalności politycznej w organizacjach narodowych?

– Tak, ale najważniejsze przyszło na studiach, gdy powstał Obóz
Narodowo-Radykalny. Janka też chciał wciągnąć do tej działalności, ale
brat nie dał się namówić, czym Stach był zawiedziony. Janek nie bardzo
interesował się polityką.

Pamięta Pani okoliczności, w jakich dowiedziała się o aresztowaniu
brata Stanisława w 1947 roku? Rodzina była wzywana na przesłuchania?

– Nie, nie byliśmy przesłuchiwani. Zresztą oni doskonale wiedzieli,
co robimy. Byliśmy otoczeni ubowcami. Mój ojciec miał w Poznaniu bardzo
silną pozycję społeczną, szczególnie na Uniwersytecie Poznańskim, wśród
prawników i studentów. Przed wojną pierwszy rektor UP Heliodor Święcicki
złożył m.in. jemu i grupie kilku innych lwowskich profesorów propozycję
zorganizowania na tych ziemiach, które od lat pozostawały pod okupacją
niemiecką, silnej patriotycznej uczelni. Ojciec został więc dziekanem i
organizował na niej wydział prawa. Przez pewnego człowieka, którego
znał, otrzymywał informacje o losie Stacha w areszcie śledczym na
Mokotowie. Brat został aresztowany w Zakopanem, pod obcym,
zakonspirowanym nazwiskiem Piotrowski. Wydał go jeden z jego
najbliższych przyjaciół, pan Prorok.

Leszek Prorok, przypomnijmy – przed wojną działacz ONR z Poznania,
potem w konspiracji narodowej członek Związku Jaszczurczego i Armii
Krajowej. A po wojnie poeta, pisarz, dyrektor jednego z teatrów.

– Tak, po wojnie nie działa mu się krzywda i miał się dobrze. Potem
przyszedł do nas i mi się oświadczył! Kazali mu. Pamiętam, że ojciec
poprosił mnie i mamę do pokoju, a jego wyprosił, wyrzucając mu, że wydał
jego syna UB. Prorok zachował się podle i całkowicie poddał się
strachowi, ogłupiał po prostu. Przecież był związany z inną dziewczyną,
wszyscy o tym wiedzieli, ale musiał wykonać polecenie i przyszedł z tymi
oświadczynami. Chodziło o to, by dojść do nas, wejść do naszej rodziny.
Z drugiej strony, mój ojciec mówił, że ten, kto tego nie przeżył, a
więc śledztw, nie może oceniać takich ludzi. Mówił, że są ludzie
mocniejsi i słabsi i tak naprawdę nie wiadomo, jak zachowałby się w
takiej sytuacji ten, kto krytykuje. Stach zresztą nie wiedział, że
został przez niego wydany. Wiem, że również jego współpracownicy z Łodzi
też wydawali ludzi. Gdy byłam na widzeniu, powiedziałam mu w ostrych
słowach o Proroku. Ale Stach tylko stwierdził: „Słuchaj, siostro, jedni
mogą wytrzymać, a inni nie. Tobie nie wolno nikogo krytykować”.
Wcześniej ojciec bardzo namawiał Stacha, aby uciekł z Polski. Jeżeli się
nie mylę, to nawet organizowano transport lotniczy, by przerzucić go na
Zachód. Brat jednak kategorycznie odmówił. Uzasadniał, że nie może się
sam ratować i zostawić w Polsce podkomendnych.

Po wojnie Pani brat pełnił funkcję komendanta Narodowych Sił
Zbrojnych, współpracował z organizacją antysowiecką NIE, kierował
wywiadem Organizacji Polskiej. Organizował konspiracyjną Armię Polską na
zachodzie kraju oraz organizacje konspiracyjne dla młodzieży i
akademików.

– Podlegał mu wielki obszar, wielu ludzi. On wiedział, że w końcu
zostanie ujęty, miał taką świadomość. Ojciec nad tym bolał, ale też
rozumiał, że jako dowódca nie może uciec i zostawić żołnierzy. Brat
rozumiał te obawy. Wielokrotnie rozmawiali na ten temat.

Czy utkwiły Pani w pamięci jakieś rozmowy czy spotkania z tego okresu? Dochodziły do Państwa informacje ze śledztwa?

– Ja go wtedy widziałam. Razem z mamą, a jego ciotką oraz żoną Reginą
byłyśmy w Warszawie na widzeniu. Córki Zosi, która miała kilka lat, nie
dopuścili. Brat miał pokiereszowaną twarz i nie tylko. Widoczne były
liczne blizny. Był bardzo wyniszczony. Jak wiadomo, poddawano go
torturom. Do tego nabawił się wówczas gruźlicy, ponieważ zimą był
przetrzymywany w piwnicy z wodą. Tam przez cały czas stał lub siedział w
zimnej wodzie.

Co mówił?

– Spokojnym głosem opowiadał nam o tym wszystkim, a więc o torturach.
W końcu same widziałyśmy te blizny. Jeszcze miał nadzieję, że go
wypuszczą, ale była to nadzieja ludzi, którzy nie tracą nadziei.

Brat został przez władze Polski Ludowej potraktowany wraz z innymi
oskarżonymi jako jej bezwzględny wróg. Narodowiec, twórca
antykomunistycznych trójek, które wykonywały wyroki śmierci na członkach
PPR, konfidentach i ubowcach.

– Dlatego nie mieli dla niego żadnej litości. Strasznie go torturowali.

Jak relacjonowała ten proces ówczesna prasa? Był to proces pokazowy w
wojskowym sądzie rejonowym. Niemal idealnie wpisujący się w
propagandowe zapotrzebowanie komunistów na narodowców – antykomunistów.

– Ojciec śledził to, co na ten temat pisano. Wszystko było
obrzydliwe, pełne kłamstwa. Cały proces był reżyserowany z Moskwy. Po
jego zakończeniu nasz ojciec zabiegał za pośrednictwem księcia Adama
kardynała Sapiehy, by wyrok śmierci zamieniono na karę więzienia.
Wówczas byłyby jakiekolwiek szanse wydostania go z więzienia. Pojechał
do Krakowa. Z tego, co wiem, to kardynał za pośrednictwem swoich kanałów
uzyskał informację, że zamiana wyroku nie jest możliwa m.in. ze względu
na to, że nad wszystkim czuwa Moskwa i nie dopuści do jakiejkolwiek
ulgi. Ojciec był bardzo zmartwiony.

Była Pani obecna na procesie?

– Przyjechałam na ostatnią rozprawę. Prokurator był bardzo słaby i
słabo mówił po polsku, z rosyjskim akcentem. Obrona była również
fasadowa. Bratowa była obecna na wszystkich rozprawach. Została poddana
szykanom ekonomicznym. Musiała wraz z córką wyjechać na Dolny Śląsk do
Oleśnicy. Tam dostała bardzo nisko płatną pracę i zarówno ona, jak i jej
matka oraz pewna przyjaciółka – bardzo zacna osoba – tworzyły taką
grupę wsparcia. Rena się nie załamała, choć jej sytuacja była trudna, bo
nasz ojciec jej nie akceptował. To taka skomplikowana sytuacja
rodzinna. Po studiach pojechałam do Oleśnicy i nawiązałam z nią miły
kontakt. Rena ucieszyła się z mojej wizyty. Potem Zosię, a więc córkę
Stacha, brałam do siebie na wakacje. Niestety, ze względu na to, że jej
ojciec był dla niej raz „wujkiem”, a raz „panem” nie miała z nim
uczuciowego kontaktu. Przemawiały za tym względy bezpieczeństwa. Staś
chciał ich chronić, chodziło też o to, by Zosia się przed kimś nie
wygadała, kim jest jej ojciec. Co ciekawe, potem również skończyła prawo
w Poznaniu, gdzie pracowała w jednym z przedsiębiorstw.

W jaki sposób dowiedzieli się Państwo, że kara śmierci została wykonana?

– To była chyba poczta pantoflowa. Ktoś nam tę informację przekazał.
Nie przyszło do nas żadne oficjalne pismo. Jeden z kolegów brata, który
był wtedy w szpitalu w więzieniu mokotowskim, widział przez okno, jak
Staszka prowadzono przez dziedziniec pod ścianę, gdzie rozstrzeliwano
skazanych. Według jego relacji, brat był prowadzony przez strażników pod
ręce, ale w pewnej chwili strząsnął ich ręce i szedł raźno oficerskim
krokiem, wiedząc, że idzie na egzekucję. Doszedł do ściany, odwrócił się
i wtedy miał dostać strzał w głowę. Nie wiedzieliśmy również przez
wiele lat, gdzie został pochowany. Po latach dowiedziałam się, że
miejscem spoczynku m.in. mojego brata są zbiorowe mogiły na Powązkach.
Gdy usłyszałam o przeprowadzanych tam ekshumacjach, zgłosiłam się do
IPN, a dokładnie do pana prof. Szwagrzyka, który nadzoruje ekshumacje,
by pobrano ode mnie DNA. Chodziło o identyfikację brata.

Ojciec, którego Pani tak często wspomina, to nie tylko prawnik i
wykładowca uniwersytecki, ale również człowiek zaangażowany politycznie.
Przed przewrotem majowym Stanisław Kasznica był senatorem
Narodowo-Chrześcijańskiego Stronnictwa Ludowego, współpracownikiem
Władysława Grabskiego w MSW.

– Stach ciągle wpadał do nas do domu i rozmawiali wtedy o polityce.
Chciał znać opinię ojca na różne tematy, głównie ideologiczne. Brat był
oenerowcem, ojciec narodowcem, który miał inne spojrzenie na różne
sprawy. Ich dyskusje były ciekawe, choć przysłuchiwałam się im jako
dziewczynka. Ojciec mówił, że Piłsudskiego otoczyła grupa nieciekawych
ludzi, że pod koniec życia był mało odporny na wpływy ze względu na
swoją chorobę. Choć nie krytykował jego idei i jego samego cenił.

W końcu Poznań był punktem oporu przeciw polityce władz sanacyjnych. A jak po wojnie wyglądała sytuacja ojca?

– Nasz ojciec był również szykanowany przez komunistów. W końcu
przeszedł na emeryturę w wysokości takiej, jaką otrzymywała sprzątaczka.
Było im z mamą bardzo ciężko. Na szczęście w Krosinku pod Poznaniem
mieliśmy willę i tam mama założyła kurzą fermę, dzięki której mogli się
utrzymać i jakoś dorobić do tej emerytury. Dzięki bratu Wojciechowi,
który był dominikaninem, zakon postanowił zlecić ojcu tłumaczenie
fragmentu „Sumy Teologicznej” św. Tomasza z Akwinu, a dokładnie
„Traktatu: Miłość”. Ojciec znał świetnie łacinę, a także francuski i
niemiecki, a Andrzej jako duchowny konsultował z nim terminologię,
szczegóły. Po październikowej odwilży ojciec był już człowiekiem
wiekowym i nie miał siły jeździć do Poznania. W Krosinku odbywały się
więc seminaria, na które ściągali doktoranci z wydziału prawa. Zmarł w
1958 roku.

Nad Panią również w czasach PRL ciążył fakt, że Pani bratem był ostatni komendant NSZ?

– A jakże. Przecież do tego dochodził ojciec – przedwojenny profesor,
brat – dominikanin, a drugi brat – żołnierz od Andersa, który przebywał
za granicą. Można powiedzieć: straszna rodzina (śmiech). Ale ja byłam
na szczęście na to wszystko dość odporna. W czwartej klasie gimnazjum
nauczycielka robiła wiele, by udowodnić mi, że jestem nieprzygotowana i
nie nadaję się do nauki. Było przeciwnie, zawsze byłam przygotowana do
lekcji i nie dopuściłam do tego, by dać się zniszczyć. Klasa mnie
zresztą broniła, krzyczano: „Elka dobrze odpowiada!”. Dziewczyny były
świetne, solidarne. Nauczycielka miała – jak się okazało – wpływ na
wynik matury, a potem możliwość dostania się na studia. Dostałam się
jednak na tzw. zerowy kurs, na którym przygotowywano młodzież wiejską do
studiowania na wydziale rolnictwa. Dostałam się na ten kurs dzięki
pomocy jednego z profesorów, który należał do partii, ale widać chciał
mi pomóc. Jednak na drugim roku studiów pewien kolega w zaufaniu
porozmawiał ze mną i przekazał mi informację, że powinnam znaleźć jakiś
pretekst i wynieść się z Poznania. Chodziło o to, bym nie skończyła
studiów.

Zrobił to z dobrej woli?

– Jak najbardziej. Zresztą na tej „czarnej liście” byłam nie tylko
ja. Łącznie było nas pięć osób. Ten kolega był ideowym komunistą, ale
nie zgadzał się na to, by w ten sposób niszczyć ludzi. Potem przeniosłam
się do Warszawy i Krakowa. W końcu, będąc już magistrem inżynierem
zootechniki, spotkałam tę nauczycielkę, która nie chciała, bym zdała
maturę. Zawsze powtarzała, że powinnam myć gary, nie ujmując tym, którzy
się tym zajmują. Gdy się spotkałyśmy, powiedziałam jej, że nie
posłuchałam jej rad i nie myję garów. Pokazałam jej wówczas legitymację
pracownika naukowego Uniwersytetu Jagiellońskiego. Aż otworzyła buzię,
była niesamowicie zaszokowana. Ale pięknie się pożegnałam i dumnie
odeszłam.

Interesowała się Pani polityką, tym, co działo się w PRL?

– Namawiano mnie, bym się zapisała np. do Związku Młodzieży Polskiej,
ale oczywiście nigdy tego nie zrobiłam. Nie interesowało mnie zresztą
to wszystko, a do polityki nie miałam zdolności. Raczej zawsze
wsłuchiwałam się w to, co mówili na te tematy mój ojciec i brat Andrzej.
W 1980 r. zapisałam się do „Solidarności”. Dziś jestem wiernym
czytelnikiem „Naszego Dziennika”.

Jako nastoletnia dziewczyna wzięła Pani udział w Powstaniu Warszawskim.

– Byłam tzw. peżetką, a więc służyłam w Pomocy Żołnierzowi,
Zgrupowaniu „Krybar”. Gotowałam zupy, fasowałam z ogródków jarzyny.
Powstanie spędziłam na Powiślu.

Stanisław Kasznica w jednym ze słynnych tekstów, które ukazały się
po wojnie, skrytykował wybuch powstania, a jego inspiratorów nazwał
„podpalaczami”.

– Tak to ocenił. Mój ojciec komentował to, mówiąc, że Stach częściowo
miał rację, bo koszt był wielki. Tata był jednak przekonany, że w ten
sposób zaznaczono obecność wojska podziemnego, wbrew propagandzie
stalinowskiej. Ojciec mówił, że bez tego nie byłoby Polski, nawet tej
średniej, którą mamy dzisiaj.

W końcu w tej Polsce Stanisław Kasznica doczekał się rehabilitacji i
unieważnienia wyroku z 1948 r., a teraz odnaleziono jego szczątki.

– Zarówno ja, jak i mój ojciec mieliśmy taką nadzieję. Ojciec zawsze
mówił, że po jakimś czasie prawda wychodzi na jaw. Czy ta zła, czy
właśnie ta piękna. Nie da się prawdy utopić w błocie.

Dziękuję za rozmowę.

arch. ZMS Akademii Medycznej w Białymstoku/-

Instytut Pamięci Narodowej planuje ekshumację i
badania DNA ośmiu żołnierzy spoczywających na cmentarzu wojskowym w
Białymstoku – dowiedział się „Nasz Dziennik”.

Szczątki te odnaleziono w 1996 r. podczas pierwszej w Polsce, w pełni
udokumentowanej ekshumacji mogiły w Lesie Izabelińskim koło Olmont. Las
ten jest częścią rozległego Lasu Solnickiego, z uwagi na dokonywane w
nim po wojnie przez UB liczne egzekucje zwanego Katyniem
Białostocczyzny.

– Podczas rozmowy prof. Krzysztof Szwagrzyk, pełnomocnik prezesa IPN
ds. poszukiwania miejsc pochówku ofiar reżimu totalitarnego, zapewnił
mnie, iż w najbliższym czasie IPN zajmie się ekshumacją szczątków tych
żołnierzy – mówi „Naszemu Dziennikowi” dr Marcin Zwolski z
białostockiego IPN, zajmujący się poszukiwaniem miejsc zbrodni
komunistycznych. Celem ekshumacji jest ustalenie tożsamości ofiar.

Las Izabeliński to fragment dużego kompleksu leśnego, na terenie którego NKWD i UB dokonywały po wojnie egzekucji.

– Jak podają pisemne relacje świadków, które posiadamy, w Lesie
Solnickim wielokrotnie rozstrzeliwano żołnierzy zbrojnego podziemia. Na
pewno jest więc tam wiele jam grobowych, w których spoczywają ich
szczątki – mówi Zwolski.

– Jedną z nich, dzięki wskazaniu tego miejsca przez świadka, odnalazł
w 1996 r. komitet społeczny. Inne takie miejsca jest dziś bardzo trudno
odnaleźć, gdyż Las Solnicki to ogromny obszar – tłumaczy.

W okolicy Białegostoku są obszary, gdzie również – jak wskazują
relacje świadków – UB dokonywało zbrodni i pochówków żołnierzy
niezłomnych.

– Te tereny to m.in. dawny ogród przy dzisiejszym areszcie na ul.
Kopernika, teren tego dawnego więzienia czy obszar za cmentarzem
prawosławnym w Białymstoku – wskazuje dr Marcin Zwolski.

Leśna mogiła

Pierwszej w Polsce, w pełni udokumentowanej i zatwierdzonej przez
urzędy państwowe, ekshumacji żołnierzy niezłomnych dokonał w 1996 r.
zawiązany w Białymstoku Społeczny Komitet Ekshumacji i Pochówku
Zamordowanych Żołnierzy Polski Podziemnej. Tworzyli go m.in. Tadeusz
Waśniewski, prezes białostockiego oddziału Związku Więźniów Politycznych
Okresu Stalinowskiego, Mirosław Trzasko, Jerzy Rybnik, syn Aleksandra
Rybnika, zastępcy komendanta białostockiego Okręgu AK, zamordowanego
przez UB 11 września 1946 r., oraz Krzysztof Jurgiel.

Jego celem było przeprowadzenie ekshumacji jamy grobowej znajdującej
się w lesie nieopodal miejscowości Olmonty. Dokładnej lokalizacji
dokonano dzięki relacji Kazimierza Sobeckiego, który zeznał, że w 1947
r. mogiłę wskazał jego ojcu leśniczy Błaszczuk.

Sobecki relacjonował, że w jego rodzinnym gospodarstwie w Olmontach
słychać było serie z karabinów maszynowych oraz pojedyncze strzały z
pistoletu, przy użyciu których dokonano egzekucji. Mogiła znajdowała się
około 500 metrów od gospodarstwa. Przed ekshumacją przeprowadzono
szereg rozmów ze świadkami.

Wiadomo, że niedługo po egzekucji do mogiły dotarła młoda dziewczyna;
była narzeczoną jednego z żołnierzy. Odnalazła miejsce pochówku i
rozkopała je rękami. Widać było płytko zakopanych 12 ciał. Świadkowie
relacjonują, że wszystkie ofiary to młodzi mężczyźni. Pod pierwszą
warstwą była kolejna z innymi ciałami. Mogiłę na powrót zasypano
piaskiem, a miejsce oznaczono drutem kolczastym uformowanym w kształcie
krzyża, wbitym w drzewo.

Pół wieku od tych wydarzeń społeczny komitet przeprowadził ekshumację
leśnej mogiły, która, choć niewidoczna, przez dziesiątki lat znaczona
była kwiatami.

– W jamie grobowej odnaleziono 8 szkieletów, 4 guziki z orłami w
koronie oraz łuski nabojów produkcji rosyjskiej z roku 1945 i buty
wojskowe – mówi dr Tadeusz Waśniewski.

– Z relacji świadków wynika, że w tej mogile mogły być złożone w
dwóch warstwach ciała nawet 24 żołnierzy. Wiemy jednak, że wiele tych
ciał niedługo po egzekucji zabrali członkowie rodzin pomordowanych –
tłumaczy.

Strzał w potylicę

Pod koniec 1996 r. Komitet dokonał uroczystego pochówku szczątków
żołnierzy na cmentarzu wojskowym w Białymstoku. Waśniewski wspomina, że
podczas prac ekshumacyjnych odbierał anonimowe telefony z pogróżkami:
„Lepiej tam nie kop, bo wkrótce położymy cię obok tych, co tam leżą”.

– Tak powiedział mi jakiś anonimowy głos przez telefon. Takich telefonów było sporo – nie ukrywa.

Przed pochówkiem szkielety zostały zbadane w Zakładzie Medycyny
Sądowej w Białymstoku. Ówczesny kierownik ośrodka prof. Jerzy Janica
wyznaczył specjalny zespół lekarzy. Każdy z ośmiu szkieletów został
opisany oddzielnym protokołem.

Każdy z tych dokumentów zaczyna się stwierdzeniem, że badane szczątki
ludzkie zostały wydobyte „w czasie ekshumacji grobu w lesie koło
Olmont, tj. miejsca podejrzanego o masowy mord dokonany prawdopodobnie
przez Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w 1946 roku”.

Z opinii zawartych w protokołach dowiadujemy się m.in., że wszyscy zamordowani byli mężczyznami w wieku 25-35 lat.

„Stwierdzone uszkodzenia w obrębie czaszki świadczą o tym, że
przyczyną zgonu denata był postrzał głowy – czaszki. Kierunek postrzału
był od tyłu ku przodowi” – czytamy w dokumentach.

Badania wykazały, że oprawcy zadali żołnierzom także inne rany:
„badany został również postrzelony w ramię lewe”, „stwierdzono złamanie
żeber”, „trzonu kości promieniowej”, „Złamania te powstały w następstwie
użycia narzędzia twardego, tępego, mogły powstać przed śmiercią”. W
jednym z protokołów stwierdzono, że śmierć nastąpiła wskutek aż
trzykrotnego strzału w tył głowy.

arch/-

Z dr. Marcinem Zwolskim, historykiem z Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Białymstoku, rozmawia Jacek Dytkowski     

Zakończył się pierwszy etap prac archeologicznych w
Augustowie. Skąd wiemy, że komuniści więzili i mordowali ludzi w Domu
Turka?

– Była to siedziba NKWD, a następnie PUBP, w latach 1945-1956. Już
przez sam ten fakt budzą się pewne podejrzenia. Wiemy z analogii, że
głównie na terenie północno-wschodniej Polski wszystkie placówki UB były
nie tylko miejscem kaźni i zbrodni komunistycznych, ale wykorzystywano
je także do dokonywania pochówków. Jeśli chodzi o Dom Turka, mówiły o
tym osoby, które tam przebywały. Wspominały m.in., że do takich
pochówków dochodziło. Wskazywały na to także osoby, które w późniejszych
latach, podczas różnych prac ziemnych wygrzebywały kości, potwierdzając
te pierwotne doniesienia. Augustów nie jest wielką miejscowością. Z
kontaktów mieszkańców z funkcjonariuszami UB i „wieści gminnej” wynika,
że szczątki tam się znajdują. Jeszcze w latach 50-tych jeden z byłych
funkcjonariuszy UB Jan Szostak, wypowiedział się publicznie na sesji
Miejskiej Rady Narodowej w Augustowie, że: „Jak trzeba było wieszać
ludzi, strzelać do nich i topić ich w ustępach, to nikogo nie było.  A
teraz moich zasług nikt nie bierze pod uwagę”. Więc informacje, które
wskazywałyby, że na tym terenie grzebano osoby, można mnożyć. Takich
historii było wiele. Poza tym, od pewnego czasu, prowadzono sondaże i
różnego rodzaju badania na terenie Domu Turka. Doprowadziły one do tego,
że prokuratorzy zdecydowali się wykonać pewne czynności odkrywkowe.

Kim byli przetrzymywani w Domu Turka?

– Specyfika Urzędu Bezpieczeństwa, była taka, że zajmowano się –
ogólnie  mówiąc – wrogami ustroju. Czyli spektrum osób mogło być
szerokie. Zasadniczo nie były one związane z działalnością kryminalną.
Chociaż takie przypadki, też sporadycznie mogły się zdarzać. Specyfika
terenu północno-wschodniej Polski, gdzie szczególnie w latach 40-tych,
ale i 50-tych podziemie niepodległościowe było bardzo silne,
spowodowała, że większość osób zatrzymywanych przez UB na tym terenie
była w jakiś sposób związana z opozycją. Niekoniecznie musieli to być
tylko żołnierze podziemia niepodległościowego. Mogły to być osoby, które
im pomagały, współpracownicy, albo nawet sympatycy. Czyli ludzie,
którzy gdzieś tam w nieodpowiednim towarzystwie stwierdzili, że
popierają – choćby nawet tylko moralnie – działania podziemia. Zatem
generalnie były to osoby związane z jakimkolwiek oporem.

Dokumentacja na temat Domu Turka jest obfita?

– Dosyć bogata. W zasobach IPN zachowały się księgi aresztowanych i
więźniów. Mniej więcej wiemy, kto tam przebywał. Dysponujemy również
nazwiskami więźniów, którzy tam zostali zamordowani. Nawet istnieją
listy – oczywiście niepełne -  osób które trafiły do Domu Turka i ślad
po nich zaginął. Wiemy mniej więcej z nazwisk, kogo szukamy. Oczywiście
jesteśmy dalecy od stwierdzenia, że każdy, kto zginął w okolicach
Augustowa, musiał być zamordowany przez UB. Te listy są różnego rodzaju.
Oczywiście część z tych osób, znajdowano na terenach wokół Augustowa.
Wygrzebywano zwłoki niemal przypadkowo, przy sadzeniu lasu i pracach
rolnych. Więc nie jest tak, że wszystkie osoby, które zginęły w Domu
Turka były grzebane na miejscu. Niemniej jednak są informacje, które
pozwalają nam podejrzewać, że przynajmniej część z nich – tych
pomordowanych oraz takich, które zmarły  na miejscu – trafiło „do ziemi”
tam na miejscu.  Badania IPN mają to zweryfikować.

Dziękuję za rozmowę.

R.Sobkowicz/Nasz Dziennik

Z Arkadiuszem Gołębiewskim, reżyserem i dokumentalistą, autorem filmu „Kwatera Ł”, rozmawia Maciej Walaszczyk

Kto jest głównym bohaterem filmu „Kwatera Ł”: zamordowani w
więzieniu mokotowskim, ich rodziny czy ludzie, którzy po ponad 70 latach
wykopują z ziemi szczątki?

– Nie jest to na pewno film historyczny. To bardziej film
opowiadający o komunizmie. Tłem tej opowieści są oczywiście ci
bohaterowie, którzy spoczęli na Powązkach, i ich rodziny, ale tymi,
którzy wypowiadają się przed kamerą, są głównie młodzi antropolodzy,
archeolodzy i lekarze, którzy pracują przy pracach ekshumacyjnych. To
jest – tak myślę – oryginalność i siła tego obrazu. Z ich pracy,
spostrzeżeń i recepcji tego, czego doświadczyli podczas prac na Łączce,
wyłania się właśnie obraz tego, czym był komunizm. Nie występują przed
kamerą np. historycy opowiadający o metodach mordowania, ale to z opisu
młodych naukowców wyłania się obraz bezdusznego i barbarzyńskiego
systemu i ideologii komunistycznej.

Ten obraz, historia żołnierzy podziemia antykomunistycznego, był im znany?

– To ekipa dr. Krzysztofa Szwagrzyka, która już wcześniej pracowała
na kilku wykopaliskach, w tym na wrocławskich Osobowicach. Jednak prace
na Powązkach to może najważniejszy etap. Mieli więc już swoje
doświadczenia, ale we Wrocławiu mieli do czynienia z ciałami pochowanymi
w trumnach. To, co zobaczyli w Warszawie, było dla nich zaskoczeniem.

Co konkretnie?

– Wiedzieli, że odnajdą zbiorowe mogiły. Jednak nie spodziewali się,
że będzie się w nich znajdowało po 8-9 osób, że jamy grobowe, które będą
otwierać, będą takie maleńkie, a odnalezione szczątki będą tam upchane.
Nie sądzili, że na powierzchni 18 na 18 metrów znajdzie się około 300
ciał. To przecież zaprawieni w pracy młodzi absolwenci archeologii czy
antropologii, którzy robią obecnie doktoraty. Owszem, słyszeli o
podziemiu niepodległościowym, wiedzieli, że ludzie ci zostali
pomordowani, że to wykopalisko jest bardzo ważne, ale nie byli tym
tematem zafascynowani, ponieważ zawodowo interesowali się zupełnie czymś
innym. Nie były to osoby, które podejmując się tej pracy, myślały tylko
o tym, że jadą do Warszawy odnaleźć szczątki rotmistrza Pileckiego.

Ale to, w jaki sposób i co mówią w filmie, pokazuje, że bardzo to
wszystko przeżywają, że mają świadomość, jak ważnej rzeczy się podjęli.

– Z każdym dniem, odkrywając te mogiły, byli zaszokowani. Czasem
wydawało się, że już nie dadzą rady pracować przez następny dzień, mimo
że są przecież profesjonalistami. Było dla nich autentycznym szokiem,
gdy odkrywali leżące obok siebie i niepasujące kości, że pod jednymi
skulonymi szczątkami leżą kolejne, i kolejne. Kiedy wydawało się, że to
już wszystko, nagle wyłaniały się kolejne, całkowicie ze sobą splątane i
wymieszane, jakby obejmujące się ludzkie szczątki. Było to dla nich coś
więcej niż tylko doświadczenie zawodowe. Opowiadają więc o swoich
chwilach zwątpienia, że chcieli odpocząć, ale potem normalnie
podejmowali pracę.

Wiedzieli chyba jednak, że ofiary były mordowane strzałem w tył głowy, że miały krępowane ręce.

– Ale chyba nie byli przygotowani na to, by w czaszce znaleźć trzy
kule, że w jamie jednej osoby znajdowali 11 kul, co świadczy, że
strzelano do leżących ciał z pepeszy z góry. Ofiary były brutalnie
mordowane, a potem ich ciała bezczeszczono. I z takimi obrazami ci
ludzie musieli zmagać się przez kilka tygodni. Ich świadomość była więc
coraz większa i z każdym dniem rosła. Jeden z chłopaków, którzy tam
pracowali, postanowił dowiedzieć się więcej na ten temat, kupił książki o
rotmistrzu Witoldzie Pileckim, generale Auguście Fieldorfie „Nilu” itd.
W pewnej chwili, gdy zobaczyłem, że pracują z takim oddaniem,
zaprosiłem ich na prywatne spotkanie. Na rzutniku pokazałem im dwa filmy
– jeden o rodzinie Borychowskich „Sny stracone, sny odzyskane”
opowiadającej o losach dzieci Mariana Borychowskiego, a więc jednego z
tych, których oni właśnie szukali. Zobaczyli, że szukają konkretnej
osoby, poznali tragizm losów tej rodziny. Drugim filmem, który im bardzo
przypadł do serca, był film o gen. „Gryfie”, a więc Januszu
Brochwicz-Lewińskim, który w Powstaniu Warszawskim walczył w słynnym
Pałacyku Michla. Potem mieli okazję go poznać, a 11 listopada, podczas
Święta Niepodległości, przyjechali grupą do Warszawy i wręczyli mu
szablę.

Dlaczego skończył Pan już swój film, skoro ekshumacje zaczną się po świętach i będą miały dalszy ciąg?

– Zakładałem, że temat ekshumacji na Powązkach można opowiedzieć na
kilku płaszczyznach, z perspektywy rodzin, oprawców, z perspektywy
historycznej czy wreszcie samych bohaterów. Na kilka sposobów. Uznałem,
że nie będę czekał na zakończenie prac, bo mogą one trwać jeszcze 3
miesiące lub 10 lat. Chodziło o obraz uniwersalny, który będzie
opowiadał więcej o pracach ekshumacyjnych oraz bestialstwie oprawców i
ukrywaniu ciał ofiar. Oczywiste jest, że powstanie druga część tego
filmu, w której skupię się bardziej na rodzinach i sylwetkach
zamordowanych. Są osoby, które uważają, że tą częścią przy pomocy
młodych archeologów i w sposób uniwersalny opowiedziałem o tym, jakim
barbarzyństwem był komunizm.

Gdzie będzie można zobaczyć „Kwaterę Ł”?

– Chcę, by film był pokazywany najszerszym kanałem dystrybucyjnym.
Prowadzę rozmowy z TVP, myślę również o insercie w dużym magazynie
historycznym. Poza tym będą odbywały się i odbywają otwarte pokazy.
Między 8 a 12 kwietnia IPN w kilku miastach organizuje pokazy filmów o
tematyce katyńskiej, w tym m.in. moją „Kwaterę Ł”. Mamy też dwa
zaproszenia do Parlamentu Europejskiego na specjalne pokazy
anglojęzyczne.

Dziękuję za rozmowę.

http://www.naszdziennik.pl/polska-kraj/28249,11-kul-w-jednej-jamie.html

Tadeusz Pelak, Bolesław Budelewski, Stanisław Abramowski i
Stanisław Kasznica to kolejne nazwiska ofiar terroru komunistycznego,
zidentyfikowane w wyniku prac ekshumacyjnych  prowadzonych od lata 2012
roku w  kwaterze „Ł” Cmentarza Wojskowego na Powązkach w Warszawie.
Wyniki ekshumacji ogłosił w środę w południe prezes Instytutu Pamięci
Narodowej dr Łukasz Kamiński. Projekt naukowo-badawczy
„Poszukiwania nieznanych miejsc pochówku ofiar terroru komunistycznego z
lat 1944-1956” realizowany jest przez Instytut Pamięci Narodowej, Radę
Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa oraz Ministerstwo Sprawiedliwości przy
współpracy z Miastem Stołecznym Warszawa.

Stanisław Kasznica (1908–1948), pseudonimy „Maszkowski”, „Przepona”, „Wąsal”, „Wąsowski”, „Stanisław”,
„Stanisław Piotrowski”, porucznik Wojska Polskiego, podpułkownik i
komendant Narodowych Sił Zbrojnych, kawaler orderu Virtuti Militari V
klasy i Krzyża Walecznych (dwukrotnie). Ukończył studia prawnicze na
Uniwersytecie Poznańskim. Działacz „Bratniej Pomocy”. Od 1934 r.
działacz Obozu Narodowo-Radykalnego, członek Organizacji Polskiej –
tajnej struktury kierowniczej ONR. Uczestniczył w wojnie obronnej 1939
roku. Konspiracyjną działalność niepodległościową rozpoczął w szeregach
Grupy „Szańca”, wywodzącej się z przedwojennego ONR- „ABC”. Członek
powołanego na przełomie lat 1939–1940 Komisariatu Cywilnego, kadrowej
organizacji obozu narodowego, której celem było przygotowanie
administracji na wyzwolonych spod okupacji terenach Polski. Po
utworzeniu NSZ pełnił funkcję szefa Administracji Ogólnej w strukturach
Służby Cywilnej Narodu. Od jesieni 1943 r. członek Tymczasowej Narodowej
Rady Politycznej. Uczestniczył w Powstaniu Warszawskim. Od września
1944 r. do stycznia 1945 r. komendant Okręgu NSZ Częstochowa, następnie
od stycznia do sierpnia 1945 r. komendant Inspektoratu „Zachód” NSZ-OP.
Od czerwca 1945 r. szef wywiadu OP, a od sierpnia 1945 r. p.o.
komendanta głównego NSZ-OP. Na przełomie 1945 i 1946 r. wraz z grupą
kadry NSZ-OP wszedł do NZW. 15 lutego 1947 r. aresztowany w Zakopanem
przez funkcjonariuszy Departamentu III MBP. Wyrokiem Wojskowego Sądu
Rejonowego w Warszawie z 2 marca 1948 r. skazany na karę śmierci.
Zamordowany 12 maja 1948 r. w więzieniu przy ul. Rakowieckiej w
Warszawie.

M.Borawski /Nasz Dziennik

Z prof. Krzysztofem Szwagrzykiem,
pełnomocnikiem prezesa IPN ds. poszukiwań miejsc pochówku ofiar terroru
komunistycznego, rozmawiają Piotr Czartoryski-Sziler i Maciej Walaszczyk

Jaki cel zakreślił Pan dla II etapu prac ekshumacyjnych w kwaterze „Ł”?

– Celem drugiego etapu prac jest odnalezienie tych wszystkich
szczątków, których rok temu nie udało się nam odnaleźć. Mamy przed sobą
odnalezienie szczątków około 200 ofiar terroru komunistycznego
pochowanych na tym obszarze i to będziemy chcieli zrobić.

Przypomnijmy, kto tu może spoczywać?

– Podczas I etapu prac nie udało się przynajmniej potwierdzić
genetycznie, że mamy tutaj szczątki gen. Emila Fieldorfa „Nila”, mjr.
Zygmunta Szendzielarza „Łupaszki”. Mamy nadzieję, że ten drugi etap
przyniesie nam to rozstrzygnięcie, na które bardzo czekamy. Myślę, że
jesteśmy najbliżej, by odnaleźć szczątki rtm. Witolda Pileckiego.

Z czego wynika to przypuszczenie?

– Z faktu, że kilka miesięcy temu potwierdziliśmy genetycznie
szczątki ludzi złożonych w rogu kwatery „Ł”. Są to osoby, których
nazwiska już znamy i ich nazwiska mogliśmy upublicznić, jak np.
ostatniego dowódcy Narodowych Sił Zbrojnych Stanisława Kasznicy
straconego 12 maja 1948 roku. A to oznacza, że stało się to na dwa
tygodnie przed egzekucją rtm. Pileckiego. Skoro już dziś potrafimy
określić tożsamość leżących tu obok pułkownika Kasznicy, w stronę
alejki, i wśród nich nie ma rtm. Pileckiego, to oznacza, że jego
szczątków musimy poszukiwać pod chodnikiem, który już we wtorek będziemy
rozbierali. Cały ten chodnik złożony z betonowych płyt zostanie zdjęty
na przestrzeni kilkudziesięciu metrów, podobnie jak cała droga
asfaltowa. Dzięki temu możliwe okaże się wydobycie szczątków tych ośmiu
więźniów, których odnaleźliśmy podczas pierwszego etapu prac, ale nie
mogliśmy ich wydobyć, ponieważ częściowo znajdowali się pod alejkami i
chodnikami. To oni jako pierwsi zostaną przez nas wydobyci.

Czy to jest ostatnie miejsce na Powązkach lub w Warszawie, które będzie przeszukiwane?

– Jest takie miejsce, ale nie chciałbym o nim na razie wspominać,
ponieważ zakres prowadzonych prac jest tak ogromy, że trudno mówić o
kolejnych zadaniach, zarówno tutaj, jak i na innych cmentarzach w
Warszawie. Chcemy zakończyć ten etap, przedstawić wyniki naszych prac i
dopiero później przejść do kolejnego. Zbyt ważne i skomplikowane jest to
przedsięwzięcie, by otwierać drugi front gdziekolwiek w Warszawie.

Jak duży obszar cmentarza Powązkowskiego przewidzieli Państwo na drugi etap prac?

– Jest to obszar trzykrotnie większy niż ten, który badaliśmy latem
ubiegłego roku. W czasie pierwszego etapu przebadaliśmy teren 18 na 18
metrów i udało się nam odnaleźć szczątki 117 więźniów. Obecnie chcemy
przebadać cały obszar dawnego pola więziennego. Jest to teren zarówno
Łączki, jak i do niego przyległy – niektóre alejki, asfaltowe drogi, aż
do muru kończącego cmentarz. Spodziewamy się na tym obszarze odnaleźć
szczątki kolejnych więźniów, na które nie natrafiliśmy w 2012 roku.

Na ile szacuje Pan liczbę ofiar, których szczątki zostaną ekshumowane?

– Może być jeszcze około 200 osób. Będziemy robić wszystko, aby
dotrzeć do wszystkich, którzy się tam znajdują. Jako pierwsze zostaną
wydobyte szczątki tych więźniów, na które natrafiliśmy w czasie
ubiegłorocznych prac. Ze względu na fakt, że na Łączce znajdowały się
tylko ich fragmenty, a większość szkieletów wchodziła pod alejki i
dróżki, nie mogliśmy ich wówczas wydobyć. Następnie te, które znajdują
się pod pomnikiem – już dzisiaj rozebranym – ofiar terroru
komunistycznego i pod alejkami i chodnikami. Jako ostatnie planujemy
poszukiwania w obrębie muru graniczącego cmentarza.

Na terenie poszukiwań są też późniejsze groby. Jak technicznie został rozwiązany ten problem?

– To jedna z tych największych przeszkód, na które napotykamy w
naszych pracach. W dużej mierze jest to obszar zabudowany i będziemy
musieli pracować pomiędzy współczesnymi nagrobkami, w wąskich
przejściach między pomnikami. To teren, który w latach 60., 70. i 80. XX
wieku został przeznaczony na ponowne pochówki osób zasłużonych, w dużej
mierze dla władzy komunistycznej. Głównie bowiem takie osoby tutaj
leżą, ale są też i inne pochówki. Zapewniam, że celem naszych prac jest
odnalezienie szczątków, ale nie niszczenie żadnych pomników, dlatego
żaden współczesny pomnik nie będzie naruszony. Pracując w obrębie
współczesnych grobów, będziemy starali się dotrzeć na taką głębokość,
żeby wydobyć szczątki znajdujące się głębiej, ale jednocześnie tak, by
nie naruszyć współczesnych konstrukcji.

Jak długo potrwają prace?

– Planujemy je na cztery tygodnie. Mam nadzieję, że w tym czasie uda nam się to nasze przedsięwzięcie zrealizować i zakończyć.

Dostęp do współczesnych grobów, w okolicach których prowadzone będą prace ekshumacyjne, zostanie zamknięty dla ludzi?

– Absolutnie nie. Taka sytuacja może zdarzyć się co najwyżej przez
dzień lub dwa, ze względu na fakt, że akurat w danym miejscu będziemy
pracowali, ale będą to krótkotrwałe utrudnienia. Na pewno nie będzie
tak, że na przykład na tydzień jakiś obszar będzie wyłączony.

Zidentyfikowali już Państwo kolejne osoby, których szczątki wydobyto z Łączki?

– Mamy kolejne wyniki i w czerwcu postaramy się przygotować
konferencję prasową, na której będziemy mogli państwu podać kolejne
nazwiska zidentyfikowanych osób. Na razie wolałbym nie podawać liczby
tych osób. Chcę podkreślić, że mamy blisko 300 próbek pobranych
materiałów genetycznych od najbliższych osób. Niektórych odnajdujemy my,
inni sami się do nas zgłaszają. Prace w każdym razie postępują, a
Polska Baza Genetyczna Ofiar Totalitaryzmu ma coraz więcej próbek DNA.
Chciałbym, żeby tak było dalej. Mam nadzieję, że poprzez kolejne, np.
anonse prasowe i wywiady uda nam się dotrzeć do osób, które jeszcze nie
wiedzą o naszych pracach.

Jak dużo osób zaangażowało się w prace na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie?

– Na stałe jest kilkanaście osób, wśród nich historycy, archeolodzy,
antropolodzy, medycy sądowi, genetycy. To ludzie z różnych miast, m.in.
Warszawy, Wrocławia, Szczecina. Jest także bardzo wielu wolontariuszy i
cały czas zgłaszają się nowi. W zależności od potrzeb mamy dziennie do
pomocy od kilku do nawet dwudziestu wolontariuszy. Jest bardzo duże
zainteresowanie tymi pracami. Wiele osób przyjeżdża tutaj z całej
Polski, by mieć możliwość popracowania choćby przez chwilę na tym
obszarze.

Dziękuję za rozmowę.

Robert Sobkowicz/Nasz Dziennik

http://www.naszdziennik.pl/polska-kraj/32690,odkrylismy-kolejne-szczatki-ofiar-zbrodni-komunistycznych.html

Z dr. Andrzejem Ossowskim z Zakładu Medycyny
Sądowej Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie, uczestnikiem
ekshumacji w Kwaterze na Łączce, rozmawia Jacek Dytkowski

Jakie są wyniki wznowionych 13 maja prac poszukiwawczych ofiar terroru komunistycznego z lat 1948-1956 na Powązkach Wojskowych?

– Mamy już pierwsze szczątki odkryte. Pracujemy w tych miejscach,
gdzie uzyskaliśmy pozwolenie. Trudno jeszcze mówić o pewnych
spektakularnych sukcesach – po prostu kontynuujemy prace.

Szczątki ilu osób do tej pory udało się odkryć?

– Pierwszego dnia odkryliśmy cztery pochówki. Obecnie mamy kolejne.
Nie sposób określić, ilu ich będzie, ponieważ nie wiemy, jak dużo ciał
pochowano w poszczególnych jamach grobowych.

Można z ich wyglądu wywnioskować, że są to rzeczywiście szczątki ofiar terroru komunistycznego?

– Oczywiście, z wykopalisk tego dnia jak najbardziej – po śladach
strzałów w potylicę. Są to urazy czaszki. Przez cały czas mamy do
czynienia z tym samym rodzajem pochówków, jakie znajdowaliśmy w ubiegłym
roku.

Jak przebiega eksploracja ziemi?

– Jest to bardzo skomplikowane, ponieważ pracujemy w wielu miejscach
równocześnie. Ponieważ na samej kwaterze, terenie, gdzie znajduje się
pomnik, zakończyliśmy prace. Teraz pracujemy w tych rejonach, w których
możemy. Czyli tam, gdzie były trawniki pod murem cmentarnym i w innych
miejscach możliwych do naszej ingerencji w ziemię. Czekamy aż Urząd
Miasta st. Warszawy doprowadzi do zdjęcia ścieżek asfaltowych, żebyśmy
mogli także w tych miejscach pracować.

Jaka jest pańska rola w tych badaniach?

– Moim zadaniem jest koordynowanie prac w kierunku badań
genetycznych. Więc zabezpieczamy materiał do tych badań i koordynujemy
cały proces wydobycia. Wydobyte szczątki podlegają ekspertyzom sądowym i
antropologicznym. Pobieramy z nich materiał do bazy genetycznej.
Ostatnio pozyskane próbki przesłałem do Szczecina. Zostaną tam wykonane
badania genetyczne.

Są szanse na wydobycie – jak zakładano – około 200 zamordowanych przez bezpiekę osób?

 – Nie jesteśmy w stanie powiedzieć, ile ofiar uda się wydobyć.
Według przekazów historycznych można mówić o około 350 pochowanych. Do
tej pory wydobyliśmy ponad 100 osób. Więc jeszcze niemal 200 ofiar
powinno się znajdować na tym obszarze. Musimy sobie zdawać sprawę, że
duża część kwatery na Łączce jest wykluczona z wykopalisk, ponieważ
znajdują się tam późniejsze groby. Więc nie będziemy mogli tam pracować.

Kiedy planujecie zakończenie ekshumacji na Łączce?

– To kwestia najbliższych 3-4 tygodni. Chociaż mogą być one
przedłużone. Jest to uwarunkowane decyzją ratusza w sprawie usunięcia
asfaltu w alei.

Dziękuję za rozmowę.

R.Sobkowicz/Nasz Dziennik

Odkryliśmy szczątki więźnia, którego ręce
zostały dodatkowo skrępowane przed egzekucją – informują badacze
prowadzący prace ekshumacyjne na warszawskich Powązkach.

W sumie od poniedziałku odnaleźliśmy 10 więźniów i odkryliśmy również
pierwszy w tym roku grób zbiorowy – mówi prof. Krzysztof Szwagrzyk,
historyk IPN, kierujący ekipą ekshumacyjną na warszawskich Powązkach
Wojskowych.

– W sobotę odnaleźliśmy szczątki pochowane stosunkowo płytko, na
głębokości 1,20 metra, jedna z ofiar była pochowana na brzuchu, jedna na
boku z rękami związanymi z tyłu, dodatkowe skrępowanie to wyjątkowa
sytuacja – opowiada prof. Szwagrzyk.

– Wśród tych trzech odnalezionych osób są szczątki człowieka
odnalezione i częściowo odkryte rok temu. Są to groby pojedyncze, mamy
potwierdzenie, że to są pochówki więzienne, żadne inne – dodaje.

Historyk zaznacza, że badacze znaleźli w obrębie muru kończącego
cmentarz pochówki inne niż więzienne. Stało się to podczas badań
sondażowych, których celem było określenie granic między polem
więziennym a pozostałą częścią.

Profesor Szwagrzyk podkreśla, że badaczom udało się wyznaczyć już dwie z linii granicznych.

– Mamy dwa graniczne odcinki pola więziennego, jest to dla nas
znaczący postęp w pracach ekshumacyjnych, pozostały nam do wyznaczenia
dwa pozostałe. Myślę, że to nastąpi w przyszłym tygodniu – ocenia
badacz. – Ta druga granica, którą wyznaczyliśmy w sobotę, przebiega
dokładnie wzdłuż chodnika, który był przy kwaterze. Podczas pierwszego
tygodnia prac, zaplanowanych na blisko miesiąc, udało się odkryć
szczątki kilkunastu osób.

– W ciągu tego tygodnia udało się najważniejsze – rozebrać asfaltową
alejkę, gdzie stał pomnik, chodnik i rozpocząć tam prace. Odkryliśmy
szczątki kilkunastu osób – informuje prof. Szwagrzyk.

Spoczywają one w pojedynczych jamach, z wyjątkiem trzech osób
odkrytych w grobie zbiorowym. Noszą one ślady egzekucji metodą katyńską,
strzałem w potylicę z bliskiej odległości.

– Kończymy chodnik i wchodzimy na najważniejszy dla nas obszar, pod
alejkę asfaltową, wreszcie będzie możliwość pracy na większej
powierzchni – szerokości ok. 7 m i długość 20 m, stwarza nam to
wyjątkową możliwość do badań, bardzo na to liczymy – przedstawia badacz
plany na najbliższy tydzień.

13 maja IPN rozpoczął II etap badań na Powązkach w Warszawie mający
na celu poszukiwania szczątków ofiar terroru komunistycznego z lat
1948-1956. Badacze, wśród których są archeolodzy, lekarze medycyny
sądowej i genetycy, zamierzają wydobyć ok. 200 zamordowanych przez UB
osób.

– Będziemy mieli wówczas przeszukane całe dawne pole więzienne, na
którym w latach 1948-1956 pochowano kilkuset więźniów z okresu
stalinowskiego – zapowiadał przy rozpoczęciu prac prof. Szwagrzyk.

Marek Borawski/Nasz Dziennik

Fragmenty tkanek do analizy porównawczej,
która posłuży do identyfikacji ciała mjr. Hieronima Dekutowskiego
„Zapory”, pobrała ekipa IPN z mogiły rodziców żołnierza w Tarnobrzegu.

– Od 22 lat, kiedy dowiedziałam się, że 25 maja o 21.30 w więzieniu
zamordowano mojego ojca, byłam tutaj z mężem i najbliższymi każdego
roku. O tej samej godzinie. To była bardzo intymna grupa. Dziś cieszę
się, bo przybywa nas każdego roku coraz więcej – mówiła w sobotę przed
ścianą mokotowskiej katowni wyraźnie wzruszona Zofia Pilecka-Optułowicz,
córka rotmistrza Witolda Pileckiego.

25 maja minęło 65 lat od czasu mordu na rtm. Witoldzie Pileckim,
współzałożycielu Tajnej Armii Polskiej, organizatorze ruchu oporu w
Auschwitz-Birkenau. W sobotę o godz. 21.30 pod mur więzienny przyszły
rzesze ludzi: najbliższa rodzina rotmistrza, harcerze, członkowie grupy
rekonstrukcyjnej, Stowarzyszenia Międzynarodowy Motocyklowy Rajd
Katyński, młodzież szkolna, kibice, wielu mieszkańców Warszawy. Zabrakło
tych, którzy powinni tam przyjść: ministra obrony czy choćby osoby
przezeń oddelegowanej. – Nic mi nie wiadomo, by MON planowało w jakiś
sposób uczcić 65-lecie śmierci rotmistrza – mówi Wiktor Węgrzyn, prezes
Stowarzyszenia Międzynarodowy Motocyklowy Rajd Katyński, organizator
sobotnich uroczystości.

– Cieszę się, że takie organizacje, jak Międzynarodowy Motocyklowy
Rajd Katyński, angażują się w te uroczystości. Módlmy się wspólnie o to,
by nasza Polska była rzeczywiście polska – dodaje córka rotmistrza
Pileckiego.

Uroczystości pod tablicą umieszczoną na murze mokotowskiego więzienia
rozpoczęły się litanią za dusze pomordowanych; prowadził ją ks. Marek
Doszko, kapelan motocyklistów. – Panie rotmistrzu, wierzymy, że twoja
dusza jest tutaj między nami – mówił duchowny. Po odśpiewaniu przy
zapalonych pochodniach pieśni patriotycznych i przypomnieniu przez
Leszka Rysaka, historyka IPN, biografii rotmistrza Pileckiego, pod
tablicą złożono kwiaty i zapalono znicze.

Dwie godziny wcześniej członkowie Rajdu Katyńskiego, harcerze i
uczestnicy prac ekshumacyjnych na Łączce uczcili pamięć pomordowanych w
więzieniu mokotowskim na wojskowych Powązkach.

– Przychodzimy tu przede wszystkim z serca. Powtórzę za prof.
Krzysztofem Szwagrzykiem: jest to chyba najważniejsze miejsce w
Warszawie związane z historią XX wieku, a na pewno jedno z
najważniejszych, jakie są w ogóle. Tutaj próbowano ukryć tych, których
możemy nazwać tylko dwoma prostymi słowami – najwięksi bohaterowie –
zaznaczył Rysak.

Do dziś w drugim etapie prac na Łączce ekshumowano 66 ofiar, łącznie liczba ta wynosi już 183 osoby.

Może to „Zapora”

– Wiemy na pewno, że tutaj od wiosny 1948 r. ukrywano ciała
wszystkich, którzy byli mordowani na Rakowieckiej. To z tego powodu mamy
nadzieję, że wśród nich zostaną zidentyfikowane szczątki tak wielkich
Polaków, jak rotmistrz Pilecki czy gen. Fieldorf „Nil”. Mamy nadzieję,
że jesteśmy bardzo blisko identyfikacji mjr. Hieronima Dekutowskiego
„Zapory”. Przypuszczamy, że znaleziona została jama grobowa, w której
wszyscy – on i jego towarzysze broni – zostali ukryci. Notabene,
specjalna misja pojechała do Tarnobrzega na cmentarz, by pobrać materiał
genetyczny od rodziców „Zapory”, bo to jest jedyny sposób na to, żeby
móc jednoznacznie zidentyfikować szczątki tego bohatera – poinformował
Leszek Rysak.

Węgrzyn dodał, że Łączka to miejsce święte, bo w więzieniu
mokotowskim „rozstrzelano serce Polski”. – Po mordach niemieckich,
zbrodni katyńskiej, zbrodniach komunistycznych, tutaj tzw. polska
bezpieka wraz z Sowietami dobijała nas. Warto pamiętać o jednej, bardzo
ważnej rzeczy, że oprawcy jeszcze żyją, że zbrodniarze, którzy dokonali
tych zbrodni, którzy ukrywali te ciała – jeszcze żyją. Wielu już umarło,
są tu ich groby, gdzieś tu w pobliżu leży podobno pani Brystygierowa.
Oni są pod specjalną ochroną, zastanówmy się, kto nami rządzi –
skwitował prezes Stowarzyszenia Rajd Katyński.

Wśród osób, które przyszły na Łączkę, spotkaliśmy państwa Małgorzatę i
Piotra Stefańskich z dwiema 6-letnimi córkami Martą i Anią. – To
najlepszy sposób nauki historii. To historia żywa, która dzieje się na
naszych oczach, dlatego przyprowadziłem tu swoje dzieci. To smutne, że
przychodzą tu głównie ludzie, którzy są spokrewnieni z bohaterami, a
wśród zwyczajnych ludzi zainteresowanie Łączką jest średnie. Dziś w tym
miejscu powinno być kilkaset osób, a nie kilkadziesiąt – podkreśla pan
Piotr.

Na pytanie, czy nie obawiał się widoku wykopanych szkieletów,
odpowiada: – Za 10-15 lat te dzieci być może wybiorą swoją drogę, ale
pewne rzeczy im w głowach pozostaną. Jeżeli my im nie przekażemy, to kto
to zrobi?

Jakie jest twoje imię

W odkrywanych na Łączce masowych grobach grzebano najczęściej osoby
rozstrzelane w tym samym czasie. – W jednym zbiorowym grobie są
najczęściej rozstrzelani jednego dnia. Charakterystyczny jest tu grób
ośmioosobowy, bo tam odnaleziono szczątki żołnierza „Zapory” –
relacjonuje Rysak. – Staramy się w miarę stanu zachowania szczątków
podjąć każdą osobę z osobna. Czasem niestety jest tak, że w takim grobie
szczątki są na tyle ze sobą przemieszane, że nie sposób tego uczynić –
opowiada dr Łukasz Szleszkowski z Zakładu Medycyny Sądowej we Wrocławiu.

– Zależy nam na identyfikacji osób, nie statystyce, ile wykopaliśmy
ciał, czy ile i jakie stwierdziliśmy obrażenia na szczątkach. Chcemy
wiedzieć konkretnie, kto leży w jakim grobie, dlatego każde szczątki
poddawane są oględzinom sądowo-lekarsko-antropologicznym – dodaje.

W 1947 r. wydany został specjalny okólnik, który bardzo szczegółowo
precyzował, w jaki sposób skazaniec powinien być rozstrzelany (miał być
przywiązany do palika określonej wysokości, w pewnej odległości od muru
miał stać 5-osobowy pluton egzekucyjny z karabinami i strzelać salwą,
celując w serce). – Rzeczywistość była całkiem inna. Naszych bohaterów
pozbawiano życia metodą katyńską, strzałem w tył głowy. Ta, choć od razu
pozbawiała życia, wiązała się z bardzo rozległymi obrażeniami twarzy.
Gdy pocisk opuszczał głowę przez oczodół, nos, usta, takie ciała nie
nadawały się do identyfikacji. Po pracach na Łączce widać jednak, że
nikt nie przewidywał wydawania ciał rodzinom ani że będą one
kiedykolwiek identyfikowane – wyjaśnia Szleszkowski.

Medalik przy żuchwie Cieplińskiego?

Wśród czaszek, które odkryli badacze, jedna jest wyjątkowa, widać w
niej bowiem wyraźny otwór wlotowy w potylicy. – To jednak nie wszystko.
Widzimy też rozległe obrażenia, które są w okolicy szczęki. Ich nie
możemy wiązać z postrzałem, to musiał być inny uraz, prawdopodobnie
dokonany narzędziem tępym. Miejsce urazu, to lokalizacja typowa w
medycynie sądowej, spotykana przy pobiciach – zaznacza lekarz. W ciągu 2
tygodni, przy trzech różnych czaszkach znaleziono trzy medaliki. –
Jeden medalik leżał na żuchwie człowieka ze zbiorowego grobu – wyjaśnia
Szleszkowski. Ale jedynym pewnym narzędziem weryfikacji tożsamości są
badania genetyczne. – Zależy nam na tym, by odzyskać imiona tych osób.

To jednak bardzo złożony proces laboratoryjny. Wydobycie z kości DNA
jest najtrudniejsze, wpływa na to degradacja szczątków. Dopóki były one w
ziemi, DNA do pewnego stopnia zdegradowało się, zatrzymało na pewnym
etapie. W momencie, kiedy te szczątki wyciągamy, materiał genetyczny
przeżywa „szok”, zmienia się środowisko, temperatura, szczątki mają
kontakt z powietrzem, słońcem, więc trzeba ten materiał jak najszybciej
zabezpieczyć – tłumaczy mgr inż. Marta Kuś z Pomorskiego Uniwersytetu
Medycznego w Szczecinie.

Pobrany materiał trafia do zamrażarek, w których czeka na dalsze
etapy analiz. – Dla nas każdy z tych szkieletów jest unikatowy pod
względem genetycznym, możemy porównywać ich profile z profilami
uzyskanymi od rodzin zaginionych. Tu nie ma miejsca na wątpliwości,
nieścisłości, tak długo analizujemy te profile, aż mamy pewność, że
stwierdziliśmy tożsamość konkretnej osoby – zapewnia.

R.Sobkowicz/Nasz Dziennik

Szczątki osoby, której przed śmiercią
skrępowano dłonie kablem elektrycznym, wydobyto z powązkowskiej Łączki.
To pierwszy tego typu przypadek.

Wcześniej co prawda znaleziono już szkielet więźnia ze związanymi
rękoma, ale były skrępowane sznurem. W przypadku ciała wydobytego w
poniedziałek oprawcy chcieli mieć pewność, że skazaniec się nie uwolni. –
Trwa już trzeci tydzień naszych prac na Łączce.

Wczoraj zakończyliśmy prace ziemne, zbadaliśmy już wszystkie obszary
pod asfaltową alejką, gdzie spodziewaliśmy się znaleźć szczątki ludzkie.
W tej chwili udało nam się w sumie odnaleźć szczątki 82 więźniów okresu
stalinowskiego – mówi prof. Krzysztof Szwagrzyk, kierujący pracami
ekshumacyjnymi.

– Znaleźliśmy więźnia uśmierconego metodą katyńską ze związanymi
rękoma. Udało się także odnaleźć kabel elektryczny, którym związano mu
ręce, z charakterystycznymi węzłami. To wstrząsający widok, szczególnie
że wiemy, że to nie jest jakiś kabel znaleziony gdzieś na obszarze
Łączki, tylko przy szczątkach konkretnej osoby – dodaje profesor.

Będzie trzeci etap

Przez najbliższe kilka dni ekipa poszukiwawczo-ekshumacyjna będzie
prowadzić jedynie sondażowe odwierty między współczesnymi pomnikami na
dawnym polu więziennym, które pozwolą na określenie, gdzie są szczątki
innych więźniów. – Myślę, że będzie tutaj pilna potrzeba przeprowadzenia
jeszcze dodatkowych badań, ale to będzie bardzo trudny, chyba nawet
najtrudniejszy z możliwych etap prac. Mówimy tu o miejscach, gdzie
grzebano więźniów, a w tej chwili znajdują się współczesne pomniki.
Musimy znaleźć skuteczną metodę, by te szczątki wydobyć i jednocześnie w
żaden sposób nie naruszyć pomników – tłumaczy historyk.

Badania pod nagrobkami są jednak w tym roku niemożliwe. Warunkiem
zejścia na potrzebną do badań głębokość dwóch metrów jest uzyskanie
wyników badań genetycznych i odpowiednie warunki atmosferyczne.

– Dużą przeszkodą jest dla nas obecnie deszcz, który
nieprawdopodobnie spowodował zwiększenie ciężaru ziemi. Przy ciężarze
pomników – a to jest wiele ton – i tak nasiąkniętej wodą ziemi,
ryzykowalibyśmy tragedię. Prace pod pomnikami są w tym roku niemożliwe,
musimy mieć najpierw wyniki badań genetycznych – mówi Szwagrzyk.

Jest wiele możliwości wydobycia szczątków, nie wykluczając metody
kopalnianej. Ale to kosztowne przedsięwzięcie, wymagające odpowiedniej
techniki i dużej ilości materiałów.

Na razie prowadzone są odwierty i badania. Prace polegają na
wkręcaniu w ziemię, między nagrobkami, specjalnego wiertła i wyciąganiu z
pewnej głębokości ok. 20-centymetrowych próbek ziemi. Później materiał
jest analizowany pod kątem ewentualnej obecności ludzkich szczątków.

– Gdy natrafiamy na szczątki ludzkie, kości czy fragment odzieży,
taki materiał jest specyficzny, natychmiast dający się odróżnić na tle
piachu czy jednolitej ziemi – opowiada profesor Szwagrzyk.

Dotychczasowe pochówki archeolodzy lokalizują na różnych
głębokościach. Były takie, które odkopywano na głębokości 1,4 m, inne –
1,8 metra.

– Było tak, że na przestrzeni siedmiu metrów, w jednym rzędzie
mieliśmy szczątki jednego więźnia, a w rzędzie następnym, na takiej
samej szerokości, aż 13. Mieliśmy tutaj do czynienia z takimi dziwnymi
anomaliami, których do końca nie da się wytłumaczyć – dodaje.

Czy to „Zapora”?

Wiele wskazuje na to, że w jednej ze zbiorowych jam grobowych
odnaleziono szczątki mjr. Hieronima Dekutowskiego „Zapory”. W niedzielę z
grobu jego rodziców w Tarnobrzegu pobrano materiał porównawczy, który
trafił już do Bazy Genetycznej w Szczecinie.

– Byliśmy w Tarnobrzegu w niedzielę. Został pobrany materiał
genetyczny od matki i ojca „Zapory”, z czego bardzo się cieszymy. Nie
było innej możliwości, by w sposób absolutnie pewny, niepodważalny
zidentyfikować szczątki mjr. Hieronima Dekutowskiego, bo materiał od
siostrzenic był zdecydowanie zbyt niedoskonały, a my musimy mieć
absolutną pewność – zastrzega prof. Krzysztof Szwagrzyk.

Na wynik badań genetycznych trzeba jednak poczekać co najmniej kilka
miesięcy. Być może kolejne nazwiska poznamy dopiero we wrześniu.

Robert Sobkowicz/Nasz Dziennik

Wiele osób zostanie przywróconych naszej pamięci

Z prof. Krzysztofem Szwagrzykiem, kierującym pracami ekshumacyjnymi na Powązkach Wojskowych, rozmawia Jacek Dytkowski

Zakończyły się ekshumacje w Kwaterze na Łączce ofiar zbrodni komunistycznych…

- Prowadzimy jeszcze prace poprzez odwierty. Nie
jest więc tak, że wstrzymaliśmy działania. One są, ale już mają inny
charakter. Nie ma tylko tych prac ekshumacyjnych, które mogliście
państwo przez te ostatnie parę tygodni widzieć. Dzięki odwiertom chcemy
zdobyć konkretną wiedzę na temat tego, gdzie kończą się i jak
przebiegają rzędy grobów więziennych pod współczesnymi pomnikami. W tym
zakresie prace jeszcze trwają. Ale to już jest inny charakter tych
działań. Myślę, że pod koniec przyszłego tygodnia nastąpi uroczystość
odprowadzenia szczątków i modlitwa, tak jak rok temu. Zostaną
przywiezione i pochowane na cmentarzu komunalnym Północnym w Warszawie.

Szczątki ilu osób znaleziono podczas tegorocznych ekshumacji?

– W czasie II etapu prac ekshumacyjnych w Kwaterze na Łączce na
Powązkach Wojskowych udało się odkryć szczątki 82 więźniów zamordowanych
w latach 40. i 50. w więzieniu na Mokotowie. Jeżeli doliczymy te, które
odnaleźliśmy latem 2012 r. [117 – przyp. red.], otrzymamy liczbę blisko
200 ludzi, po których ślad miał być zatarty. Bardzo się cieszymy z tego
powodu, że tak wiele osób zostanie przywróconych naszej pamięci. Mimo
starań komunistycznych oprawców ich szczątki zostały odnalezione. Mam
nadzieję, że w niedługim czasie – zidentyfikowane. Ustaliliśmy, gdzie
przebiegała kwatera więzienna. Udało nam się  określić jej trzy granice.
Jednak ta jedna wciąż nam się wymyka z rozpoznania. Nie było tu
regularnych pochówków, stąd te trudności z określeniem dokładnego pola
więziennego. Czasem pojawiają się odstępy pomiędzy poszczególnymi
pochówkami. Dlatego są trudności w określeniu tych granic. Wiemy jednak,
jak przebiegały rzędy grobów więziennych. Te odwierty, które jeszcze
trwają, przyniosą nam bardzo konkretne informacje, które za jakiś czas
zostaną opublikowane. Myślę, że to, co udało się dotychczas wykonać,
daje nam wszystkim podstawy do satysfakcji. Praca, która powoli się
kończy, przyniosła bardzo wymierne efekty. W najbliższych miesiącach
kolejne imiona i nazwiska będą przywracane nam wszystkim. Możemy być z
tego zadowoleni.

Pozostaje teraz identyfikacja pochowanych?

– Tak. Badania medyczne i genetyczne DNA.

Historycy szacowali, że w Kwaterze na Łączce jest pochowanych
około 300 osób. Czy to oznacza, że pozostałe ofiary spoczywają w
miejscach niedostępnych dla prac ekshumacyjnych – pod późniejszymi
grobami?

–  Rzeczywiście brakuje nam do tej liczby, którą udało się ustalić,
około 90 osób. Nie znaczy to jednak, że tych ludzi nigdy nie uda się
odnaleźć. W tej chwili z jednej strony za nami jest trudny etap. Ale z
drugiej, bardzo owocny. Mamy sytuację, że będziemy mogli za jakiś czas
podjąć decyzję: co dalej? W jaki sposób dotrzeć do tych szczątków, które
gdzieś tam się głęboko znajdują? W tej chwili nie wykluczam żadnej
możliwości. Wiemy jedno, że teraz musimy mieć czas na spokojną analizę
zebranego materiału. Dopóki szczątki wszystkich więźniów nie zostaną
odnalezione, traktujemy prace na Łączce jako działania otwarte.
Niezakończone.

Dziękuję za rozmowę.

Z dr. hab. Krzysztofem Szwagrzykiem, pełnomocnikiem
prezesa IPN ds. poszukiwań miejsc pochówku ofiar terroru
komunistycznego, rozmawia Maciej Walaszczyk

Co udało się zrobić w ciągu tych trzech tygodni prac na terenie kwatery „Ł”?

– Udało nam się przebadać dużą część dawnego pola więziennego.
Wszystkie obszary, które były niezabudowane, ale również i te, które
były zabudowane. Częściowo poprzez rozbiórkę chodnika i drogi asfaltowej
dotarliśmy do obszarów wcześniej dla nas niedostępnych.

Ile szczątków odnalazła Pana ekipa? Zakładaliście, że łączna liczba
ciał odnalezionych w obu ekshumacjach powinna objąć już ok. 200 osób.

– W ciągu trzech tygodni odnaleźliśmy i wydobyliśmy szczątki 82 ofiar
komunizmu. Ich uroczyste odprowadzenie z miejsca ekshumacji odbędzie
się w najbliższy piątek. Udało nam się określić przebieg rzędów
więziennych, ich początek lub koniec. Brakuje nam do liczby tych,
których poszukujemy, jeszcze około 90 osób.

Ma Pan pewność, że leżą na terenie kwatery „Ł”?

– Tak, szczątki tych, których poszukujemy, znajdują się pod obecnie istniejącymi nagrobkami.

Będziecie tam szukać?

– Wszędzie tam, gdzie możemy, nawet dziś prowadzimy działania
poszukiwawcze. Stosując metodę odwiertów, staramy się odnaleźć szczątki
tych więźniów. Jest tak, jak przypuszczaliśmy, tzn. rzędy więzienne
niekiedy pokrywają się z rzędami współczesnych grobów, ale niekiedy
następowało przesunięcie. Dzięki temu w przestrzeniach między grobami
odnajdujemy szczątki. Jednak po tych trzech tygodniach oceniamy, że
drugi etap jest już w zasadzie zakończony. Nie oznacza to oczywiście
zakończenia prac poszukiwawczych na Łączce. Naszym celem jest
odnalezienie wszystkich więźniów. Przed nami pozostaje tylko problem
doboru i zastosowania odpowiedniej metody, by ich skutecznie odnaleźć i
wydobyć spod tych pomników. Nie wiemy jeszcze, jaka to będzie metoda,
ale zapewniam, że w naszych poszukiwaniach jesteśmy zdeterminowani i
zrobimy wszystko, by również te szczątki odnaleźć.

Bierze Pan pod uwagę rozbiórkę współczesnych grobów?

– Nie chcemy dokonywać żadnych działań, które mogłyby budzić
kontrowersje i spowodować reakcje, z którymi nie chcielibyśmy mieć do
czynienia. Nie są nam potrzebne żadne dodatkowe kłopoty i sensacje.
Chcemy w spokoju i w ciszy wykonywać nasze prace. Rozbiórka pomników
niosłaby ze sobą z pewnością zarzewie konfliktów. To nie jest tak, że
taka rozbiórka jest jedyną metodą dotarcia do szczątków pozostałych
więźniów, które spoczywają najgłębiej. Teraz skupiamy się na analizie
zebranego materiału. Nie wykluczam, że zdecydujemy się na trzeci etap
prac.

Jak wyglądają prace związane z identyfikacją ofiar, zgłaszają się nowe osoby chcące oddać materiał genetyczny?

– Tak, zgłaszały się kolejne osoby. Mamy już krewnych ofiar
komunizmu, którzy pozostawili w Polskiej Bazie Genetycznej swoje próbki.
Prace badawcze trwają równolegle do tych działań, które wykonujemy na
cmentarzu. W ciągu kilku miesięcy z pewnością znane będą kolejne
nazwiska ofiar komunizmu, które odnaleźliśmy teraz, jak również rok temu
podczas pierwszego etapu naszych prac.

13 mają mówił Pan o dużym prawdopodobieństwie odnalezienia szczątków
rtm. Pileckiego i gen. Augusta Fieldorfa „Nila”? Po tym etapie prac
jesteście bliżej ich identyfikacji?

– Na pewno jesteśmy bliżej. Każde z działań, które wykonujemy,
zarówno podczas pierwszego, jak i drugiego etapu prac, każdy kolejny
dzień przybliża nas do chwili, gdy będziemy mogli powiedzieć, że
szczątki naszych bohaterów narodowych zostały odnalezione i
zidentyfikowane. Proszę jednak o cierpliwość, robimy wszystko, by tak
się stało, ale potrzebujemy jeszcze trochę czasu. Wyniki naszych działań
ogłosimy podczas zapowiadanej wcześniej dużej konferencji. Jeśli
miałoby to nastąpić, to najwcześniej w końcu czerwca. Do jej
przygotowania musimy wykonać jeszcze trochę prac i działań
organizacyjnych. Tak czy inaczej taka konferencja się odbędzie.

Czy środki i możliwości, którymi obecnie Pana ekipa dysponuje, są
wystarczające do realizacji tych zamierzeń, o których Pan mówi?

– Bardziej efektywnym chyba być już nie można. Mamy wszystko, co jest
potrzebne do tego, by skutecznie wykonać nasze zadanie. Potrzebujemy
tak naprawdę czasu na identyfikację odnalezionych szczątków i spokojną
analizę ogromnego materiału, który uzyskaliśmy zarówno podczas
pierwszego, jak i drugiego etapu naszych prac. Każda godzina spędzona na
stanowisku przynosiła nowe informacje na temat tego, w jaki sposób
chowano tych ludzi, czy leżą w dole we dwóch, czy we czterech, czy jest
to mężczyzna, czy kobieta i w końcu w jaki sposób byli mordowani. Czy
mieli przestrzelone czaszki, czy nie? To wszystko jest dla nas ważne.

Odnaleźliście więźnia, któremu dłonie skrępowano kablem. Czy tak pochowanych i zamordowanych osób było więcej?

– W kilku przypadkach ułożenie szczątków wskazywało, że ludzie ci
byli wrzuceni do dołów ze skrępowanymi rękoma. Jednak nie zachowały się
sznurki, które wiązały im ręce. One gdzieś w ciągu tych kilkudziesięciu
lat uległy rozkładowi. Ten zachował się, dlatego że ręce więźnia były
skrępowane kablem elektrycznym. Ale to była wyjątkowa sytuacja.

Jak odbiera Pan reakcje ludzi i mediów na prace ekshumacyjne? Zainteresowanie działaniami archeologów na Łączce nie przeszkadza?

– Zainteresowanie jest przeogromne. Każdego dnia przychodzi tutaj
wiele osób. Mówię tutaj nie tylko o wolontariuszach, których jest bardzo
dużo, ale także o takich osobach, które przychodzą, bo przeczytały coś
na temat naszych prac i pojawiają się na terenie kwatery, by przypatrzeć
się temu, co robimy. Takie zainteresowanie jest bardzo duże. Biorąc pod
uwagę fakt, że prowadzimy tutaj prace poszukiwawcze ofiar komunizmu, w
tym narodowych bohaterów takich jak rotmistrz Pilecki czy gen. Fieldorf,
to uważam, że zainteresowanie mediów jest jednak zróżnicowane. Jest
część mediów, które są obecne właściwie codziennie przy naszych pracach i
one najczęściej informują opinię publiczną o tym, co robimy i co się
tutaj dzieje. Ich działania zasługują na szacunek, a my jesteśmy
całkowicie otwarci na rozmowy i komentarze na ten temat. Są jednak
również i takie media, które praktycznie w ogóle nie interesują się tym,
co się tutaj dzieje.

Jak Pan to obiera?

– To bardzo smutne, ponieważ prace, które są tu realizowane, są
sprawą narodową. To jest sprawa, o której powinny informować wszystkie
media w Polsce, bez względu na to, jakiej są orientacji politycznej.
Szkoda, że tak nie jest.

Dziękuję za rozmowę.

A.Białous/Nasz Dziennik

Z dr. Marcinem Zwolskim, historykiem z białostockiego IPN, rozmawia Adam Białous

Na początku lipca przeprowadzili Państwo prace poszukiwawcze na
terenie dawnego więzienia w Białymstoku. Jakich odkryć udało się dokonać
podczas prac sondażowych ?

– Podczas prac sondażowych w trzech oddzielnych wykopach znaleźliśmy
szczątki ludzkie. Jeden ze szkieletów jest prawie kompletny, należy do
mężczyzny w wieku od 35 do 40 lat. Przy nim odkopano m.in. fragmenty
obuwia z metalowym podkuciem. Drugi szkielet to również szczątki
mężczyzny w wieku od 17 do 20 lat. Jego czaszka zachowała ślad po
wylocie kuli w części czołowej, stąd wiemy, że strzelono mu w tył głowy,
w taki sposób egzekucji dokonywała komunistyczna bezpieka. Najpewniej
szczątki tego bardzo młodego mężczyzny, w miejsce, gdzie je znaleźliśmy,
zostały przeniesione z pobliskiego obszaru, gdzie w czasach PRL-u
budowano chlewnie. Szczątki trzeciej osoby odkryliśmy w innym wykopie.
Jest ich bardzo mało, m.in. drobne kości dłoni i kości barku.

Gdzie teraz znajdują się te szczątki?

– Za pośrednictwem policji i prokuratury powszechnej wszystkie wraz z
przedmiotami przy nich znalezionymi zostały przekazane do Zakładu
Medycyny Sądowej Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku. Na podstawie
wyników przeprowadzonych tam analiz prokuratura powszechna zdecyduje,
czy sama rozpocznie śledztwo w sprawie tych znalezisk, czy przekaże je
śledczym z pionu prokuratorskiego białostockiego oddziału IPN.
Przypomnę, że prokuratorzy IPN Białystok już od kilku lat prowadzą
śledztwo w sprawie zabójstw dokonywanych na żołnierzach niezłomnych
przez UB na terenie dawnego Więzienia Karno-Śledczego przy ulicy
Kopernika w Białymstoku. Jednak w przypadku znalezionych przez nas
szczątków ludzkich prokuratorzy IPN, jeśli otrzymają tę sprawę od
prokuratury powszechnej, mogą wszcząć oddzielne śledztwo. W ręce
białostockich prokuratorów trafi też dokumentacja, sporządzona przez nas
podczas trwających 5 dni prac poszukiwawczych (3-7 lipca). W każdym
razie podczas prac sondażowych udało się nam określić miejsca, gdzie
spoczywały ludzkie szczątki, dlatego podczas ekshumacji archeolodzy mogą
teraz przeprowadzić szersze prace odkrywkowe, podczas których, być
może, uda się im znaleźć kości kolejnych osób.

Co było podstawą prac poszukiwawczych?

– Oparliśmy się głównie na dokumentacji historycznej, a zasadniczo na
spisanych relacjach świadków. Drugim wyznacznikiem były wskazania
georadaru. Prowadzenie badań tym urządzeniem na terenie, który nas
najbardziej interesował, okazało się mocno utrudnione, gdyż dawniej
wielokrotnie czyniono tu różne wykopy, głównie budowlane. Georadar
wskazywał więc mnóstwo miejsc, w których została zakłócona struktura
gruntu. Można powiedzieć, że „oszalał”. Tak naprawdę na obszarze
najciekawszym wykopów sondażowych dokonaliśmy na podstawie analizy
materiałów historycznych oraz prostej logiki, wybierając miejsca, które
dla funkcjonariuszy bezpieki mogły być najkorzystniejsze dla pochówków.

Jak bardzo istotną rolę podczas prac poszukiwawczych odegrały relacje świadków?

– Historią więzienia białostockiego zajmuję się już od kilkunastu
lat. W tym czasie zebrałem ponad 50 relacji – więźniów, funkcjonariuszy
więziennych czy innych osób związanych z Więzieniem Karno-Śledczym przy
ulicy Kopernika w Białymstoku. Większość tych relacji dotyczy m.in.
wykonywania tu wyroków śmierci i pochówków ofiar bezpieki. Na podstawie
materiałów historycznych liczbę osób, które mogły być pierwotnie
pochowane na terenie więzienia, określiłbym w przedziale od
kilkudziesięciu do ponad dwustu. Przede wszystkim były to osoby
zamordowane w latach 1944-1956 na terenie więzienia oraz te, które
zginęły w potyczkach i obławach na terenie dawnego województwa
białostockiego, a później ich ciała przewieziono do białostockiego
więzienia. Z naszych ustaleń wynika jednak, że w latach późniejszych
wiele ciał tych osób mogło być wydobytych, przewiezionych i pochowanych w
innych miejscach. Dla uzupełnienia wiedzy historycznej powiem, że na
terenie dawnego Więzienia Karno-Śledczego przy ulicy Kopernika w
Białymstoku wykonano na żołnierzach podziemia około 250 wyroków śmierci,
a w całym województwie białostockim było ich 330. Do tego trzeba dodać
około 100 osób, które zmarły w więzieniach bezpieki dawnego województwa
białostockiego z przyczyn takich, jak m.in. pobicia, rany czy choroby.

Szczątki których dowódców pod- ziemia niepodległościowego mogą spoczywać na terenie tego więzienia?

– Podejrzewamy, że na tym terenie mogą znajdować się szczątki m.in.
kapitana Kazimierza Kamińskiego „Huzara” – dowódcy 6. Wileńskiej Brygady
AK, podpułkownika Aleksandra Rybnika ps. „Jerzy” – zastępcy prezesa WiN
Okręgu Białystok, podpułkownika Władysława Żwańskiego ps. „Błękit” –
szefa Okręgu NZW Białystok, oraz majora Jana Tabortowskiego ps.
„Bruzda”, inspektora łomżyńskiego AK-AKO-WiN. Chcę tu jednak podkreślić,
że my nie poszukujemy szczątków tylko tych najznaczniejszych i
najgłośniejszych żołnierzy niezłomnych. Taką samą radością dla nas
będzie znalezienie zarówno szczątków tych znanych dowódców, jak i kości
szeregowych żołnierzy, którzy oddali życie w walce o wolną Polskę. Z
takimi samymi honorami i czcią oni wszyscy powinni spocząć w godnym
miejscu, w poświęconej ziemi.

Dziękuję za rozmowę.

A.Białous/Nasz Dziennik

IPN wszczął śledztwo w sprawie mordowania więźniów w dawnym więzieniu UB w Białymstoku. Są poszlaki, że sprawcami byli Sowieci.

– Zostało wszczęte śledztwo w tej sprawie w kierunku art. 148 kodeksu
karnego, zabójstwa – mówi „Naszemu Dziennikowi” prok. Zbigniew
Kulikowski, naczelnik białostockiego pionu śledczego IPN.

– Chodzi o zabójstwa popełniane na terenie więzienia przez
funkcjonariuszy państw komunistycznych. Sprawcami mogli być także
funkcjonariusze NKWD, znaleziono tam bowiem kopiejkę z 1940 roku.
Będziemy te okoliczności wyjaśniać – podkreśla prokurator.

Materiały po badaniach trafiły do IPN z Prokuratury Rejonowej
Białystok-Południe w drugiej połowie lipca. Kolejnym krokiem po
wszczęciu śledztwa było wydanie postanowienia o „zasięgnięciu opinii
biegłych z zakresu medycyny sądowej w Białymstoku, m.in. w celu
przeprowadzenia profili genetycznych ofiar”.

– Napisałem do firm archeologicznych. Pozostaje tylko kwestia
ustalenia terminu i zgody wojewódzkiego konserwatora zabytków, aby
przeprowadzić tam prace archeologiczne – informuje Kulikowski. Dodaje,
że spodziewa się, iż do badań dojdzie w październiku.

Badacze wskazują, że konieczne jest wcześniejsze ukończenie analiz
odnalezionych szczątków. – Dopiero kiedy zostaną zakończone wszystkie
analizy, wrócimy na ten teren z nowymi odkrywkowymi badaniami –
zastrzega dr Marcin Zwolski, współpracownik prof. Krzysztofa Szwagrzyka w
białostockim IPN.

Szczątki tuż po odnalezieniu policja przewiozła do zakładu medycyny
sądowej. – Jeśli uda się wszystko załatwić, to jesienią tam wrócimy. Nie
wykluczam jednak, że nie uda się wszystkiego załatwić i wrócimy tam
dopiero wiosną – zaznacza Zwolski.

– Badania sondażowe, które przeprowadziliśmy, na pewno upoważniają
nas do tego, żeby wrócić tam już z pełną odkrywką archeologiczną. Te
badania zamierzamy przeprowadzić już pod okiem prokuratorów IPN –
dodaje.

Historycy podkreślają, że teren dawnego więzienia karno-śledczego
przy ul. Kopernika w Białymstoku jest jednym z lepiej udokumentowanych
miejsc egzekucji ofiar białostockiego Urzędu Bezpieczeństwa.

Badacze chcą odnaleźć szczątki „od kilkudziesięciu do ponad dwustu
ofiar zbrodni komunistycznych”. Są to osoby zamordowane w latach
1944-1956 na terenie tego więzienia, a także te, które zginęły w
potyczkach i obławach na terenie dawnego województwa białostockiego i
zostały tu pochowane.

Miesiąc temu przeprowadzono badania sondażowe. – Udało nam się w
wykopach sondażowych natrafić na dwa szkielety ludzkie mężczyzn w młodym
wieku. Jedna z czaszek posiada otwór od przestrzału w potylicy –
relacjonował prof. Krzysztof Szwagrzyk, pełnomocnik prezesa IPN ds.
poszukiwań miejsc pochówku ofiar terroru komunistycznego.

Ze wstępnego opisu lekarzy sądowych wynika, że jeden szkielet należy
do mężczyzny w wieku od 35 do 40 lat, a drugi do mężczyzny w wieku od 17
do 20 lat, który został zamordowany strzałem w potylicę.

Badacze chcą dokonać analizy genetycznej szczątków w celu ich identyfikacji.

– Do tej pory udało się nam pobrać DNA od 20 członków rodzin
zamordowanych żołnierzy podziemia niepodległościowego, których szczątków
do tej pory nie odnaleziono – mówił niedawno Zwolski.

Według danych historycznych w białostockim więzieniu wykonano blisko 250 wyroków śmierci.

arch./-

Istnieje ogromna szansa, że wśród osób
zidentyfikowanych przez badaczy spośród szczątków wydobytych na
Powązkach będzie mjr Hieronim Dekutowski „Zapora”. Jutro IPN po raz
trzeci poda kilka kolejnych nazwisk osób odnalezionych podczas prac
ekshumacyjnych.

Jak podkreślają badacze, należy się spodziewać większej liczby
identyfikacji niż dotychczas. Może ona oscylować nawet koło dziesięciu.
–Na pewno będzie to więcej osób niż na poprzednich konferencjach – mówił
niedawno genetyk dr Andrzej Ossowski z Pomorskiego Uniwersytetu
Medycznego. W grudniu zeszłego roku i w lutym tego roku IPN podał
łącznie siedem nazwisk żołnierzy pochowanych potajemnie przez władze
komunistyczne, z których najbardziej znany jest ppłk Stanisław Kasznica,
ostatni dowódca Narodowych Sił Zbrojnych, uczestnik wojny obronnej 1939
r. i Powstania Warszawskiego.

Badacze już wcześniej zapowiadali, że są blisko identyfikacji
szczątków należących do Dekutowskiego, po tym jak zidentyfikowano dwóch
jego towarzyszy. – Wszystko wskazuje na to, że w tym grobie leży major
„Zapora” i jego współpracownicy – zapewniał prof. Krzysztof Szwagrzyk
kierujący badaniami ekshumacyjnymi na tzw. Łączce na Powązkach po
odnalezieniu kpt. Stanisława Łukasika „Rysia”, który spoczywał w
kwaterze na Łączce w masowym grobie wraz z siedmioma innymi szkieletami.
Szczątki te odnaleziono podczas zeszłorocznych prac w jamie grobowej nr
16.

W lutym tego roku zidentyfikowano kolejnego towarzysza „Zapory” por. Tadeusza Pelaka.

– Jesteśmy bliżej odnalezienia „Zapory”. Spośród ośmiu ludzi, których
szczątki udało się odnaleźć w jamie grobowej nr 16, mamy już drugą
osobę, współpracownika Hieronima Dekutowskiego. W tej chwili trwają
intensywne czynności zmierzające do porównań genetycznych pozostałej
szóstki. Na pewno kolejne nazwiska z tej jamy grobowej zostaną
upublicznione na następnej konferencji – mówił wówczas Szwagrzyk.
Genetycy już wcześniej pozyskali materiał porównawczy do badań dotyczący
czterech osób: Łukasika, Dekutowskiego, Pelaka i Miatkowskiego.

Dotychczas zgromadzony porównawczy materiał genetyczny odnośnie do
„Zapory” nie dawał pewności identyfikacji. Do niedawna w bazie były
próbki pochodzące jedynie od trzech żyjących siostrzenic majora. – Pod
względem genetycznym ten materiał był za daleki, żeby się wypowiedzieć w
sposób pewny, a musimy być pewni identyfikacji –przyznaje dr Ossowski.

Dlatego podjęto decyzję o ekshumacji ciał rodziców bohatera, Jana i
Marii Dekutowskich, spoczywających w Tarnobrzegu, czego inicjatorami
była rodzina żołnierza AK-WiN. Nastąpiło to w maju. Genetyk przyznaje,
że nie jest to łatwy materiał do badań. – Materiał ekshumacyjny bardzo
trudny – zaznacza dr Ossowski.

Po tajnym procesie wyrok na „Zaporę” i jego towarzyszy został
wykonany wieczorem 7 marca 1949r. w więzieniu na Mokotowie. Według
protokołu rozstrzelania pierwszy zginął Dekutowski (o godz. 19.00).
Później, w odstępach 5-minutowych ginęli jego towarzysze broni: kpt.
Stanisław Łukasik „Ryś”, ppor. Roman Groński „Żbik”, por.Jerzy
Miatkowski „Zawada”, por. Tadeusz Pelak „Junak”, por. Edmund Tudruj
„Mundek” oraz por. Arkadiusz Wasilewski „Biały”.

W egzekucji uczestniczyli: wiceprokurator Naczelnej Prokuratury
Wojskowej mjr Stanisław Cypryszewski, naczelnik więzienia kpt. Alojzy
Grabicki, lekarz ppłk Marek Charbicz, ks. Michał Zawadzki, a dowódcą
plutonu egzekucyjnego był kat Mokotowa Piotr Śmietański.

Hieronim Dekutowski był cichociemnym, dowódcą oddziałów Armii
Krajowej i Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” na Lubelszczyźnie. W
szczytowym okresie dowodził ponad trzystu żołnierzami.

Prace archeologiczno-ekshumacyjne na Powązkach odbywają się w ramach
ogólnopolskiego projektu badawczego „Poszukiwania nieznanych miejsc
pochówku ofiar terroru komunistycznego z lat 1944-1956”.

Marek Borawski/Nasz Dziennik

Z dr. Witoldem Mieszkowskim, synem komandora
Stanisława Mieszkowskiego, dowódcy floty, zamordowanego w więzieniu
mokotowskim, rozmawia Piotr Czartoryski-Sziler

Dziś IPN ogłosi kolejne nazwiska osób pogrzebanych na powązkowskiej
Łączce. Drugi etap prac ekshumacyjnych nie spotkał się jednak z jakimś
specjalnym zainteresowaniem dziennikarzy.

– Myślę, że spowodowane jest to tym, iż w ostatnim czasie wiele
miejsca poświęcono dociekaniom dotyczącym obławy augustowskiej czy rzezi
wołyńskiej, a sam profesor Krzysztof Szwagrzyk oprócz badań na Łączce
prowadzi także wiele innych, m.in. w Białymstoku czy Opolu, dlatego
zainteresowanie tymi pracami trochę jakby siadło. Brak zainteresowania
Łączką jest jednak niekorzystny, dlatego że jest to wyjątkowe miejsce.
To nie tylko miejsce pochówku żołnierzy wyklętych, przecież w stolicy
wykonano wyroki na wielu światłych obywatelach II Rzeczypospolitej.
Dlatego myślę, że powinno być ono szczególnie uhonorowane.

W jaki sposób?

– Łączkę powinno się uhonorować jakimś większym memoriałem w
przyszłości. Wprowadzić ją niejako w obieg pierwszych miejsc w historii i
tradycji narodowej. Myślę, że rola Łączki jako miejsca pamięci walk i
męczeństwa dopiero się zaczyna, a nie kończy. Trzeci etap prac
ekshumacyjnych, które czekają nas prawdopodobnie w przyszłym roku,
właściwie otworzy dopiero sprawę upamiętnienia tego miejsca na poważnie.
Myślę, że rodziny straconych, których nazwiska zostaną ujawnione
dzisiaj na konferencji prasowej IPN, będą o to się dopominały. Jestem
architektem urbanistą, wyobrażam więc sobie, że zostanie ogłoszony jakiś
ogólnopolski konkurs na uświęcenie tego miejsca. Oczywiście trzeba
zgromadzić odpowiednie środki, nie można tego przecież czynić, stojąc
wyłącznie z kapeluszem pod kościołem.

Pieniądze powinno wyłożyć państwo?

– O to właśnie chodzi. To nie może być wdowi grosz, to musi być
wysiłek III Rzeczypospolitej, by po tych 60-65 latach nareszcie zdano
egzamin z patriotyzmu i niepodległości państwa.

Wcześniej planował Pan pogrzeb ojca na Oksywiu?

– Jeżeli Łączka zostanie uświęcona jako pierwsze miejsce tragedii, do
których doszło w latach 40. i 50. XX wieku, to oczywiście stoję na tym
samym stanowisku, co profesor Szwagrzyk, że ponowne pochówki powinny
odbyć się w tym miejscu. Wcześniej faktycznie mówiłem, że chętnie
pochowałbym ojca i dwóch komandorów: Zbigniewa Przybyszewskiego i
Jerzego Staniewicza na Oksywiu. Miałem bowiem swego czasu umowę z moim
nieżyjącym już przyjacielem panem Horacym Unrugiem, synem admirała
Unruga, że jeżeli podwładni admirała – komandorzy Mieszkowski,
Przybyszewski i Staniewicz – zostaną pochowani na Oksywiu, to wtedy on
sprowadzi na ten sam cmentarz zwłoki admirała i jego małżonki z
Montrésor we Francji. Nie wiem, czy dzieci Horacego obstają nadal przy
tym pomyśle. Osobiście nie miałbym jednak nic przeciwko temu, by dwie
kosteczki ojca zostały pochowane razem z admirałem. Dziś jednak jestem
raczej zwolennikiem tego, żeby z Łączki, jak mówiłem, zrobić pierwsze
miejsce pamięci narodowej, w którym znaleźliby się wszyscy odnalezieni
przez profesora Krzysztofa Szwagrzyka, a zidentyfikowani przez pana
doktora Andrzeja Ossowskiego.

Sprawa jest jednak trudna, bo w grę wchodzi także kwestia odzyskania
tych terenów, na których nasi bohaterowie zostali pochowani. To byłoby
zupełnie nowe rozwiązanie przestrzenne, musiałby być naruszony układ 18
na 18 metrów. Jednocześnie pomnik-mur mokotowski, który zbudowaliśmy tam
w latach 1991-1992, musiałby zostać odtworzony i wkomponowany w to
większe przedsięwzięcie przestrzenne. Trzeci etap prac ekshumacyjnych,
na który muszą znaleźć się w tym kraju środki, będzie jednak bardzo
trudny ze względu na pochówki, które później, pod osłoną stanu
wojennego, pojawiły się w tym miejscu. Trudność będzie polegała na tym,
że tutaj nie może zostać użyta metoda odkrywkowa. Trzeba będzie użyć
metod nowocześniejszych, może nawet górniczych, bo te poszukiwania będą
musiały być prowadzone pod istniejącymi nagrobkami przy zachowaniu
godności wszystkich tam pochowanych: zarówno tych, którzy dziś
spoczywają w tym miejscu w grobach, jak i tych, którzy zostali pod nimi
pochowani pierwsi, a właściwie zagrzebani. Mnie się wydaje, że mój
ojciec znajduje się właśnie w takiej mało komfortowej sytuacji. Zresztą
nie tylko on, przypuszczam, że również generał Emil Fieldorf „Nil”.

Dziękuję za rozmowę.

arch./-

Instytut Pamięci Narodowej ujawnił dziewięć kolejnych
nazwisk zidentyfikowanych ofiar komunistycznego terroru pogrzebanych na
powązkowskiej Łączce.

Poznaliśmy nazwiska następujących bohaterów: Władysław Borowiec
„Żbik”, Henryk Borowy-Borowski „Trzmiel”, mjr Hieronim Dekutowski
„Zapora”, Zygfryd Kuliński „Albin”, Józef Łukaszewicz „Walek”, Henryk
Pawłowski „Henryk Orłowski”, „Długi” „Kruk”, mjr Zygmunt
Szendzielarz „Łupaszko”, Wacław Walicki „Druh Michał”, Ryszard Widelski
„Irydion”, „Wiara”.

Powiększony schemat układu jam grobowych, w których
znaleziono szesnastu rozpoznanych do tej pory żołnierzy polskiego
podziemia niepodległościowego dostępny jest tutaj.

http://www.naszdziennik.pl/polska-kraj/51707,ziemia-oddaje-zolnierzy.html

arch. IPN/-

Dziewięciu z Łączki

Zenon Baranowski

www.pomnikcieplinskiego.pl/-

W Rzeszowie ruszyła budowa pomnika ppłk. Łukasza Cieplińskiego i jego sześciu podkomendnych. Monument
przypominający ich bohaterstwo zostanie usytuowany na skwerze u zbiegu
ul. Moniuszki i al. Cieplińskiego, u wylotu ul. Zygmuntowskiej.

Trwają właśnie prace przy niwelacji terenu i aranżacji otoczenia
pomnika. Z kolei w pracowni prof. Karola Badyny z krakowskiej Akademii
Sztuk Pięknych przygotowywane są już odlewy.

– Ostatnio byłem w krakowskiej pracowni Karola Badyny i muszę
powiedzieć, że prace są już bardzo zaawansowane. Artysta podkreślał, że
bez problemu powinien zdążyć przed odsłonięciem pomnika, które,
przypomnę, planujemy w drugiej połowie listopada – wyjaśnia w rozmowie z
portalem NaszDziennik.pl Wojciech Buczak, przewodniczący Stowarzyszenia
Komitet Społeczny Budowy Pomnika ppłk. Łukasza Cieplińskiego w
Rzeszowie.

26 listopada, w setną rocznicę urodzin Łukasza Cieplińskiego,
planowana jest uroczystość wręczenia rodzinom aktów nominacyjnych na
wyższe stopnie wojskowe awansowanych pośmiertnie: ppłk. Łukasza
Cieplińskiego i jego podkomendnych: Adama Lazarowicza, Mieczysława
Kawalca, Franciszka Błażeja, Józefa Rzepki, Karola Chmiela i Józefa
Batorego.

Wszyscy 1 marca 1951 r. zostali zamordowani strzałem w tył głowy w
więzieniu na warszawskim Mokotowie. Miejsca ich pochówków wciąż są
nieznane.

Budowa pomnika dowódcy IV Zarządu Głównego Zrzeszenia Wolność i
Niezawisłość i jego podkomendnych w Rzeszowie wyniesie ponad osiemset
tysięcy złotych.

Blisko pół miliona zł na niwelację terenu i przygotowanie do montażu
postumentów przekazały Urząd Miasta Rzeszowa i Urząd Marszałkowski
Województwa Podkarpackiego.

Odlewy, które będą kosztować 320 tysięcy złotych, sfinansuje ze
zbiórek i darowizn Stowarzyszenie Komitet Społeczny Budowy Pomnika ppłk.
Łukasza Cieplińskiego w Rzeszowie.

Pieniądze na budowę pomnika ofiarowali m.in. kombatanci Armii
Krajowej, młodzież, członkowie „Solidarności”, a także Stowarzyszenie
Żołnierzy Armii Polskiej w Ameryce.

Darowiznę na dofinansowanie budowy pomnika przekazały też Kasa
Stefczyka oraz Fundacja im. Franciszka Stefczyka z siedzibą w Gdyni.
Popiersia sześciu podkomendnych Łukasza Cieplińskiego ufundują samorządy
miejscowości, z których pochodzili bohaterowie WiN oraz prywatny
przedsiębiorca z Dębicy.                                         

Robert Sobkowicz/Nasz Dziennik

Media w zdecydowanej większości, choć w różny
sposób, odnotowały ogłoszenie przez IPN nazwisk kolejnych dziewięciu
żołnierzy antykomunistycznego podziemia, których szczątki wydobyto z
kwatery „Ł” na Powązkach. Z wyjątkiem TVN. W „Faktach” nie znaleziono
nawet kilkunastu sekund, by przekazać widzom tę niezwykle ważną
informację.

W czwartek stacje telewizyjne, radiowe oraz portale internetowe na
bieżąco informowały o wynikach prac ekshumacyjnych. To było bez
wątpienia najważniejsze krajowe wydarzenie. I można było oczekiwać, że
znajdzie się na czołówkach najważniejszych wieczornych dzienników
telewizyjnych. Tak było w TVP i Polsacie, gdzie wyemitowano
kilkuminutowe materiały poświęcone identyfikacji szczątków mjr. Zygmunta
Szendzielarza, mjr. Hieronima Dekutowskiego oraz ich siedmiu towarzyszy
broni. Choć ani w „Wiadomościach”, ani w „Wydarzeniach” nie były to
czołówki.

Za to flagowy program informacyjny TVN „Fakty” całkowicie zignorował
temat przywracania nazwisk bohaterom tragicznej powojennej polskiej
historii. Znalazło się za to miejsce na obszerne materiały o tym, że do
portu w Gdańsku zawinął największy na świecie kontenerowiec, jak
również, w jaki sposób ludzie poszukują skradzionych rzeczy i ujawniają
złodziei w internecie.

Z dużym opóźnieniem o tym wydarzeniu informowano w TVN24 i na portalu
stacji, zresztą ten kanał informacyjny nie transmitował konferencji
IPN, choć często robi bezpośrednie relacje z dużo mniej ważnych
wydarzeń. W TVN24 „popisał się” za to Maciej Knapik, który miał kłopoty z
prawidłowym wymówieniem nazwiska mjr. Szendzielarza „Łupaszki”,
nazywając go „Szelendziarzem”.

O wynikach genetycznych badań i identyfikacji szczątków ofiar z
kwatery „Ł” pisały wczoraj ogólnopolskie gazety. W „Gazecie Polskiej
Codziennie” był to temat numeru, któremu poświęcono czołówkę „Powrót
Wyklętych” i całą trzecią kolumnę. Relacja z Łączki znalazła się też na 3
stronie „Gazety Wyborczej”. Tekst pt. „Powrót bohaterów” został
zilustrowany zdjęciami i biogramami zidentyfikowanych żołnierzy. A do
tego dołączono komentarz „’Zapora’ i ’Łupaszka’ będą mieli pogrzeb”.
Ciekawe, czy to sygnał zmiany nastawienia gazety do żołnierzy
antykomunistycznego podziemia, których do tej pory szkalowała choćby
oskarżeniami o mordowanie niewinnych ludzi czy o antysemityzm. Podważano
również nieraz sens ich walki.

Nie popisała się za to „Rzeczpospolita”, która na tekst pt.
„’Łupaszka’ znaleziony” znalazła miejsce na 4 stronie (do tego dodajmy
sylwetkę majora na 2 stronie).

Ale nawet ten skromny materiał psuje całostronicowy wywiad z byłym
premierem SLD Włodzimierzem Cimoszewiczem, anonsowany zresztą ma 1
stronie. To chichot historii, że w dniu, kiedy gazeta pisze o
identyfikacji kolejnych żołnierzy wyklętych, jednocześnie eksponuje
rozmowę z byłym członkiem PZPR, synem Mariana Cimoszewicza,
funkcjonariusza Informacji Wojskowej, komunistycznej wojskowej bezpieki.
Akurat Marian Cimoszewicz należy do tych pretorianów komunizmu, którzy
bardzo gorliwie uczestniczyli po wojnie w walce z „reakcyjnym
podziemiem”. Potem zajmował się wykrywaniem w wojsku byłych żołnierzy AK
– kończyło się to represjami, procesami, więzieniem. To Marian
Cimoszewicz aresztował np. organizatora i pierwszego komendanta
Wojskowej Akademii Technicznej gen. Floriana Grabczyńskiego pod
sfingowanymi zarzutami o szpiegostwo.