Czy to heglowscy "Wielcy Ludzie"? - I

Nie ulega watpliwosci, ze zyjemy w niewyklych czasach. Wojna na Ukrainie jest przezyciem pokoleniowym nie tylko Ukraincow, ale takze Polakow. Taki okres historyczny sklania do poszukiwania odpowiedzi nie tylko na pytanie jaki to ma sens, ale takze jakie miejsce w historii zajmuje i co najbardziej interesujace, moze nawet palace, jak sie to moze potoczyc dalej. Z ciekawosci siegnalem do heglowskiej koncepcji wielkich postaci historycznych (Welthistorisches Individuums). Moze ona pozwolic w jakims stopniu rozwiac niejasnosci?

Przypominam sobie jakie bylo napiecie w czasie mojego przezycia pokoleniowego, jakim bylo powstanie NSZZ "Solidarnosc" i stan wojenny. Wprowadzenie tego ostatniego sprawilo, ze czesc ludzi byla wrecz oszolomiona. Szukali odpowiedzi na pytanie co bedzie dalej?

Pamietam slowa kierowcy w przyciemnionym autobusie, ktory skwitowal sytuacje: "Jak tak dalej pojdzie, to nie wyrobimy na pomniki".

Znam relacje prof. Leszka Nowaka z Uniwersytetu Poznanskiego, ktorego w osrodku internowania zapytal major MO: "Panie profesorze, co bedzie dalej, jak dlugo to bedzie trwalo?".

Jakis czas po "Grudniowej Nocy", po wznowieniu zajec na uniwersytetach tez dostawalem takie pytania. Oczywiscie w czasie przerwy i na boku, a nie w auli uniwersyteckiej. Wlasciwie trudno bylo cos wydedukowac z historii PRL-u. Skromna empiria obejmujaca stosunkowo krotki okres czasu, nie uprawniala do wyprowadzania jakichs stanowczych wnioskow. W jakims stopniu wydawala sie pewna nowa, nieklasyczna teoria rewolucji, ktora byla wowczas w obiegu akademickich socjologow. Wedlug niej rewolucje nie wybuchaja wtedy, gdy warunki zycia spoleczenstwa stale sie pogarszaja az do kompletnej nedzy, tylko sa nastepstwem obietnic rezimu, ze sie poprawi i pewne zmiany na lepsze rzeczywiscie sa wprowadzane, jednak nadzieje nie zostaja spelnione. Przykladowo, Rewolucja Francuska wybuchla po tym, gdy krol Ludwik XVI poluzowal, wprowadzil korzystne zmiany, ale okazaly sie za male i nie zadowolily sankiulotow, mieszczan i intelektualistow. Z kolei w Rosji car Mikolaj II byl lagodnym wladca, zrobil pierwsze kroki w kierunku demokratyzacji, nawet zrezygnowal, ale i to mu nie pomoglo. Nietrudno zauwazyc, ze tak ogolny schemat mial walor ograniczony w sytuacji ludzi przygniecionych stanem wyjatkowym. inna sprawa, ze cos nie cos pozniej sie sprawdzilo. Wojskowi dawali nadzieje na wprowadzenie porzadku w gospodarce, ale nie sprostali pobudzonym oczekiwaniom. Wladza zostala nie tyle zdobyta, co oddana. Pewnie, ze inspiracja z Moskwy miala tu rowniez bardzo duze znaczenie.

Z braku laku pomyslalem o dotychczasowej periodyzacji przelomow w PRL-u.  Najpierw uplynelo 14 lat od czasu "Odwilzy" w 1956 r. do tzw. Wydarzen Grudniowych. Pozniej przelecialo 10 lat do "Sierpnia 1980".  Prostomyslnie mozna bylo ograniczyc nastepny przedzial do dekady, moze do lat kilkunastu. Bo przeciez nie do kilku czy kilkudziesieciu. Wyszlo prawie 8 lat do przelomu w 1989 r. Od biedy rozumowanie sie sprawdzilo. 

Filozofia G.Hegla wydaje sie byc bardzo atrakcyjna. To filozofia z najwyzszej polki. Mistrz staral sie stworzyc wielki, wszechogarniajacy, zamkniety system filozoficzny i to mu sie udalo. Ogolnie rzecz biorac sklada sie on z triady: logika - natura - duch. Z punktu widzenia naszego tekstu najwazniejsza jest oczywiscie historiozofia Hegla. Ma ona te zalete, ze autor pozbyl sie niektorych ograniczen myslenia przed-oswieceniowego.

Do Hegla mam szczegony sentyment. Byly narzeczony mojej corki byl heglista. Doktoryzowal sie z Hegla i prowadzil zajecia z filozofii Hegla najpierw na University of Toronto, pozniej na amerykanskim uniwersytecie w Bejrucie, teraz gdzies w Kalifornii. Pewnie, ze kiedys odwiedzil grob Mistrza na cmentarzu Dorotheenstadt w Berlinie. Pare nocy do rana spedzilismy na dyskusjach o filozofii z naciskiem wlasnie na Hegla.