Oporne restaurowanie

Czy latwa jest restauracja, czyli przywrocenie status quo po odzyskaniu wladzy przez pokonany wczesniej rezim? Roznie to bywa choc jasne jest, ze im wiecej w miedzy czasie zmian zostalo wprowadzonych, tym trudniej restaurowac, a calkowita restauracja wbrew nadziejom powracajacym do wladzy,  jest zwykle niemozliwa. Dobrym przykladem moga byc dwie proby restauracji ancient regime po kilka latach trwajacej Rewolucji Francuskiej.

Rewolucja Francuska wybuchla latem 1789 r. Przygotowywaly ja dlugotrwale procesy. Intelektualnie bylo to Oswiecenie, politycznie - wzrost znaczenia  Stanu Trzeciego. Zwyciescy rewolucjonisci nie musieli bladzic w ciemnosci, wiadomo bylo co nalezy zmienic. No i przeorali Francje pod kazdym niemal wzgledem- gleboko i bolesnie. Po pieciu latach Francja stala sie calkiem innym panstwem niz byla poprzednio.

Wprowadzanym zmianom towarzyszyl terror. W sumie aresztowano 300 000 ludzi, z ktorych dziesiatki tysiecy poddano egzekucji. Biorac pod uwage, ze kazdy aresztowany mial rodzine i przyjaciol, to liczba zapieklych wrogow Rewolucji byla kilkakrotnie wieksza. W latach 1793-1795 terror osiagnal poziom szalenstwa. W samym Paryzu w okresie III 1793- VI 1794 zgilotynowano 1 251 osob, zas w znacznynie krotszym okresie 10 VI 1794 r. - 27 VII  1794 r. dokonano egzekucji na 1 376 osobach. Wsrod gilotynowanych osob w czasie rewolucji nalezeli tez sami rewolucjonisci, ktorych uznano za wrogow narodu.Rewolucja pozerala swoich dzieci. Kiedy wiec  w lipcu 1794 r. do Paryza wezwano organizatorow terroru w poszczegolnych prowincjach: Carriera, Frerona,, Fouche i Talliena, ci zrozumieli, ze kierujacy centralnie terrorem Robespierre moze tym razem takze ich brac pod uwage. Do nich doszli tez ludzie zajmujacy sie terrorem w Paryzu, Collot, Billaud i inni. Od miesiaca, w ktorym nastapil zamach stanu nazwano ich Thermidorianami. Centralny aparat jakobinski  zostal zdruzgotany, a szefostwo zgilotynowane.

Rewanz na odsunietej wladzy rewolucyjnej zaczeto natrychmiast takze w prowincjach. W Lyonie Kompania Jezusa wybijala dzialajacych w imie rewolucji terrorystow. Ich zwloki oraz ich zon wrzucano do rzeki Rhone. Masakry objely tez Nimes, Marseilles, Aix, Orange i inne miejscowosci na poludniu Francji. Bialy Terror prowadzily Kompanie Slonca. Wczesniejszym wzorem jakobinskim masakrowano wiezniow i napadano na konwoje ich wiozace. Litosci nie bylo.   

W szybkim tempie przeciwnicy rewolucji opanowali centralne wladze ustawodawcze, wykonawcze i legislacyjne. Wygladalo na to, ze wydarzenia wybiegly poza ramy oczekiwane przez Termidorian, ktorzy przeciez sami wczesniej byli zolnierzami rewolucji, i to nawet calkiem zacieklymi. Wydawac by sie moglo, ze powrot do monarchii jest tylko kwestia czasu. Jednak najpierw zabraklo przywodcow. Bracia zgilotynowanego w 1793 r. Ludwika XVI skompromitowali sie wzywajac obca interwencje do Francji. Z kolei zdrajca nie byl syn Ludwika XVI, ktory na mocy Konstytucji po smierci ojca stawal sie wladca kraju. Dziesieciolatek przebywal uwieziony w paryskiej twierdzy Temple. W dniu 8 VI 1795 r. chlopczyk zmarl, jak nalezy sadzic z przyczyn naturalnych. Byl to cios dla konstytucyjnych monarchistow. Pewne nadzieje stwarzal Ludwik XVIII, ktory  w  Weronie wyadal manifest zapowiadajacy bezwzgledny rewanz i calkowite przywrocenie stanu rzeczy. Odrzucal mozliwosc jakichkolwiek ustepstw dla republikanow.Jednak w ciagu kilku lat Rewolucjio dokonano tak duzo zmian, ze dla samych Francuzow restauracja ancien regime byla nie do wyobrazenia. A w dodatku  rojalisci nie mieli wsparcia wojska. Obce sily interwencyjne byly za slabe, by pokonac zahartowane w bojach wojska rewolucyjnej Francji.

Republikanie  pozostawali przy wladzy.Ich wladza nie byla zbyt popularna. Z zagranicy cichcem przybywali rojalisci. Dostawali duze wsparcie finansowe od rzadu brytyjskiego. W kwietniu 1797 r. doszlo do czesciowych wyborow parlamentarnych, w ktorych rojalisci zmietli wszystkich konkurentow. Wydawalo sie, ze droga do restauracji starych porzadkow stoi otworem. Jednakze klasy spoleczne, ktore potencjalnie powinny wspierac rojalistow nie za bardzo sie do tego kwapily. Chloipi nie mieli ochoty oddawac ziemi szlachty i Kosciola. Trzeci Stan poobsadzal stanowiska rzadowe i dobrze sie mial, a w wojsku  zywe byly sentymenty republikanskie. Stan zawieszenia nie trwal dlugo, W dniu 4 IX 1797 r. wladze w Paryzu przejelo wojsko i rojalisci zostali odsunieci od wladzy. Nie minelao duzo czasu i general Napoleon Bonaparte dokonal zamachu stanu. Wladze przejal w listopadzie (18 brumaire'a) 1799 r. Zostal Pierwszym Konsulem, a pozniej cesarzem Francji.

Ani usuniecie rewolucyjnych reformatorow, ani lata rzadow porywajacego uczucia Francuzow Napoleona nie wyeliminowaly idei republikanskich ze swiadomosci Francuzow. Wykuta w kilka lat nowoczesna Francja nadajaca ton nowoczesnosci w swiecie zachowala swoj ksztalt intelektualny i spoleczny.

Po klesce Napoleona nastapil w latach 1814-1830  wlasciwa restauracja Bourbonow.  Rzady przejal wspomniany wczesniej Ludwik XVIII. Dla utrzymania wrazenia ciaglosci uznano, ze rok 1814 jest 19 rokiem jego panowania. Zaczelo sie calkiem obiecujaco. Do kraju wrocilo z emigracji tysiace arystokratow. W sierpniu 1815 r. w wyniku wyborow Izba Deputowanych zostala obsadzona przez ultrarojalistow. "Ultra" dlatego, ze byli oni bardziej rojalistyczni od samego krola. Przeciwko powrotowi do stanu z 1789 r. byli sojusznicy z koalicji antynapoleonskiej, a przede wszystkim Anglia. 

Rojalisci wymienili okolo jednej czwartej aparatu panstwowego, a wiec nie caly.  Ponownie wrocil Bial;y Terror. Zrozumiale, ze zacieklosc byla duza w zmasakrowanej kiedys przez wojska rewolucyjne Wandei i Bretanii. Takze w Prowansji. Do krwawych wydarzen doszlo w Marsylii i Tuluzie. Autorami byly tzw. Zielone Kokardy (rojalisci), zas ofiarami sympatycy rewolucji i bonapartysci. Terror p;otrwal kilka miesiecy i zanikl jesienia 1815 r.  W wyniku Rewolucji Lipcowej 1830 r. nastapil koniec dynastii bourbonskiej.