1919-1921 - ukraińska walka w Zimnym Jarze

Wprawdzie poniższy plakat tzw. "machnowców" (źródło) - anarchistów, którzy pod wodzą atamana Nestora Machno utworzyli "Wolne Terytorium" w - nomen-omen - Hulajpolu na Zaporożu nie jest reprezentatywny dla "głównego nurtu" ideologii "zimnojarców".

 

 

Jednak w pewnym momencie, o czym niżej, ich liderzy byli pod komendą przywódcy ukraińskich anarchistów, który swoją drogą słynął z trzymania swoich ludzi w żelaznej dyscyplinie. Taka to "anarchia", jak współczesny "liberalizm". W tym kontekście pewną ciekawostką jest obecność "machnowskiej" symboliki w znanym z tego bloga zagonie/pułku "Azow"
 

 

W 1918 jeden z wielu, Wasilij Czuczupak, założył typowy dla ówczesnych realiów chłopski oddział lokalnej samoobrony. W ciągu kolejnych miesięcy dołączały siły kolejnych atamanów, m.in. ok. 800 kozaków pod wodzą Uwagowa. We wspólnej akcji udało im się zdobyć Czerkasy, w których miejscowy czerwony pułk przeszedł na stronę ukraińskich rebeliantów. Jesienią pojawił się Spiridion Kocur i nowe siły nagle stały się uznającym zwierzchnictwo Dyrektoriatu Ukraińskiej Republiki Ludowej "powiatowym sztabem powstańczym". 

 

Akurat wtedy Dyrektoriat wobec wycofywania się wojsk austriackich i niemieckich podjął decyzję o przejęciu Kijowa, zanim tam wejdą bolszewicy, by podkreślić kto jest gospodarzem na Ukrainie - jest to motyw nam dość znany z własnej historii... Zadanie to zostało powierzone właśnie Czuczupakowi, który do stolicy wszedł, ale nie był w stanie jej utrzymać i ostatecznie trafił do czerwonej niewoli, z której zbiegł do domu... czyli Zimnego Jaru. Szybko proklamował tam "republikę" początkowo złożoną z pięciu położonych w niedostępnym lesie wsi. Na początku dysponował 400 piechurami. Latem 1919 pod jego komendą walczyło już ponad 2 tys partyzantów w oficjalnie ogłoszonym sojuszu z Petlurą. 

 

Kocur, "w tak zwanym międzyczasie", zdążył parokrotnie zmienić stronę konfliktu. Na czele swojego pułku raz zdobył Czehryń pod sztandarem URL, by wkrótce zrobić to ponownie... przeganiając zwolenników niepodległej Ukrainy, a jednostkę nazwać 1 Czehryńskim Pułkiem Sowieckim. Pułk ten pod czerwoną szmatką walczył z ukraińskimi formacjami niepodległościowymi zarówno z Zimnego Jaru, Korpusu Zaporoskiego Wołochowa, jak i oddziałami Petlury, przed którymi ostatecznie uciekł... tzn. przepraszam - "opuścił pozycje". W kolejnych miesiącach tych zmian stron i rozmaitych kombinacji Kocur dokonał tyle, że wątpię, by podlegli mu partyzanci na trzeźwo byli w stanie stwierdzić o co i za kogo walczą. Praktycznie jedynym niezmiennym przeciwnikiem byli białogwardziści.

 

Tymczasem w kwietniu 1920 Moskwa podjęła decyzję o pacyfikacji "RZJ". Okrążeni przez bolszewików Ukraińcy nie mieli szans. By nie trafić po raz kolejny do niewoli Czuczupak popełnił samobójstwo, a jego siły zostały rozproszone. Wielu partyzantów dołączyło do innych atamańskich "republik" funkcjonujących na północ od Zimnego Jaru. Było ich tam wiele i praktycznie wszystkie od 1919 uznawały zwierzchnictwo wspomnianego na wstępie Nestora Machny, a część nawet tworzyła Środkowodnieprowską Grupę Wojsk Machny, którą dowodził ataman Konstantin Błakitnyj. Jej częścią działającą w guberni połtawskiej był kilkusetosobowy oddział atamana Keleberdy, znany z licznych brutalnych pogromów dokonanych na Żydach i wszystkich podejrzewanych o sprzyjanie bolszewikom.

 

W Zimnym Jarze, mimo rozproszenia, ukryło się wielu partyzantów. Nie czekali długo.

 

[jedna z tzw. "kryjówek" w Zimnym Jarze. Okazuje się że pomysł, by przetrwać w tego typu zamaskowanych ziemiankach, skrywających często małe labirynty korytarzy, w warunkach walki w górzystym leśnym terenie z mającym przewagę przeciwnikiem nie należał do UPA (źródło)]

 

Szybko się okazało, że leśne centrum antybolszewickiego oporu dość trudno spacyfikować, a nawet próba takich działań przyniosła efekt odwrotny, niż zakładano. Już w maju 1920 na terenie Zimnego Jaru we wsi Kwiatowo odbył się zjazd atamanów z południowej kijowszczyzny na którym utworzono Zimnojarską Powstańczą Brygadę oraz polityczny Powstańczy Komitet Zimnego Jaru z atamanem Andrijem Czarnotą (ps. "Derkacz") na czele. W październiku powstańcze siły zasiliła Stepowa Dywizja pod wodzą Błakitnego, który przejął dowództwo nad połączonymi siłami. Tereny kontrolowane przez "republikę" znacznie się rozrosły. Z czasem lista tych miasteczek i wiosek w regionie Czerkasy i okolicach przekroczyła liczbę 300. Do liczących ok. 30 tys partyzantów dołączyło wielu chłopów z widłami i kosami idąc przeciwko białogwardzistom i  sowietom.

 

 

Wpływy "RZJ" sięgnęły nawet graniczących z Krymem okolic Chersonia, gdzie swój pułk w sile 300 piechurów, 300 kozackiej jazdy, kilka karabinów maszynowych i jedno działo sformował ataman Pilip Chmara, Błędem rebeliantów, który doprowadził "RZJ" do ostatecznej porażki była próba przejęcia okolicznych miast z Czerkasami i Czehryniem. Wykrwawionych po wielu dniach ostrych walk w końcu dobiła 1 Armia Konna Budionnego. W listopadzie Błakitnyj rozpuścił garstkę z tego, co zostało z jego ludzi do domów.

 

Tuż przed tą klęską Polska zmieniła front łamiąc zawartą pół roku wcześniej Umowę Warszawską uznającą Ukraińską Republikę Ludową oraz precyzującą szczegóły relacji między państwami. 12 października w ramach zawieszenia broni z bolszewikami władze Rzeczypospolitej uznały wyłącznie Ukrainę sowiecką w ramach ZSRS.

 

Jeszcze w marcu 1921 pod wodzą wymienionych wyżej atamanów, m.in. "Derkacza" i Chmary wybuchło kolejne powstanie w Zimnym Jarze. Antybolszewicki opór padł jednak ostatecznie po czterech miesiącach walk. Sowieci militarnie byli już poza zasięgiem ukraińskiej partyzantki. 

 

Aktualna wojna z Federacją Rosyjską spowodowała odrodzenie się również odwołań do "RZJ".  Szczególnie było to widoczne w kwietniu 2015, Wprawdzie główne uroczystości organizowała banderowska "Swoboda", do tradycji "zimnojarców" wprost odwołało się tylko jedno - inne - środowisko...