"Nadszedł czas wyzwolenia bratnich narodów zachodniej Białorusi i zachodniej Ukrainy od ucisku polskich obszarników i kapitalistów. Już od 20 lat policyjny but piłsudczyków bezkarnie depcze rodzinne ziemie braci Białorusinów i Ukraińców. Ziemie te nigdy nie należały do Polaków. Te rdzenne ziemie białoruskie i ukraińskie zagarnęli polscy generałowie i obszarnicy w te dni, gdy republika sowiecka, broniąca się przed licznymi siłami kontrrewolucji, była jeszcze niedostatecznie silna (...) Zaczęli miotać się generałowie. Skierowali oni karabiny maszynowe i działa przeciw powstańcom. Ale nic nie jest w stanie ugasić gniewu narodów zachodniej Białorusi i zachodniej Ukrainy. Poprzez huk dział słyszymy wezwanie narodu białoruskiego Na pomoc! Na pomoc, towarzysze! My nie mamy już sił, by znosić ucisk obszarników i generałów".

Luty 2014.

Zbliża się kolejna rocznica tragicznych wydarzeń opisywanych symboliczną datą 10.02.1940. Data to symboliczna, zwykle interpretowana jako dzień pierwszej sowieckiej deportacji Rzeczypospolitej w głąb Sowieckiego Sojuza. Jako symboliczna jest datą wzbudzającą dyskusje i o pierwszeństwo (bo przecież nie pierwszy raz wtedy sowieci wysyłali Sól Polskiej Ziemi na krańce świata) i o wielkość (dyskutanci gubią myśli w określeniu ilości straconych w ten sposób Polskich Życiorysów zapominając, że każdy jeden stanowi bezcenną wartość i niepowtarzalny skarb). Rzadziej pojawiają się natomiast rozważania dotyczące mechanizmów, które sowiecka władza uruchomiła by dokonać mordu na Narodzie (a więc nie tylko na tkance ludzkiej, ale również na etosie, tradycji, kulturze, historii).

Przemyślność sowietów dyktująca im formę działania zadziwiła nawet samego Ribbentropa, który zwracał dyplomatyczną uwagę  Mołotowowi na sprzeczność narracji sowieckiej z wcześniejszymi sojuszniczymi ustaleniami (telegram nr 360 z 15.09.1939) – Mołotow jednak prosił by nie zakłócać współpracy sprawami „małej wagi”[1] – sowieci szli wyzwalać Białoruś i Ukrainę.

Wyzwolicieli z Armii Czerwonej frontu białoruskiego witały oddziały powstańcze[2] ciemiężonego ludu. Bramy triumfalne eksponujące przychylność dla każdego najeźdźcy (znane z łączenia symboliki gwiazdy, sierpa i młota ze swastyką)

wieściły również triumf nad Rzeczypospolitą, a szczególnie nad tym co w Niej było wartością bardzo trwałą – przywiązaniem do ojczystej ziemi. Przy okazji warto przypomnieć statystyczne dane dotyczące strat Polskiego Ziemiaństwa we wrześniu i październiku 1939. Wg Krzysztofa Jasiewicza z rąk Białorusinów zginęło w tym okresie niemal trzykrotnie więcej właścicieli ziemskich niż z rąk Ukraińców[3].

Kiedy przyszedł czas na dzielenie zdobyczy wojennych i legalizowanie radzieckiej władzy posłużono się demokratyzmem (nie po raz pierwszy zresztą i nie ostatni legitymizując totalitaryzm sięgnięto po owe mechanizmy). Propagandę tego czasu najlepiej ilustruje plakat, na którym bolszewik przebija Białego Orła bagnetem.

W sukurs twórcom oprawy plastycznej idą literaci. Wielu bezimiennych kilku drugoplanowych, ale także zaprzedane czerwonej władzy tuzy poezji białoruskiej Janka Kupała oraz Jakub Kołas[4]. Tak rozentuzjazmowani przemianami, że chętnie udostępnili swoje pióra, a w zamian otrzymali dozgonną komunistyczną wdzięczność wpisującą ich na trwale w kanon literatury. Na marginesie warto uświadomić sobie, że owa wdzięczność wybiegła poza ramy „dozgonności” i po owym zgonie również darzy ich czcią. W XXI wieku zostali patronami ulic oraz muzeum mieszczących się w miejscowości, która mocno ucierpiała w wyniku działań władzy popieranej przez owych literatów. I to jest jeden z wielu przykładów tzw. chichotu historii.

Misterne przygotowania do powołania bytu o nazwie „Zachodnia Białoruś”, a następnie połączenie go trwałymi, wręcz wiecznymi więzami z całym postępowym światem, czyli Związkiem Sowieckim, oparte były na idei eksterminacji Rzeczypospolitej. O ile sprowadzenie na napadnięte tereny elementu sowieckiego nie nastręczało problemu – kolejne fale komisarzy, agitatorów, instruktorów[5] garnęły się do owej „pracy ideologicznej” chociażby i ze względu na możliwość rabowania „zgniłej pańskiej polszy”, o tyle przygotowanie temu ludowi pracującemu miast i wsi miejsca wymagało jednak zdecydowanego działania. Wolne wybory, zgromadzenie ludowe otworzyły drogę by wyzwolone narody poddać wolnemu terrorowi. I w katyńskim lesie i w bydlęcych wagonach.

Kiedy przychodzi przeglądać spisane wspomnienia deportowanych przez sowietów na tzw.Syberię osób bardzo często ich tytułem jest określenie: „Stracone dzieciństwo” odmieniane w różnych formach. Bierze się to przede wszystkim z tego powodu, że najwięcej możliwości by spisać własne relacje mają, także jeszcze dzisiaj, te osoby, które zostały wyrwane ze swoich rodzinnych domów właśnie w dzieciństwie. Bo od kiedy tak naprawdę można w miarę swobodnie opowiadać o tragedii sowieckich represji?

Ostatnie tygodnie przyniosły na lokalnym podlaskim rynku wydawniczym publikację dwóch pozycji książkowych, z których jedna jest poświęcona deportacjom bezpośrednio, a druga obejmuje tylko częściowo swoim zakresem ten wątek. Obie warte polecenia [6].

Jednak w obu uwidacznia się owa „miara swobody”, o której mowa wyżej. O ile materiał faktograficzny dotyczący opisu transportu oraz pobytu na nieludzkiej ziemi ma bezcenną wartość o tyle brakuje czytelnikowi rozwinięcia relacji dotyczących samego wypędzenia z własnych domów.

Najczęściej poświęcany przedstawieniu postaci oraz warunkom w jakich odbywało się aresztowanie jeden akapit wyjaśnia krótko, że wykonawcami rozkazu o „przesiedleniu” było trzech enkawudzistów lub bojców. Tymczasem dokumenty przedstawiające fazę przygotowania oraz sprawozdania z wykonania przesiedlenia ukazują o wiele bardziej złożoną sytuację. Szczególnie w czasie deportacji z 10 lutego 1940 i w rejonie Puszczy Białowieskiej. [7]

Jak wynika z korespondencji wymienianej między P.Ponomarienką, a J.Stalinem w grudniu 1939 jednym z argumentów (uważam, że najważniejszym była eksterminacja Rzeczypospolitej- rozumianej przeze mnie nie tylko jako państwo, ale jako ikona opisująca i Żywioł Ludzki i Krajobraz) było przejęcie majątku 5,5 tys. gospodarstw na obszarze administrowanym już wówczas przez BSRR. Jak szacowały władze ludowe te 5,5 tys. należało odpowiednio pomnożyć przez 35-40 hektarów ziemi, 3-4 lub więcej koni, 5-6 a niekiedy i więcej krów itd.[8]

W tym samym czasie Ł.Canawa zaczyna tworzyć szkic operacyjny. Oprócz sił NKWD oraz robotniczo-chłopskiej armii do eksterminacji elit Rzeczypospolitej zostaną skierowani przedstawiciele milicji, robotniczej gwardii oraz komunistycznej lokalnej władzy. Tymi siłami tworzy się 3 osobowe grupy operacyjne przewidziane do wysiedlenia 2-3 rodzin. Jako osłonę działań przewiduje się grupę wsparcia złożoną z funkcjonariuszy NKWD oraz czerwonoarmistów oraz miejscowego aktywu (razem ok. 12-16 osób)[9]. Kiedy czytamy w książce Władysława Zina o młodych, uśmiechniętych, wysportowanych żołnierzach sowieckich grających na terenie zajętego przez 75 dywizjon artyleryjski nadleśnictwa w piłkę siatkową, a jednocześnie wcześniejsze uwagi autora dotyczące tragicznej sytuacji ludności na terenach zajętych przez Niemców to zaczynamy rozumieć  wagę… narracji.[10]

Następne instrukcje szczegółowo regulują inwentarz, który „przesiedleńcy” mogą ze sobą zabrać. Łącznie max 500kg. I pewnie w niektórych przypadkach udawało się z takim bagażem wyjechać. Władzy ludowej zależało by jak najwięcej cennych towarów trafiło w ten sposób w głąb szczęśliwego Kraju Rad. Nie koniecznie musiało na tym zależeć miejscowym członkom grup operacyjnych oraz chłopom, którzy zabezpieczali podwody transportujące leśników i osadników wojskowych z rodzinami na pobliskie stacje kolejowe. W ich interesie leżało by wartościowe przedmioty i urządzenia pozostały do tzw. kolektywizacji.

Jaki mógł być udział miejscowych w pracy operacyjnej 10 lutego 1940? Jak wynika z dokumentacji w niektórych rejonach spory. Może nawet wykraczający poza oczekiwania władzy. Ponomarienko w trakcie dyskusji nad tworzeniem planu operacyjnego wyraźnie zgodził się na większy udział miejscowego aktywu. A Kisielew (sekretarz brzeskiego komitetu KPB) wręcz sugerował uzbrojenie towarzyszy partyjnych i komsomolców oraz większe zaangażowanie miejscowych chłopów. Szczególnie liczono w tej mierze na aktyw, który już wcześniej wspierał działania Armii Czerwonej przy zajmowaniu terenu we wrześniu 1939r. Zdarzało się, że po ogłoszeniu list rodzin wyznaczonych do wysiedlenia ci właśnie lokalni aktywiści doradzali rozszerzenie o kolejne nazwiska.

„Akcja zaczyna się o świcie kiedy już można rozpoznać ludzi i osadnik lub leśnik jest  w stanie stwierdzić, że przyszli do niego przedstawiciele władzy.”

Przedstawiciele władzy z wielkim politycznym entuzjazmem wykonali zadanie, a miejscowy aktyw zabezpieczył mienie wysiedlonych.

Komunikat meteorologiczny informuje o mrozach od 37 do 42 stopni. W związku z nimi akcja przeciąga się do 13 lutego.

Szczególne pochwały brzeskiego sekretarza KPB otrzymuje sposób wysiedlenia przeprowadzony w rejonie hajnowskim. W piśmie do Ponomarienki czytamy, że 214 rodzin z terenu Puszczy Białowieskiej zostało jednego dnia wysiedlonych siłami „funkcjonariuszy NKWD oraz 40 komunistów, 8 komsomolców oraz 400 ludzi z miejscowego aktywu bezpartyjnego”[11]. Z tego rachunku wynika, że na każdą grupę operacyjną w tym rejonie przypadało około sześciu „sąsiadów”. Następnym godnym pochwały sekretarza rejonem był rejon kosowski – tam udało się jednego dnia wysiedlić 210 rodzin.

W sprawozdaniach z przeprowadzonej operacji zachowały się liczne komentarze dotyczące decyzji o wysiedleniu oraz opinie o sposobie realizacji.

Kilka z nich, pewnie tych najbardziej cennych z racji propagandowych i stąd utrwalonych archiwalnie brzmi następująco:

„Te pańskie psy niemało naszej krwi wypiły i znęcały się nad nami, już dawno należało ich wysiedlić” – pod tą opinią figurują wspólnie zapisani Jemielian Czurak s.Sawy, Iwan Sosienkow s.Fiodora oraz Ignat Janowskij s.Fiodora wszyscy z Dubin.

„Niech wiedzą, że władza radziecka nie dzieli ludzi na różne wrogie sobie narodowości, ludzie pracy wszystkich narodowości – to jedna rodzina. Żadnej litości dla wrogów ludu. Będziemy wyjaśniać, że to nie Polaków przesiedlają, ale wrogów ludu – pańskich szpicli” – Jan Maliszewski s.Józefa, Józef Kasprzak s.Pawła, Józef Pok s.Leopolda wszyscy z Hajnówki.

„Dziękuję partii komunistycznej i rządowi radzieckiemu za to, że pomógł wygnać tę swołocz – osadników i leśników” mówił mieszkaniec Dubicz Władimir Sielenia.

Mieszkańcy wsi Nowiny wychodząc naprzeciw prośbie dowódcy trójki operacyjnej zaprzęgli 5 koni i kazali wybierać najlepsze mówiąc przy tym: „Tę swołocz – leśników – z przyjemnością przewieziemy po raz ostatni, już wystarczy, popili już sobie naszej krwi, przedtem my przez nich płakaliśmy, niech teraz oni płaczą”.

„Teraz będzie nam łatwiej zorganizować kołchoz, osadnicy i leśnicy przez cały czas trzymali nas w strachu” – powiedział mieszkaniec wsi Osowce nazwiskiem Skrobot. A tamtejsza młodzież na zebraniu dowodziła: „Nie mogliśmy się zbierać żeby potańczyć czy pobawić się. Trzeba było otrzymać na to zezwolenie od władz, ale nie inaczej, tylko za pośrednictwem naszego osadnika. Teraz odetchnęliśmy z ulgą, zbieramy się, tańczymy, bawimy”.

Jednocześnie władza ludowa odnotowywała wzrost liczby składanych podań o przyjęcie do kołchozu oraz wzmożoną aktywność przy wykonywaniu prac na rzecz komunistycznej administracji.

W ten sposób powstawał nowy lepszy świat.

Tylko w Hajnówce na ogrodzeniu zakładów chemicznych nieznani sprawcy umieścili ulotkę wzywającą Polaków do broni, a w Białowieży podpalili jeden dom w parku pałacowym. Ktoś nie zajęty plądrowaniem leśniczówek i gospodarstw sąsiadów miał odwagę zademonstrować swój sprzeciw wobec nieludzkich wydarzeń nocy 10 lutego. Pewnie dlatego powtarzano deportacje do 1953 roku.